Η τέχνη του να μην κάνεις τίποτα – Οι Ολλανδοί βρήκαν την απάντηση στο burnout

Στέκομαι στην άμμο του Σέβενινγκεν, του πιο διάσημου παραθαλάσσιου θέρετρου της Χάγης, ενώ κάνω niksen, όπως είναι ο ολλανδικός όρος για το να μην κάνεις απολύτως… τίποτα, γράφει στον βρετανικό Guardian η κωμικός και συγγραφέας,Viv Groskop, περιγράφοντας πώς οι Ολλανδοί βρήκαν την απάντηση στο burnout.

Προσπαθώ να μην σκέφτομαι, γράφει, αν πραγματικά δεν κάνω τίποτα με το να στέκομαι σε μια παραλία. Ίσως θα έπρεπε να κάθομαι; Αλλά τότε θα καθόμουν. Πώς κάνεις το niksen σωστά; Δίπλα μου είναι η Olga Mecking, η συγγραφέας του «Niksen: Embracing the Dutch Art of Doing Nothing» (Niksen: Αγκαλιάζοντας την ολλανδική τέχνη του να μην κάνεις τίποτα).

Στα τρία χρόνια που πέρασαν από την έκδοση του βιβλίου, έχει γίνει η αυθεντία της Ολλανδίας στο να μην κάνεις τίποτα. Ξαφνικά θυμήθηκα ότι υπάρχει ένα μαγαζί που φτιάχνει πανκέικ στον παραλιακό δρόμο. Το να τρώω τηγανίτες μετράει ως μηδενική δραστηριότητα, ή μήπως μοιάζει πολύ με το να κάνω κάτι; Ίσως δεν είμαι φτιαγμένη για niksen, αναφέρει χιουμοριστικά.

Πώς χάνουμε τη διασκέδαση κάτι τόσο απλού;

Είναι πολύ συνηθισμένο, λέει η Mecking, να δυσκολεύεσαι να ορίσεις το niksen. «Ο ορισμός που χρησιμοποιώ στο βιβλίο είναι: να μην κάνεις τίποτα, χωρίς σκοπό. Να μην βλέπεις μια ταινία, να μην κάνεις scrolling στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να μην διαβάζεις μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Έχουμε πάντα στο μυαλό μας κάποιο αποτέλεσμα. Όταν ετοιμάζουμε φαγητό, σκεφτόμαστε: Αυτό το γεύμα θα με βοηθήσει να χάσω βάρος ή θα με κάνει πιο υγιή. Αν πάμε μια βόλτα, πρέπει να είναι μέρος των 10.000 βημάτων μας. Έτσι χάνουμε τη διασκέδαση του να τρώμε ή απλά να περπατάμε».

«Δεν ήταν εύκολο να βρω έναν ορισμό», προσθέτει. «Διαπίστωσα ότι οποιοσδήποτε αυστηρός ορισμός θα έκανε τους ανθρώπους να αισθάνονται ένοχοι. Τόσοι πολλοί άνθρωποι μου λένε ότι αισθάνονται ένοχοι, επειδή δεν μπορούν να πετύχουν να… μην κάνουν τίποτα!».

Έτσι ακριβώς εξηγείται γιατί υπάρχει μια ολόκληρη παγκόσμια αγορά για το βιβλίο της…

Δημοσιογράφος και μπλόγκερ γονεϊκότητας (έχει τρία παιδιά), η Mecking είναι παντρεμένη με έναν Γερμανό και ζει στη Χάγη. Αν και μιλάει άπταιστα ολλανδικά, είναι Πολωνέζα. Συνάντησε για πρώτη φορά την έκφραση niksen σε ένα δωρεάν περιοδικό του σούπερ μάρκετ το 2018. Της κίνησε την περιέργεια το γεγονός ότι δεν υπήρχε παρόμοιο ρήμα σε καμία άλλη γλώσσα που γνώριζε.

Η ιδανική λύση στην καραντίνα

Η ίδια πρότεινε το niksen στους New York Times. Όταν το άρθρο – The Case for Doing Nothing (Η υπόθεση του να μην κάνεις τίποτα) – δημοσιεύτηκε το 2019, έγινε viral. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, έκλεισε μια εκδοτική συμφωνία.

Το βιβλίο, που σχεδιάστηκε για να τοποθετηθεί δίπλα σε βιβλία για το hygge (τη δανέζικη τέχνη της θαλπωρής) και τη fika (τη σουηδική τέχνη του διαλείμματος για καφέ), κυκλοφόρησε ακριβώς την ώρα που η Ολλανδία μπήκε στην πρώτη της σκληρή καραντίνα στο τέλος του 2020. Μια τυπική κριτική στο Amazon από εκείνη τη χρονιά; «Τέλειο ανάγνωσμα αν παλεύετε με το άγχος που σχετίζεται με την πανδημία».

