«Η Γιόκο Όνο ήταν ένας εύκολος στόχος ρατσιστικής και μισογυνιστικής κακοποίησης»

Οι κατηγορίες εναντίον της είναι γνωστές: ότι ήταν μια υποκρίτρια στον ανδροκρατούμενο κόσμο της ροκ μουσικής του συζύγου της Τζον Λένον. Δεν έχει σημασία ότι ήταν μια αναγνωρισμένη καλλιτέχνις από μόνη της, «κομμάτι» του διεθνούς κινήματος avant garde, ενώ παράλληλα έκανε εκστρατεία για την παγκόσμια ειρήνη. Δεν έχει σημασία ότι το έργο της Cut Piece του 1964, όπου καθόταν σιωπηλή ενώ το κοινό έπαιρνε ένα ψαλίδι και έκοβε τα ρούχα της επί σκηνής, έγινε κλασικό φεμινιστικό έργο.

«Μετά τη δολοφονία του Τζον Λένον, η Γιόκο Όνο έγινε στόχος ενός τοξικού μείγματος ρατσισμού, σεξισμού και αντι-ελιτίστικων, αντι-καλλιτεχνικών αισθημάτων»

Ή ότι στο επιτυχημένο βιβλίο Grapefruit καλούσε τους αναγνώστες να δουν τον κόσμο με έναν νέο τρόπο μέσα από «αποστολές» όπως η «καταγραφή του ήχου του χιονιού» – ένα συναίσθημα που η ίδια και ο συν-συγγραφέας, Λένον εξερεύνησαν στο Imagine, ένα από τα πιο αγαπημένα ποπ τραγούδια όλων των εποχών.

Aντικομφορμίστρια;

Στις δεκαετίες του 1960 και του 70, όταν το κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών βρισκόταν στα σκαριά, ήταν μια γυναίκα από την Ασία στο επίκεντρο της προσοχής. Με άλλα λόγια, μια απειλητική «ανομοιομορφία» και ένας εύκολος στόχος ρατσιστικής και μισογυνιστικής κακοποίησης.

Όπως αποδείχθηκε, το Yes I’m a Witch ήταν προφητικό: η πολιτιστική ροή ήταν έτοιμη να αλλάξει. Οι Sonic Youth συμπεριέλαβαν ένα από τα ουρλιαχτά της στο πειραματικό τους άλμπουμ SYR4 το 1999. Μέχρι το 2007, οι βασιλιάδες της εναλλακτικής μουσικής, όπως η Cat Power, οι Flaming Lips και οι Le Tigre, έκαναν ουρά για να μιξάρουν το έργο της.

Φωτογραφία: Yoko Ono. © Minoru Niizuma 2015 | Cut Piece (1964)

Το 2013 προσκλήθηκε να επιμεληθεί το μουσικό φεστιβάλ Meltdown, ενώ σημαντικά καλλιτεχνικά ιδρύματα όπως το Moma της Νέας Υόρκης και οι Serpentine Galleries του Λονδίνου παρουσίασαν τη δουλειά της.

Αυτόν τον μήνα, η Tate Modern θα διοργανώσει μια εκτεταμένη έρευνα της εξαετούς καριέρας της 90χρονης καλλιτέχνιδας. Στη συνέχεια, καλλιτέχνες και συγγραφείς που έχουν εμπνευστεί από το έργο της ως καλλιτέχνιδα, μουσικός, ακτιβίστρια και, ίσως πάνω απ’ όλα, μια από τις μεγαλύτερες αντικομφορμίστριες του κόσμου, καταθέτουν τις απόψεις τους σχετικά με τη διαχρονική ισχύ της Όνο.

Peaches | Μουσικός

«Η Γιόκο προέρχεται από ένα «δεν δίνω δεκάρα» μέρος στο οποίο ταυτίζομαι. Θα εκφραστεί με τον τρόπο που θέλει. Λατρεύω το γεγονός ότι η δουλειά της είναι δυνατή με έναν ήσυχο τρόπο. Οι χειρονομίες της πρέπει να ολοκληρωθούν από εσένα, όπως οι εργασίες για τους αναγνώστες στο βιβλίο οδηγιών της Grapefruit. Αγαπώ ιδιαίτερα την ταινία της Bottoms του 1967, η οποία απαγορεύτηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι μια ταινία με τα οπίσθια των ανθρώπων, και για μένα αυτό είναι εξαιρετικά συμπεριληπτικό και ελεύθερο. Όλοι έχουν πισινό.

