Η ιστορία της Ελλάδας τα τελευταία εκατό χρόνια «έδειχνε» πάντα προς τον προοδευτικό χώρο: ειδικά από τη Μεταπολίτευση και μετά, αυτόν τον χώρο ερεύνησαν περισσότερο πολιτικοί αναλυτές και επιστήμονες.

Για ορισμένους, αυτή η κατεύθυνση ήταν η πραγματική νίκη των ηττημένων του Εμφυλίου – κατάφεραν να επιβάλουν το αίτημα για προοδευτικό, κοινωνικό πρόσημο στις μεταρρυθμίσεις μετά την οριστική αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος, με ένα αφήγημα στο οποίο η απέναντι πλευρά λάμβανε έως και αντιεθνικά χαρακτηριστικά.

Σε αντίθεση με τη Βρετανία, για παράδειγμα, όπου οι «περήφανοι Τόρις» δήλωναν για δεκαετίες τις ιδέες και τις προτιμήσεις που τους έκαναν να αυτοπροσδιορίζονται ως συντηρητικοί, στην Ελλάδα οι ψηφοφόροι ακόμη και παραδοσιακά δεξιών κομμάτων δεν αγκάλιασαν ποτέ τον όρο – καθόλου τυχαία, στα ανοίγματά του προς το Κέντρο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης περιγράφει τη ΝΔ ως «πραγματικά προοδευτική δύναμη», αφήγημα που ενστερνίζονται και στελέχη του κυβερνώντος κόμματος με πιο κρατημένες θέσεις σε ζητήματα δικαιωμάτων, οικονομίας ή κοινωνικής κινητικότητας. Ο,τι ισχύει για τους πολίτες ισχύει και για εκείνους: ακόμα και σήμερα, το να λέει κάποιος πως είναι συντηρητικός θεωρείται ταμπού και, ως αποτέλεσμα, περιγράφει τον εαυτό του ως προοδευτικό ακόμα και όταν οι αντιλήψεις του δείχνουν το αντίθετο.

Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, ωστόσο, ο συντηρητικός χώρος είναι αυτός που δείχνει να έχει πολιτικό ρεύμα – ακόμα κι αν δεν έχει πρόσωπο να τον εκφράσει κομματικά, η ατζέντα του έχει καταφέρει να διεισδύσει, φέρνοντας όχι ένα, αλλά τρία κόμματα παρόμοιου χρωματισμού στο Κοινοβούλιο. Παράλληλα, οι χαμηλές πτήσεις στην Κεντροαριστερά ανοίγουν ένα παράθυρο ευκαιρίας, παράλληλα με κινήσεις που επιτρέπουν στα δεξιά της ΝΔ να καθορίζουν την ατζέντα: πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η απόφαση του υπουργού Εξωτερικών να «κατεβάσει» τη ροζ ελληνική σημαία που κοσμούσε, ως έργο τέχνης, το προξενείο στη Νέα Υόρκη, αφότου η είδηση της ύπαρξής της ήρθε στο φως από τον Δημήτρη Νατσιό της «Νίκης».

Τι συνέβη στους μη προοδευτικούς ψηφοφόρους τα τελευταία χρόνια; Την περίοδο της κρίσης, κάποιοι εξ αυτών ριζοσπαστικοποιήθηκαν – οι ερευνητές, ωστόσο, δεν καταλογίζουν μόνο σ’ αυτούς την άνοδο της Χρυσής Αυγής, η ψήφος στην οποία είχε και τιμωρητικό χαρακτήρα. Οι υπόλοιποι είδαν τα κόμματα που ψήφισαν να συμμετέχουν σε ευρείς ιδεολογικά συνασπισμούς: η συντηρητική βάση της ΝΔ έζησε τη συγκυβέρνηση με το ΠΑΣΟΚ την περίοδο 2012-2015, ενώ οι ψηφοφόροι των ΑΝΕΛ είδαν, στην εξέδρα του Αλέξη Τσίπρα και του Πάνου Καμμένου, την αντιμνημονιακή σύγκλιση να ξεπερνάει τις ιδεολογικές διαφορές. «Κοίτα τον Αδωνη: ήταν άλλος πολιτικός πριν και άλλος μετά τη συγκυβέρνηση», σημείωνε πρόσφατα σε συνομιλητές του πρώην στέλεχος στη συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, θέλοντας ακριβώς να επισημάνει τον τρόπο που αυτή η συνύπαρξη δεν επηρέασε μόνο την πασοκική πλευρά, αλλά και τη νεοδημοκρατική.

