Άλμπερτ Αϊστάιν: Το «μυστικό κρησφύγετο» για να ξεφύγει από τους Ναζί – Η στιγμή που άλλαξε τη ζωή του

Ανάμεσα στα θύματα και τους κατατρεγμένους της θηριωδίας των Ναζί και του Αδόλφου Χίτλερ ήταν και ο σπουδαίος φυσικός, Άλμπερτ Αϊνστάιν, καθώς αποτελώντας στόχο του φασιστικού καθεστώτος και όντας κυνηγημένος, χρειάστηκε να αναζητήσει καταφύγιο σε μία καλύβα στο Νόρφολκ της Βρετανίας για να γλιτώσει.

«Επιλέξαμε τον τίτλο ‘Ο Αϊνστάιν και η βόμβα’ επειδή ήταν η αλλαγή στη σκέψη του που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου των τριών εβδομάδων στο Νόρφολκ που τον οδήγησε άμεσα στο να βάλει το όνομά του σε εκείνη την επιστολή προς τον Ρούσβελτ»

Μάλιστα η παραμονή του εκεί αποτέλεσε μία από τις στιγμές που άλλαξαν το ρου της παγκόσμιας ιστορίας. Ήταν Σεπτέμβριος του 1933, όταν μία ταπεινή ξύλινη καλύβα σε μια απομονωμένη ερημιά του Νόρφολκ μετατράπηκε σε ένα από τα σημαντικότερα κρησφύγετα της ιστορίας και αποτέλεσε το σπίτι του Αϊνστάιν για τις επόμενες τρεις εβδομάδες.

Νέο ντοκιμαντέρ

Σχεδόν έναν αιώνα μετά ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Einstein and the Bomb» (Ο Αϊνστάιν και η βόμβα) του Netflix, χρησιμοποιώντας τα λόγια του ίδιου του Αϊνστάιν, θέλει να δείξει πώς η σύντομη παραμονή του διάσημου Γερμανοεβραίου επιστήμονα ήρθε σε ένα σταυροδρόμι της ζωής του που έμελλε να αλλάξει την ιστορία.

«Μόνο όταν κοιτάξαμε πιο προσεκτικά συνειδητοποιήσαμε πόσο κομβική ήταν αυτή η στιγμή για τη ζωή του», δήλωσε ο σεναριογράφος Φίλιπ Ραλφ σύμφωνα με τον Guardian, ένας «ειδικός στις λέξεις», ο οποίος χρησιμοποίησε μόνο πραγματικές ομιλίες, επιστολές και συνεντεύξεις του Αϊνστάιν για να γράψει τους διαλόγους.

Τον Μάιο του 1933, ένα φυλλάδιο με τίτλο «Οι Εβραίοι σε παρακολουθούν» κατηγορούσε τον Αϊνστάιν για «ψεύτικη προπαγάνδα θηριωδίας κατά του Αδόλφου Χίτλερ». Κάτω από τη φωτογραφία του, ανέφερε: «Δεν έχει ακόμη κρεμαστεί».

Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, μετά τη δολοφονία του Εβραίου φιλοσόφου Τέοντορ Λέσινγκ από Γερμανούς μυστικούς πράκτορες στην Τσεχοσλοβακία, οι Ναζί -που είχαν ήδη κλέψει τις οικονομίες του Αϊνστάιν, εισέβαλαν στο εξοχικό του, έκαναν έφοδο στο διαμέρισμά του στο Βερολίνο, πήραν το βιολί του και προσέφεραν αμοιβή τουλάχιστον 1.000 λιρών για τη δολοφονία του.

Την επόμενη ημέρα, ο Αϊνστάιν ενέδωσε στις εκκλήσεις της συζύγου του Έλσας να την αφήσει στο εξοχικό που είχαν νοικιάσει κοντά στην Οστάνδη του Βελγίου και να διαφύγει στην Αγγλία δια θαλάσσης. Δεν θα ξαναπατούσε ποτέ το πόδι του στην ηπειρωτική Ευρώπη.

