Χάος με τα τρακτέρ, νεοναζί στους δρόμους και οικονομία σε ύφεση – Γιατί η Γερμανία έχασε τη «μπάλα»;

Η Γερμανία δεν έχει τη φήμη «αστείας» χώρας, αλλά το σκοτεινό της χιούμορ ντροπιάζει σήμερα τις καλύτερες πρόσφατες προσπάθειες τόσο της Βρετανίας όσο και των ΗΠΑ.

Όχι ότι υπάρχει ξαφνικά μια πληθώρα ταλαντούχων κωμικών στη Γερμανία, αλλά ποιος τους χρειάζεται όταν η ίδια η πραγματικότητα είναι ήδη τόσο ζοφερά καρτουνίστικη, αναρωτιέται ο βρετανικός The Guardian, αναλύοντας την πρωτόγνωρη κατάσταση που αντιμετωπίζει η μεγαλύτερη οικονομία και, ταυτόχρονα,  «αφεντικό» στην Ευρώπη.

Πριν από μερικά χρόνια, η Γερμανία φαινόταν ότι είχε όλες τις απαντήσεις: μια εύρωστη οικονομία και έναν σταθερό και ευρείας αποδοχής συνασπισμό κατά της ακροδεξιάς. Τώρα, η οικονομία παραπαίει, καθώς οι συνδυασμένες επιπτώσεις της κακοδιαχείρισης συγκρούονται με μια γραφειοκρατική κουλτούρα που δυσκολεύει τις επενδύσεις και την καινοτομία.

Οι απεργοί σιδηροδρομικοί και οι διαμαρτυρόμενοι αγρότες έχουν φέρει χάος στις πόλεις. Το μόνο πράγμα που καταρρέει ταχύτερα από τη γερμανική οικονομία είναι το… κύρος της χώρας ως ηθικό παράδειγμα, το οποίο έφτασε στο υψηλότερο σημείο όλων των εποχών με την προσφυγική κρίση του 2015-16 και τώρα έχει πέσει σαν αστέρας του βαριετέ πάνω σε μπανανόφλουδα.

Εβραίοι επικριτές του Ισραήλ συλλαμβάνονται από την αστυνομία του Βερολίνου για δήθεν αντισημιτικό λόγο; Πρόκειται για ένα αστείο αντάξιο του Φραντς Κάφκα, ο οποίος σίγουρα θα διασκέδαζε με την τεράστια διαφορά μεταξύ της αντιμετώπισης των διαδηλώσεων υπέρ της κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα και των διαδηλώσεων των αγροτών με τα τρακτέρ τους.

Ενώ οι πρώτες συχνά διαλύθηκαν ή απαγορεύτηκαν με αμφισβητήσιμες κατηγορίες για αντισημιτισμό, οι δεύτερες έγιναν ανεκτές ή και πανηγυρίστηκαν από τον Τύπο και τους πολιτικούς, παρά τις ενδείξεις ότι σε ορισμένες περιοχές, ακροδεξιοί εξτρεμιστές και νεοναζί συμμετείχαν στην οργάνωση της έκφρασης της αγροτικής δυσαρέσκειας.

Οι αντιφάσεις στη γερμανική ζωή

Πράγματι, είναι δύσκολο να ξεφύγει κανείς από την αίσθηση ότι το κράτος είναι πιο ανεκτικό στις διαμαρτυρίες που οργανώνονται από δεξιούς Γερμανούς. Οι ίδιες τακτικές που έγιναν ευρέως ανεκτές στο πλαίσιο των διαδηλώσεων των αγροτών υπόκεινται σε ολοένα και πιο δρακόντειες ποινές όταν εφαρμόζονται από ακτιβιστές του κλίματος. «Μας επιτρέπεται», έγραψαν απογοητευμένοι διαδηλωτές σε μια πινακίδα σε μια πρόσφατη δράση διακοπής της κυκλοφορίας, όπου ένας νεαρός άνδρας κάθισε πάνω σε ένα γεωργικό όχημα-παιχνίδι: «Έχουμε ένα τρακτέρ».

