Ποιος θα κυριαρχήσει στις θάλασσες;

Σε όλο τον κόσμο μια καταιγίδα δημιουργείται στους ωκεανούς έπειτα από δεκαετίες ηρεμίας. Στην Ερυθρά Θάλασσα, οι πολιτοφυλακές Χούθι εξαπολύουν επιθέσεις σε πλοία με drones και πυραύλους, μειώνοντας τη διέλευση εμπορευματοκιβωτίων από τη Διώρυγα του Σουέζ κατά 90%.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρετανία απαντούν με δεκάδες θαλάσσιες και αεροπορικές επιθέσεις σε στόχους των Χούθι στην Υεμένη, σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσουν το ανοιχτό πέρασμα, διευρύνοντας το εύρος της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή. Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν απειλεί με περαιτέρω στρατιωτική δράση τονίζοντας ότι η Αμερική δεν θα επιτρέψει σε «εχθρικούς παράγοντες να θέτουν σε κίνδυνο την ελευθερία της ναυσιπλοΐας σε μια από τις πιο κρίσιμες εμπορικές διαδρομές του κόσμου».

Χάος όμως υπάρχει και αλλού

Η Μαύρη Θάλασσα έχει γεμίσει νάρκες και χτυπημένα πολεμικά πλοία. Η Ουκρανία ελπίζει να εκδιώξει το ρωσικό ναυτικό από την Κριμαία, τη βάση του από την εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης. Στη Βαλτική και τη Βόρεια Θάλασσα διεξάγεται πόλεμος δολιοφθορών σε αγωγούς και καλώδια στρατηγικής σημασίας. Και η Ασία βλέπει τη μεγαλύτερη συσσώρευση ναυτικής δύναμης από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς η Κίνα προσπαθεί να πιέσει την Ταϊβάν και η Αμερική προσπαθεί να αποτρέψει μια κινεζική εισβολή.

Τα γεγονότα δεν είναι τυχαία, αλλά σημάδι μιας βαθιάς αλλαγής που λαμβάνει χώρα στους ωκεανούς του πλανήτη, γράφει ο «Economist». Κυρίως για την οικονομία. Περίπου το 80% του εμπορίου κατ’ όγκο και το 50% κατ’ αξία ταξιδεύει με έναν στόλο 105.000 πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, δεξαμενόπλοιων και φορτηγών πλοίων που πλέουν στους ωκεανούς μέρα και νύχτα. Ο ανταγωνισμός υπερδυνάμεων και η κατάρρευση των διεθνών κανόνων σημαίνουν ότι οι γεωπολιτικές εντάσεις βαθαίνουν. Η αναπόφευκτη συνέπεια είναι ότι οι ωκεανοί αποτελούν αμφισβητούμενη ζώνη πλέον, για πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Και όπως έλεγε ο Μπαρμπαρόσα – και επανέλαβε πρόσφατα ο Ταγίπ Ερντογάν – «όποιος κυριαρχεί στις θάλασσες, κυριαρχεί στον κόσμο».

Νέες ευκαιρίες

Η αναζήτηση ευκαιριών στη θάλασσα έχει μακρά ιστορία, σημειώνει η «El Pais». Τον 17ο αιώνα ο ολλανδός νομικός Γκρότιους καθόρισε την αρχή της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας και τον 19ο αιώνα η Βρετανία την επέβαλε μέσω του Βασιλικού Ναυτικού και ενός δικτύου λιμανιών και οχυρών. Οι ανοιχτοί ωκεανοί κατοχυρώθηκαν μετά το 1945 και, από τη δεκαετία του 1990, ο θαλάσσιος κόσμος αντανακλούσε την άνοδο της παγκοσμιοποίησης και της αμερικανικής ισχύος. Σήμερα, το 62% των εμπορευματοκιβωτίων μεταφέρεται από λιγοστές ασιατικές και ευρωπαϊκές εταιρείες, το 93% των πλοίων κατασκευάζονται από την Κίνα, την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα και το 86% διαλύεται στο Μπανγκλαντές, την Ινδία ή το Πακιστάν. Ο ειδικός ρόλος του Ναυτικού των ΗΠΑ θεωρείτο μέχρι τώρα ο σχεδόν μονοπωλιακός πάροχος ασφάλειας, χρησιμοποιώντας περισσότερα από 280 πολεμικά πλοία και 340.000 ναύτες.