Μετά την πανδημία, η λατρεία του niksen συνεχίζεται. Τον περασμένο μήνα, η David Lloyd Leisure – η οποία διαθέτει περισσότερα από 100 γυμναστήρια στο Ηνωμένο Βασίλειο – ανακοίνωσε ότι ξεκινά μαθήματα niksen για να βοηθήσει τους ανθρώπους να «απελευθερώσουν την ένταση».

Κάτι σαν την Blue Monday; Καμία σχέση

Αλλά πόσο ολλανδικό είναι πραγματικά το να μην κάνεις τίποτα; Και πώς προέκυψε η λέξη; «Το niksen είναι μια έννοια των μέσων ενημέρωσης, όπως η Blue Monday», λέει ο Ruut Veenhoven, ομότιμος καθηγητής κοινωνικών συνθηκών για την ανθρώπινη ευτυχία στο Πανεπιστήμιο Erasmus του Ρότερνταμ.

Η Blue Monday, η τρίτη Δευτέρα του Ιανουαρίου, θεωρήθηκε κάποτε ως η πιο καταθλιπτική ημέρα του έτους. Αργότερα, προέκυψε ότι η ιδέα επινοήθηκε από μια… ταξιδιωτική εταιρεία.

Το niksen δεν είναι ακριβώς το ίδιο: κανείς δεν σας υπενθυμίζει να κλείσετε ένα πακέτο διακοπών. Και οι Ολλανδοί όντως χρησιμοποιούν τη λέξη αυτή.

Ο Veenhoven παραδέχεται ότι το μέγεθος του ενδιαφέροντος για την ιδέα του niksen είναι ενδεικτικό. «Συνήθως είμαστε πιο ευτυχισμένοι όταν είμαστε δραστήριοι. Και στη σύγχρονη κοινωνία υπάρχουν πολλά ωραία πράγματα να κάνουμε. Ως αποτέλεσμα, κάνουμε πολλά. Ο ρυθμός ζωής είναι υψηλότερος απ’ ό,τι στις μη δυτικές κοινωνίες και το επίπεδο ικανοποίησης από τη ζωή είναι επίσης υψηλό και αυξάνεται συνεχώς. Και όμως… Μια παρενέργεια είναι ότι μπαίνουμε σε πίεση χρόνου. Και ονειρευόμαστε περισσότερη χαλάρωση». Το niksen μάς δίνει αυτό που λαχταράμε: μια εξήγηση γι’ αυτό που μας λείπει – την παρουσία… του τίποτα στη ζωή μας!

Όταν ετοιμάζουμε φαγητό, σκεφτόμαστε: Αυτό το γεύμα θα με βοηθήσει να χάσω βάρος ή θα με κάνει πιο υγιή. Αν πάμε μια βόλτα, πρέπει να είναι μέρος των 10.000 βημάτων μας. Έτσι, όμως, χάνουμε τη διασκέδαση του να τρώμε ή απλά να περπατάμε

Κι όμως, δεν έχει καμία σχέση με την ολλανδική κουλτούρα

Το βιβλίο της Mecking έχει πλέον μεταφραστεί σε 13 γλώσσες και οι Γάλλοι είναι ιδιαίτερα ενθουσιασμένοι με αυτό: L’art de ne remplir aucun objectif… αναστενάζει το γαλλικό Cosmopolitan, δηλαδή «Η τέχνη του να μην χρειάζεται να εκπληρώσεις κανέναν στόχο…».

Αλλά επειδή το niksen ξεκίνησε από την Ολλανδία δεν σημαίνει ότι οι Ολλανδοί είναι και ιδιαίτερα καλοί σε αυτό. «Το niksen θεωρείται έννοια σε ολόκληρο τον κόσμο, εκτός από τις Κάτω Χώρες», λέει η Carolien Hamming, ιδρύτρια και διευθύνουσα σύμβουλος του CSR Centrum, ενός κέντρου έρευνας για το στρες και την ανθεκτικότητα ακριβώς νότια της Ουτρέχτης. «Δεν έχει καμία σχέση με την κουλτούρα μας. Αντιθέτως, είμαστε καλβινιστές και λέμε ο ένας στον άλλον να δουλεύουμε πιο σκληρά».

Η Mecking πήρε συνέντευξη από την Hamming όταν έκανε για πρώτη φορά έρευνα για το niksen και η Hamming της είπε ότι οι Ολλανδοί δεν είναι καλοί στο να μην κάνουν τίποτα. «Ανατραφήκαμε με την πεποίθηση ότι πρέπει πάντα να είμαστε χρήσιμοι. Το niksen είναι ο διάβολος από τον οποίο δεν βγαίνει τίποτα καλό». Δεν κατηγορεί όμως κανέναν που ενδιαφέρεται για την ιδέα, όταν το στρες και η κατάθλιψη βρίσκονται σε έξαρση. «Ο εγκέφαλός μας είναι υπερφορτωμένος – δεν ξέρουμε πώς να μην κάνουμε τίποτα».