Οι αντιφάσεις που έχουν καταστήσει τη γερμανική ζωή ένα τόσο σκοτεινά κωμικό χρυσωρυχείο, σημειώνει χαρακτηριστικά ο Guardian, είναι κάτι περισσότερο από θέμα πολιτικής επίδειξης – διαπερνούν την πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώρας.

Για παράδειγμα, η Γερμανία πραγματοποίησε από νωρίς τεράστιες επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά επέτρεψε επίσης τη βίαιη αποψίλωση ενός δάσους παλαιάς βλάστησης για την επέκταση της εξόρυξης άνθρακα και συνεχίζει να αντιστέκεται σε λογικά μέτρα για τη μείωση της εξάρτησής της από τα αυτοκίνητα. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι άλλα, ισότιμα έθνη ήταν πολύ πιο επιτυχημένα στη μείωση των εκπομπών CO2.

Ομοίως, το φετίχ της χώρας για την εξάλειψη του δημόσιου χρέους έχει συνδυαστεί με μια συνεπή ανοχή στην πολιτική διαφθορά και τη φορολογική ατασθαλία. Η παρακολούθηση των συζητήσεων σχετικά με τη μεταναστευτική πολιτική ήταν σαν να παρακολουθείς έναν αγώνα πινγκ-πονγκ, όπου η απελπισμένη ανάγκη της χώρας να φροντίσει έναν γηράσκοντα πληθυσμό και να προσελκύσει εργαζόμενους στον τομέα της τεχνολογίας εμπλέκεται σε μια ιλιγγιώδη κόντρα με τη φυλετική προπαγάνδα και την ξενοφοβία, που έχουν γίνει όλο και πιο φυσιολογικό μέρος της γερμανικής πολιτικής ζωής.

Ρωγμές στη δομή της δημοκρατίας

Όταν η πολιτική στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο έγινε πρόσφατα γελοία, ήταν σε μεγάλο βαθμό θέμα προσωπικοτήτων – οι καρτουνίστικες υπερβολές του Ντόναλντ Τραμπ και του Μπόρις Τζόνσον, οι πανικόβλητες προσπάθειες της Λιζ Τρας να προβάλλει μια αύρα ήρεμης εξουσίας, η σκληρή συμπεριφορά του Ρον ΝτεΣάντις. Βέβαια, το γεγονός ότι τμήματα του αγγλόφωνου κόσμου έχουν κυβερνηθεί από τέτοιες φιγούρες φάρσας αποτελεί απόδειξη των πραγματικών ρωγμών στη δομή των δημοκρατιών του.

Στη Γερμανία, όμως, οι ρωγμές είναι στην επιφάνεια, ευδιάκριτες. Πράγματι, τα ρήγματα είναι αρκετά ξεκάθαρα, ώστε οι ειδήσεις συχνά μοιάζουν απλώς να επιβεβαιώνουν τις υποψίες. Η πρόσφατη αποκάλυψη ότι μέλη της ακροδεξιάς Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) σχεδίαζαν την απέλαση εκατομμυρίων ανθρώπων σε μια σειρά μυστικών συναντήσεων με νεοναζί για παράδειγμα, είναι μόνο η τελευταία σε μια σειρά από σκάνδαλα που αποκαλύπτουν την έκταση στην οποία οι ακροδεξιοί εξτρεμιστές έχουν διεισδύσει στη γερμανική πολιτική.