Αυτό το τεράστιο και περίπλοκο σύστημα αντιμετωπίζει πλέον προκλήσεις. Η πρώτη είναι γεωπολιτική. Η ναυτική ενίσχυση της Κίνας σημαίνει ότι η πρωτοκαθεδρία του αμερικανικού Ναυτικού στον Ειρηνικό αμφισβητείται για πρώτη φορά από το 1945. Υπάρχουν και άλλες αλλαγές. Οι Χούθι, με την υποστήριξη του Ιράν, έχουν αποδειχθεί ανθεκτικοί στις επιθέσεις από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, υποδηλώνοντας ότι δεν θα υποταχθούν γρήγορα από τα αμερικανικά και βρετανικά πλήγματα. Ο νόμος της θάλασσας γίνεται όλο και λιγότερο σεβαστός. Η Κίνα αγνοεί τις αποφάσεις του δικαστηρίου στις οποίες αντιτίθεται. Το λαθρεμπόριο αυξάνεται: το 10% όλων των δεξαμενόπλοιων αποτελούν μέρος ενός άναρχου «σκοτεινού στόλου» που λειτουργεί εκτός της επικρατούσας νομοθεσίας και των οικονομιών – διπλάσιος αριθμός από ό,τι πριν από 18 μήνες.

Οι γεωπολιτικοί άνεμοι ενισχύονται από την τεχνολογική και κλιματική διαταραχή. Η Κίνα έχει επενδύσει σε πυραύλους κατά πλοίων, ωθώντας τα πλοία του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού πιο μακριά στην ανοικτή θάλασσα. Η διάδοση των όπλων σημαίνει ότι πολιτοφυλακές όπως οι Χούθι διαθέτουν πλέον πυραύλους κρουζ, κάτι που, μέχρι πρόσφατα, είχαν μόνο τα κράτη. Η οικονομία της γνώσης – και η κυριαρχία της Γουολ Στριτ και της Σίλικον Βάλεϊ – εξαρτώνται από περίπου 600 υποθαλάσσια καλώδια δεδομένων που είναι ευάλωτα σε δολιοφθορές.

Οι εμπορικοί δρόμοι

Την ίδια ώρα η κλιματική κρίση αλλάζει τη γεωγραφία και τα κίνητρα. Η διώρυγα του Παναμά εμφανίζει έλλειψη νερού. Οι εμπορικοί δρόμοι επεκτείνονται στην Αρκτική καθώς λιώνουν οι πάγοι. Και η έκρηξη της πράσινης ενέργειας καταλύει τον αγώνα εξόρυξης των βυθών.

Ως εκ τούτου, η αταξία εμφανίζεται στην ανοιχτή θάλασσα, σημειώνουν πολλές αναλύσεις στον διεθνή Τύπο. Ενα κόστος θα είναι οι παροδικές διακοπές στο εμπόριο. Το θαλάσσιο εμπόριο αντιστοιχεί περίπου στο 16% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Οι επιθέσεις των Χούθι προκάλεσαν μέχρι στιγμής άνοδο στις ασφαλιστικές και ναυτιλιακές τιμές, αλλά δεν έχουν ακόμη οδηγήσει σε ευρύτερες αυξήσεις των τιμών, επειδή οι αγορές εμπορευματοκιβωτίων και ενέργειας έχουν πλεονάζουσα χωρητικότητα. Αλλά αυτό μπορεί εύκολα να αλλάξει. Οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν μετά την είδηση των αμερικανικών και βρετανικών επιθέσεων και εάν η διαταραχή εξαπλωθεί στα Στενά του Ορμούζ, μέσω του οποίου ρέει μεγάλο μέρος του πετρελαίου και του φυσικού αερίου στον κόσμο, ή εάν το Ιράν εμπλακεί άμεσα, μπορούν να αυξηθούν πολύ περισσότερο.