«Την αποκάλεσαν μάγισσα, την κατηγόρησαν για τη διάλυση των Beatles και γελοιοποίησαν την τέχνη της»

Η σχέση μας ξεκίνησε όταν μου ζήτησε να κάνω ρεμίξ στο τραγούδι της Kiss, Kiss, Kiss το 2007. Όταν ήρθε στο Βερολίνο για τα 80ά γενέθλιά της το 2013, ερμήνευσα το Yes I’m a Witch, το αγαπημένο μου τραγούδι της Γιόκο, με την Plastic Ono Band. Στη σκηνή, είναι πραγματικά αυθόρμητη. Ενώ τραγουδούσαμε, με κοίταξε στα μάτια, με παροτρύνοντας με, κάτι σαν: «Είσαι μια ισχυρή μάγισσα».

Μετά μου ζήτησε να παρουσιάσω το Cut Piece στο Meltdown το 2013. Όσο κι αν ο κόσμος νομίζει ότι γδύνομαι συνέχεια στη σκηνή, δεν έχω υπάρξει ποτέ εντελώς γυμνή. Ήμουν τρομοκρατημένη. Αλλά δεν έχω μάθει ποτέ τόσα πολλά από μια παράσταση. Της είπα: «Θέλω να το κάνω αυτό με τον τρόπο που το έκανες εσύ. Δεν θέλω να κουνηθώ και είμαι έτοιμη να κόψουν κάθε κομμάτι ύφασμα από το σώμα μου». Εκείνη είπε: «Δεν θα το κάνω αυτό».

Δεν θέλει να σας δώσει οδηγίες, θέλει να ζήσετε την εμπειρία. Κάθομαι εκεί με το ψαλίδι μπροστά μου και υπάρχει τέτοιο δράμα, σύγκρουση, συντροφικότητα. Κάποιοι ήθελαν να με προστατέψουν, άλλοι ήθελαν να μου κλέψουν το παπούτσι ή να μου κόψουν τα μαλλιά. Υπήρχε ένα ολόκληρο σύμπαν. Και εγώ ήμουν απλά μάρτυρας σε αυτό».

Moby | Μουσικός

«Η πρώτη και πιο αστεία γνωριμία μου με τη Γιόκο ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν σπούδαζα στο SUNY Purchase στη Νέα Υόρκη. Για ένα μάθημα σουρεαλισμού, ο φίλος μου ο Paul και εγώ αποφασίσαμε να γυρίσουμε μια ταινία για ένα γιγάντιο μανιτάρι που είχε βρει.

Φανταστήκαμε ότι ήταν στην πραγματικότητα μια διαστημική εξωγήινη κάψουλα. Το κινηματογραφήσαμε σε όλη τη Νέα Υόρκη κατά τη διάρκεια αυτών των περίεργων περιπετειών με τα μανιτάρια. Κάποια στιγμή κάναμε γυρίσματα στην 72η οδό, και κοιτάξαμε ψηλά και η Γιόκο στεκόταν εκεί και χαμογελούσε. Μας ρώτησε τι κάναμε και της είπαμε, και μετά αυτή και η φίλη της γέλασαν και έφυγαν.

Η δεύτερη συνάντηση ήταν σε μια φιλανθρωπική συναυλία στο Radio City Music Hall μετά την 11η Σεπτεμβρίου, για να συγκεντρωθούν χρήματα για τις προσπάθειες αρωγής και να τιμηθεί η μουσική του Τζον Λένον.

Φωτογραφία: Yoko Ono

Έπαιξα το Across the Universe με τον Sean Lennon και τον Rufus Wainwright. Η Γιόκο ήρθε στα παρασκήνια- φυσικά δεν θυμόταν τη συνάντηση μας με το γιγαντιαίο μανιτάρι, αλλά της είπα την ιστορία και γέλασε. Και μετά είπε: «Έφερα ένα από τα πουκάμισα του Τζον, αν θέλεις να το φορέσεις». Μου είπε ότι δεν το είχε πλύνει από τότε που πέθανε. Ταίριαζε τέλεια, πράγμα που ήταν περίεργο γιατί πάντα υπέθετα ότι ήταν πιο μεγαλόσωμος από μένα. Μόλις τελείωσε η παράσταση, έδωσα πίσω το πουκάμισο.