Κλοπές όπλων, σχέδια πραξικοπήματος, επιθέσεις στην Μπούντεσταγκ (γερμανική ομοσπονδιακή Βουλή) – όλα αποδεικνύουν ότι ακροδεξιοί εξτρεμιστές έχουν βρει υποστήριξη στους χώρους της εξουσίας. Παρ’ όλα αυτά, είναι αστείο το γεγονός ότι έκαναν τις συναντήσεις τους σε ένα σπίτι που ονομάζεται «Villa Adlon» – το οποίο ακούγεται σαν ένα όνομα που θα μπορούσε να επινοήσει ο Mel Brooks για ένα ναζιστικό χώρο συνάντησης.

Γιατί είναι σημαντικό να γελάμε σήμερα με την υποκρισία της Γερμανίας;

Είναι απαραίτητο να επιμείνουμε σε αυτό το είδος κωμωδίας, διότι προέρχεται από τα είδη των ψυχικών συγκρούσεων που ο Σίγκμουντ Φρόιντ αναγνώρισε ως την ίδια την πηγή του χιούμορ, σχολιάζει ο Guardian, με μία σειρά από χαρακτηριστικά παραδείγματα:

1. Η γερμανική κοινωνία προσπαθεί να προστατεύσει το κλίμα και να οδηγεί μεγάλα, ισχυρά αυτοκίνητα όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.

2. Η δημοσιονομική πολιτική της Γερμανίας θέλει να αποτελέσει πρότυπο δημοσιονομικής υπευθυνότητας, αλλά δεν έχει καμία διάθεση να αντιμετωπίσει τα διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας.

3. Πάνω απ’ όλα, η επιθυμία εξιλέωσης για τα εγκλήματα των Ναζί βρίσκεται σε μια ολοένα και πιο απελπιστική σύγκρουση με την πραγματικότητα ότι η γερμανική κοινωνία, όπως υποστήριξαν πρόσφατα ο συγγραφέας David de Jong και άλλοι, οικοδομήθηκε σε μεγάλο βαθμό από αμετανόητους Ναζί.

Απέναντι στο παράλογο, καλύτερα να πούμε ένα αστείο

Και είναι σημαντικό να γελάμε σήμερα με την υποκρισία της Γερμανίας. Άλλωστε, όπως υποστήριξε περίφημα ο Εβραίος Γερμανός φιλόσοφος Theodor Adorno, υπάρχουν κάποιες φρικαλεότητες που είναι τόσο πολύ πέρα από κάθε δικαιολογία, που η σοβαρή ηθική λογική είναι… ακατάλληλη.

Όταν οι Γερμανοί πολιτικοί, για παράδειγμα, υποστηρίζουν ότι η αστυνομία πρέπει να χτυπά ειρηνικούς διαδηλωτές για να τιμήσει την κληρονομιά τού Ολοκαυτώματος, θα ήταν αισχρό να διαφωνήσει κανείς μαζί τους. Όταν Γερμανοί δημοσιογράφοι προσπαθούν να υποστηρίξουν ότι η «συλλογική ευθύνη» για τα εγκλήματα της Χαμάς βαρύνει τον «λαό της Γάζας», θα ήταν ανάρμοστο να τιμήσουμε τα επιχειρήματά τους με μια απάντηση. Είναι προτιμότερο να… πούμε ένα αστείο!

Όσοι ανησυχούν ότι είναι ανάρμοστο να γελάμε με τόσο πολύ σοβαρά θέματα, θα μπορούσαν να παρηγορηθούν – και να εμπνευστούν – από το μεγάλο απόθεμα χιούμορ που άφησαν πίσω τους τα θύματα του ναζισμού. Το γέλιο μπροστά στην καταστροφή ήταν ένα ουσιαστικό μέσο επιβίωσης για όλους: στρατιώτες, τρόφιμους στρατοπέδων συγκέντρωσης, μαχητές της αντίστασης και πρόσφυγες όπως η Χάνα Άρεντ, η οποία κάποτε αστειεύτηκε ότι ο μόνος τρόπος να αναγνωρίσεις έναν Γερμανό αντιναζί «είναι όταν οι Ναζί τον έχουν κρεμάσει».