Όταν ζητήθηκε από Ολλανδούς να σχολιάσουν τη σημασία της λέξης niksen, είπαν ότι γνώριζαν τη λέξη, αλλά δεν αισθάνονταν ότι είχαν κάποια εξήγηση για το τι ολλανδικό υπάρχει σε αυτήν. Μάλιστα, έκαναν και χιούμορ: «Συγγνώμη, είμαι πολύ απασχολημένος με το να μην κάνω τίποτα για να απαντήσω».

Αυξάνεται το burnout παγκοσμίως

Ωστόσο, οι Ολλανδοί εργαζόμενοι βιώνουν σχετικά λιγότερο άγχος όταν πρόκειται για ανησυχίες σχετικά με το κόστος ζωής, τα προσωπικά οικονομικά και την αβεβαιότητα για το μέλλον. Όσον αφορά τον κύριο λόγο του άγχους, όμως, η Ολλανδία είναι ακριβώς ίδια με όλες τις άλλες χώρες: Πάρα πολλή δουλειά ή το γνωστό, πλέον, burnout.

«Η επαγγελματική εξουθένωση (burnout) δεν είναι αποκλειστικά ολλανδικό φαινόμενο, αλλά αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα στη χώρα», σημειώνει ο Roel Fransen, διευθυντής ανθρώπινου δυναμικού στην Oval, μια εταιρεία που προωθεί τη δέσμευση στο χώρο εργασίας, με έδρα το Τίλμπουργκ.

Μια μελέτη του 2023 από τον ολλανδικό μη κερδοσκοπικό ερευνητικό οργανισμό TNO διαπίστωσε ότι ένας στους πέντε εργαζομένους στην Ολλανδία υποφέρει από συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης. «Πρόκειται για σημαντική αύξηση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια», λέει ο Fransen, προσθέτοντας πως «πιστεύεται ότι οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως οι αυξανόμενες απαιτήσεις της εργασίας, η άνοδος της gig economy (σ.σ. αγορά εργασίας που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε θέσεις προσωρινής και μερικής απασχόλησης) και οι μεταβαλλόμενες στάσεις απέναντι στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής».

Έτσι, δεν είναι ότι οι Ολλανδοί έχουν τα υψηλότερα ποσοστά επαγγελματικής εξουθένωσης παγκοσμίως – αντιθέτως, τα ποσοστά τους είναι από τα χαμηλότερα. Είναι ότι και μόνο η ιδέα του burnout… τους αγχώνει.

Δεν χρειάζεται να είστε Ολλανδοί – Απλώς, κάντε… τίποτα

Οι Ολλανδοί είναι συχνά πολύ φιλόδοξοι και συχνά ασκούν μεγάλη πίεση στον εαυτό τους για να πετύχουν. Οι Ολλανδοί μπορεί επίσης να είναι απρόθυμοι να πάρουν άδεια από την εργασία τους, ακόμη και όταν είναι άρρωστοι. Επιπλέον, η ολλανδική κουλτούρα του gezelligheid (συναναστροφή) μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε κοινωνική πίεση να παρευρίσκονται σε όλα, ενώ προσπαθούν να προλάβουν τη δουλειά τους και να παραμελήσουν τις ανάγκες τους.

Αυτό που το niksen δείχνει πιο έντονα, όμως, είναι η έλξη προς τις φιλοσοφίες που προέρχονται από άλλες χώρες. Ζούμε σε μια εποχή όπου πολλοί από εμάς μπορούν να κάνουν σχεδόν ό,τι θέλουν, περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην Ιστορία. Αποδεικνύεται όμως ότι αυτό που πραγματικά θέλουμε είναι κάποιος που ξέρει τι κάνει, να μας πείσει να μην έχουμε πρόβλημα να ακολουθήσουμε το ένστικτό μας.

Το Hygge (η δανέζικη τέχνη της θαλπωρής) είναι πραγματικό και οι Δανοί το κάνουν αναμφισβήτητα καλύτερα. Αλλά δεν έχουν το μονοπώλιο της θαλπωρής ή του φωτός των κεριών. Όπως και η Fika (η σουηδική τέχνη του διαλείμματος για καφέ) είναι μια όμορφη παράδοση. Αλλά η Σουηδία δεν είναι το μόνο μέρος στον κόσμο όπου μπορείτε να φάτε κέικ και να πιείτε καφέ.

Ομοίως, λοιπόν, δεν χρειάζεται να είστε Ολλανδοί ή να γνωρίζετε τη λέξη niksen για να μην κάνετε τίποτα, μπορείτε απλά… να το κάνετε.