Όταν μου ζητήθηκε να κάνω ένα ρεμίξ για το άλμπουμ της Yes, I’m a Witch Too του 2016, είπα βεβαίως, ως δωρεάν χειρονομία σεβασμού και εκτίμησης. Αλλά είπα επίσης: «Αν έχετε όρεξη να με πληρώσετε, το μόνο που θέλω είναι ένα μικρό έργο τέχνης από τη Γιόκο. Δεν με νοιάζει τι είναι – θα μπορούσε να είναι μια οδοντόβουρτσα με μια κορδέλα δεμένη γύρω της». Πήρα μια μικροσκοπική καρτούλα με τις λέξεις: «Ζητήστε από τα σύννεφα να θυμούνται. Γιόκο 2013».

Νομίζω ότι είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι, αν αναλογιστεί κανείς ότι ήταν ένας από τους πιο άδικα κακοποιημένους ανθρώπους της δεκαετίας του 1970 και του ’80, φάνηκε ότι δεν ήταν ποτέ τόσο αμυντική. Παρέμεινε ενεργή, συνέχισε να ασχολείται με τον κόσμο. Αυτό το σθένος είναι εντυπωσιακό. Όταν όλοι σε μισούν, είναι πολύ δύσκολο να συνειδητοποιήσεις ότι η γνώμη τους δεν έχει τελικά σημασία».

Jean Yoon | Ηθοποιός και συγγραφέας

«Ως γυναίκα ενηλικιώθηκα στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν, μετά τη δολοφονία του Τζον Λένον, η Γιόκο Όνο έγινε στόχος ενός τοξικού μείγματος ρατσισμού, σεξισμού και αντι-ελιτίστικων, αντι-καλλιτεχνικών αισθημάτων. Την αποκάλεσαν μάγισσα, την κατηγόρησαν για τη διάλυση των Beatles και γελοιοποίησαν την τέχνη της. Τα μαλλιά μου ήταν μακριά όπως τα δικά της και δεν μπορούσα, σε καμία περίπτωση, να φορέσω γυαλιά ηλίου χωρίς να γίνω αντικείμενο χλευασμού ή φρικτών υπαινιγμών.

Συνειδητοποίησα ότι δεν ήξερα τίποτα γι’ αυτήν. Έτσι έψαξα για το έργο της, και όσο περισσότερα μάθαινα, τόσο πιο πολύ με ενθουσίαζε και τόσο πιο πολύ εξοργιζόμουν για λογαριασμό της. Ήταν το είδος του «βιτριολισμού» που δέχτηκε αργότερα η Courtney Love. Με αφορμή το τραγούδι της Walking on Thin Ice του 1981, ένας ανάλγητος κριτικός έγραψε: «Ο Mark David Chapman θα μπορούσε να μας είχε γλιτώσει όλους από πολλή θλίψη, αν στόχευε μόνο ένα βήμα προς τα δεξιά».

Φωτογραφία: Lucas Jackson | REUTERS

Η έρευνα με οδήγησε στη δημιουργία της κωμωδίας πολυμέσων The Yoko Ono Project, η οποία έκανε πρεμιέρα στο Τορόντο το 2000 και πραγματεύεται την τέχνη και τη γυναικεία ταυτότητα από μια ασιατική οπτική γωνία. Συγκεντρώνει το έργο της Όνο σε διάφορα μέσα, συνυφασμένο με τις εμπειρίες τριών Ασιατικοκαναδών γυναικών που συναντιούνται σε μια εκδήλωση της Γιόκο Όνο.

Με την υποστήριξη της Όνο, μπόρεσα να ενσωματώσω τη μουσική της, τα διδακτικά της ποιήματα, τα γλυπτά, τις ταινίες και τα λόγια της. Μου παραχωρήθηκαν αποσπάσματα από τις ταινίες της, καθώς και μια πρωτότυπη διαφάνεια 9 x 9 του Blood Object, ένα αιματοβαμμένο παπούτσι με ψηλά τακούνια – ένα από τα κομμάτια μιας σειράς που δημιουργήθηκε ως απάντηση στη δολοφονία του συζύγου της.

Ήθελα το κοινό να βιώσει το εύρος, την ιδιοτροπία, την ομορφιά και το χιούμορ του έργου της και να εμπνεύσει τις Ασιάτισσες σαν εμένα να πουν: «Εμπρός, λέγε με Γιόκο. Δεν μπορείτε να με πληγώσετε. Όχι μέσω αυτής».

Πηγή: Guardian | Skye Sherwin