Οι μεγάλης κλίμακας συγκρούσεις στη θάλασσα θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές. Οι θαλάσσιες αντιπαραθέσεις έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά, επειδή η δυσκολία της ταχείας ενίσχυσης των στόλων σημαίνει ότι η κλιμάκωση είναι λιγότερο πιθανή από ό,τι στην ξηρά. Ωστόσο, είναι εύκολο να εντοπιστεί πού θα μπορούσε να ξεσπάσει η σύγκρουση. Οι επιθέσεις, ας πούμε, από το Ιράν ή τη Ρωσία σε αγωγούς, διαδρομές υγροποιημένου φυσικού αερίου ή καλώδια δεδομένων μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις. Οι διαμάχες σε στρατηγικά νησιά θα μπορούσαν να προκαλέσουν αντιπαράθεση στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και στον Ινδικό Ωκεανό. Και εμπάργκο οικονομιών πιο εξελιγμένων από της Ρωσίας ή του Ιράν θα μπορούσε να προκαλέσει τεράστια ζημιά. Μια προσομοίωση του πρακτορείου Bloomberg δείχνει ότι ένας πιθανός αποκλεισμός της Ταϊβάν και τα επακόλουθα δυτικά αντίμετρα θα μείωναν το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά 5%.

Οι αναλυτές θεωρούν ότι δεν υπάρχει εύκολη επιστροφή πίσω στα ήρεμα νερά της δεκαετίας του 1990. Οι εκκλήσεις για την τήρηση των διεθνών νόμων είναι απίθανο να πετύχουν. Η, εξαρτώμενη από το εμπόριο, Κίνα έχει πολλά να χάσει, αλλά θέλει να ανατρέψει τις δυτικές κυρώσεις και να επιδιώξει παράνομες διεκδικήσεις στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Δεν βοηθάει το γεγονός ότι η Αμερική δεν έχει επικυρώσει την βασική παγκόσμια συνθήκη για το ναυτικό δίκαιο. Ούτε η Δύση μπορεί να αποκαταστήσει γρήγορα τη ναυτική της κυριαρχία μετά από χρόνια υποεπενδύσεων. Με ένα ασήμαντο 5% της παγκόσμιας χωρητικότητας ναυπηγείων, θα χρειαστεί δεκαετίες για να ξαναχτίσει τους στόλους της.

Ο Ζιλ Κοτ, αναλυτής θαλάσσιων κινδύνων λέει στη «Monde» ότι χρειάζεται διαφορετική απάντηση. Οι δυτικές χώρες πρέπει να πέσουν με τα μούτρα στη διατήρηση της τεχνολογικής τους υπεροχής, για παράδειγμα, σε υποβρύχια και αυτόνομα πλοία. Η συνεργασία της κυβέρνησης και του ιδιωτικού τομέα για την παρακολούθηση ευάλωτων θαλάσσιων υποδομών, όπως οι αγωγοί, είναι κρίσιμης σημασίας, όπως και τα αντίγραφα ασφαλείας των καλωδίων δεδομένων μέσω θαλάσσης και δορυφόρου.

Και οι συμμαχίες χρειάζεται να διευρυνθούν προκειμένου να διατεθούν περισσότεροι πόροι για την αστυνόμευση των θαλασσών. Η Αμερική ανοικοδομεί τις ασιατικές ναυτικές της συμμαχίες και η αναδυόμενη απάντηση στους Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα θα μπορούσε τελικά να αποτελέσει ένα μοντέλο. Ενώ η Αμερική και η Βρετανία εξαπέλυσαν τα τελευταία πλήγματα στους Χούθι, τέσσερις άλλες χώρες που παρείχαν στρατιωτική υποστήριξη και έναν πολύ μεγαλύτερο στόλο, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των ασιατικών κρατών, δραστηριοποιούνται τώρα στην Ερυθρά Θάλασσα. Λόγω των όσων διακυβεύονται, η διατήρηση μιας θαλάσσιας τάξης είναι ο χαμηλότερος κοινός παρονομαστής της διεθνούς συνεργασίας.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»