Η επαναφορά σε παραδοσιακές ιδεολογικά θέσεις για τον έναν χώρο και τον άλλο με εμφατικό τρόπο ήρθε με την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών – τότε η ΝΔ είδε τους πιο συντηρητικούς ψηφοφόρους της να κατεβαίνουν στις διαδηλώσεις, με την (πιο μετριοπαθή) ηγεσία της να επιτρέπει την παρουσία των στελεχών της στα συλλαλητήρια εναντίον της υπογραφής, ενώ παράλληλα η παράταιρη κυβερνητική συμμαχία του ΣΥΡΙΖΑ έσπασε, με την αποχώρηση των ΑΝΕΛ. Το θέμα θεωρήθηκε εθνικό και προσφερόταν: ακόμα και σήμερα, αυτές οι θεματικές προσφέρουν μερικές από τις πιο ξεκάθαρες διαχωριστικές γραμμές μεταξύ προόδου και συντήρησης, με την κατάσταση να περιπλέκεται μόνο όταν μπλέκονται με ζητήματα ασφάλειας και μεταναστευτικής πολιτικής.

Τα ιδεολογικά στεγανά

Η κυριαρχία του Κυριάκου Μητσοτάκη στον χώρο του Κέντρου δεν βασίστηκε στις παραδοσιακές αρχές της ΝΔ, ωστόσο, ή στο συντηρητικό της ακροατήριο – παρότι τον ακολούθησε: ο πρόεδρος της γαλάζιας παράταξης διαχειρίστηκε τις διαιρετικές τομές που είχε δημιουργήσει η κρίση, ανάμεσα στον τεχνοκρατισμό και τον λαϊκισμό, το μνημόνιο και το αντιμνημόνιο, σπάζοντας τα ιδεολογικά στεγανά προόδου και συντήρησης. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά είχαν χαθεί – τα ποσοστά εναντίον του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, για παράδειγμα, προτού καν φτάσει κανείς να συζητάει το ζήτημα της τεκνοθεσίας, είναι συντριπτικά στο κομμάτι του δείγματος που αυτοπροσδιορίζεται κεντροδεξιό και δεξιό. Με γνώμονα και το προσωπικό τους ακροατήριο, μόλις 19 βουλευτές της ΝΔ ψήφισαν υπέρ του συμφώνου συμβίωσης, ενώ κανείς δεν ψήφισε την αναδοχή παιδιού από ομόφυλα ζευγάρια, όπως επίσης και την ταυτότητα φύλου, τα οποία πέρασαν με τις ψήφους ΣΥΡΙΖΑ, Δημοκρατικής Συμπαράταξης και Ποταμιού. Από το 2019 έως το 2024 μεσολάβησε η πανδημία, τα υγειονομικά μέτρα και η εκστρατεία εμβολιασμού, που επέτρεψε, μέσα από τις τάξεις των συντηρητικών ψηφοφόρων, την ενίσχυση ενός ρεύματος αρνητών που αμφισβητούσαν τα επιστημονικά ευρήματα για τον κορωνοϊό, δεν πήγαν να εμβολιαστούν και κατηγορούσαν την κυβέρνηση για παρέκκλιση από τις παραδοσιακές αρχές της ορθόδοξης πίστης και παραπλάνηση της κοινωνίας. Στα αιτήματα εκείνου του συντηρητικού ρεύματος εντοπίζεται μεταξύ άλλων και η άνοδος της «Νίκης», κάτω από τα ραντάρ των δημοσκόπων σχεδόν μέχρι τις κάλπες του 2023.

Τι δείχνουν οι δημοσκοπήσεις

Πού βρίσκεται σήμερα ο συντηρητικός χώρος; Σε δημοσκόπηση που διεξήχθη έναν μήνα μετά το δυστύχημα των Τεμπών (Eteron/About People), δηλαδή σχεδόν έναν χρόνο πριν, ως εθνικιστές αυτοπροσδιορίζονταν το 3,6% της ΝΔ και το 24,2% της Ελληνικής Λύσης, ως συντηρητικοί το 7,3% και το 10,4% αντίστοιχα, ενώ ως νεοφιλελεύθεροι το 23,6% και το 5,1%. Στην ίδια έρευνα, το 38,9% των ψηφοφόρων της ΝΔ δήλωνε περήφανο που ανήκει στη Δεξιά, ενώ το 89% των ψηφοφόρων της σημείωνε πως ένα ευρύτερο ρεύμα Κεντροδεξιάς/Δεξιάς μπορεί να διασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για την Ελλάδα και τους πολίτες της. Τον περασμένο Νοέμβριο, μετά και τις διπλές εθνικές εκλογές του καλοκαιριού, στο ερώτημα της Metron Analysis (Κύκλος Ιδεών) αν προτιμότερη είναι η ριζική αλλαγή, η μεταρρύθμιση ή η συντήρηση, το 16% του δείγματος απαντούσε το τρίτο – το ποσοστό ανέβαινε στο 18% στους αυτοπροσδιοριζόμενους κεντροδεξιούς και στο 29% στους αυτοπροσδιοριζόμενους δεξιούς.

Η τελευταία δεκαετία και οι περιπέτειές της φαίνεται πως έχουν αφήσει το στίγμα τους όσον αφορά την εμπεδωμένη σχέση της Ελλάδας με το ευρώ και την ΕΕ για αυτό το ακροατήριο – ένα ευρωσκεπτικιστικό, συντηρητικό αφήγημα θεωρείται πως δεν είναι το ίδιο εύκολο να ευδοκιμήσει στην Ελλάδα με εξαγγελίες για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως συνέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο ή με υπόνοιες περί παρόμοιου δημοψηφίσματος, όπως αφήνει αυτό το διάστημα το ακροδεξιό AfD στη Γερμανία. Στον αντίποδα, ωστόσο, το βάρος που σήκωσε η Ελλάδα στο ζήτημα του Μεταναστευτικού φαίνεται πως στρέφει ένα μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας να «κλωτσάει» απέναντι στην πολυπολιτισμικότητα και να ακούει με μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ’ ό,τι ίσως έκανε κάποτε την «υπεράσπιση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής». Οι μεγαλύτερες τάσεις συντηρητικοποίησης εμφανίζονται σε θέματα κοινωνικά: τον Νοέμβριο του 2023 (Eteron/About people), το 20,8% του δείγματος της ΝΔ απαντούσε πως οι αμβλώσεις πρέπει να απαγορευτούν, ενώ το ποσοστό ανέβαινε στο 47,3% για τους «Σπαρτιάτες», στο 57,8% για την Ελληνική Λύση και στο 60,6% για τη «Νίκη». Αντίστοιχα, το 47% των ψηφοφόρων της ΝΔ στην ίδια έρευνα δήλωνε πως ο πρώτος ρόλος για μια γυναίκα πρέπει να είναι αυτός της μητέρας (οι αριθμοί για τα υπόλοιπα κόμματα της γαλάζιας πολυκατοικίας ξεπερνούσαν το 50%), ενώ μόλις το 18,8% εξ αυτών θεωρούσε πως οι μετανάστες μπορούν να συμβάλουν στην επίλυση του δημογραφικού ζητήματος.

Μπορεί να μην αυτοπροσδιορίζονται ως συντηρητικοί, όμως υπάρχουν ανάμεσά μας. Η στάση τους στις ερχόμενες εκλογές, σε ένα ρευστό τοπίο και εν μέσω κεντρώων ανοιγμάτων του πιο παραδοσιακού εκφραστή τους, ενδεχομένως να αποτελέσει την απάντηση για το αν οι γνώριμοι πολιτικοί διαχωρισμοί έχουν πια πάψει για τα καλά να ισχύουν.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»

Headlines