«Το πιο σημαντικό σημείο στη ζωή του Αϊνστάιν»

«Αυτό που προέκυψε από την έρευνά μου ήταν ότι από πολλές απόψεις, αυτή η παραμονή του Αϊνστάιν στη Βρετανία ήταν ιδιαίτερα σημαντική και αποτέλεσε ένα σημείο καμπής στη ζωή του». Μέχρι τότε, ο Αϊνστάιν ήταν ο Νο 1 δημόσιος εχθρός  στη Γερμανία.

Το 1939, φοβούμενος ότι οι Ναζί θα έφταναν πρώτοι, υπέβαλε με επιτυχία αίτηση στον πρόεδρο Φραγκλίνο Ρούσβελτ να επιταχύνει την ανάπτυξη πυρηνικής βόμβας στις ΗΠΑ, μια απόφαση που απεικονίστηκε πρόσφατα στην ταινία-μπλοκμπάστερ Οπενχάϊμερ του Κρίστοφερ Νόλαν.

Σύμφωνα με τον Ραλφ ήταν κατά τη διάρκεια της παραμονής του Αϊνστάιν στην απομακρυσμένη καλύβα, όταν προστατευόμενος από ένοπλους φρουρούς, συνειδητοποίησε για πρώτη φορά ότι έπρεπε να χρησιμοποιήσει δημόσια την επιρροή του στην κοινωνία για να μιλήσει εναντίον των Nαζί και να καλέσει τους παγκόσμιους ηγέτες να δράσουν.

«Παθιασμένος υποστηρικτής της μη βίας και του ειρηνισμού»

«Πριν από αυτό το σημείο, ο Αϊνστάιν ήταν δηλωμένος, παθιασμένος υποστηρικτής της μη βίας και του ειρηνισμού. Αλλά με το τέλος αυτών των τριών εβδομάδων, έδωσε μία ομιλία σε 10.000 ανθρώπους στο Royal Albert Hall, όπου ουσιαστικά είπε ότι υπάρχει μια υπαρξιακή απειλή για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και ότι θα πρέπει να την πολεμήσουμε», δήλωσε ακόμα Ραλφ.

«Επιλέξαμε τον τίτλο ‘Ο Αϊνστάιν και η βόμβα’ επειδή ήταν η αλλαγή στη σκέψη του που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου των τριών εβδομάδων στο Νόρφολκ που τον οδήγησε άμεσα στο να βάλει το όνομά του σε εκείνη την επιστολή προς τον Ρούσβελτ», συμπλήρωσε.

Το μικρό εξοχικό του Νόρφολκ ανήκε σε έναν έμπιστο γνωστό του, τον αντιφασίστα βουλευτή των Συντηρητικών και διοικητή του ναυτικού στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Όλιβερ Λόκερ-Λάμπσον, ο οποίος το προσέφερε στον Αϊνστάιν ως καταφύγιο υπό την προστασία του.

Το κρησφύγετο που «κατακλείστηκε» από δημοσιογράφους

Νωρίτερα εκείνο το έτος, ο Λόκερ-Λάμπσον είχε επισημάνει την κατάσταση του Αϊνστάιν στο κοινοβούλιο και είχε καταθέσει ένα τελικά ανεπιτυχές νομοσχέδιο για την «επέκταση των ευκαιριών ιθαγένειας για τους Εβραίους που κατοικούν εκτός της βρετανικής αυτοκρατορίας». Ίσως, για να τραβήξει την προσοχή στη δεινή θέση του Αϊνστάιν, μέλη του Τύπου προσκλήθηκαν με έναν κάπως άκομψο τρόπο από τον Λόκερ-Λάμπσον στο «μυστικό κρησφύγετο» και τους επετράπη να πάρουν συνέντευξη και να φωτογραφίσουν τον διάσημο νομπελίστα.

Ήταν μια πρόσκληση στον Τύπο που, δεδομένης της πολύ πραγματικής απειλής για τη ζωή του Αϊνστάιν, προκάλεσε τον αποτροπιασμό ενός δημοσιογράφου του Observer. «Η Αγγλία δεν είναι πολύ καλό μέρος για να κρυφτείς», ανέφερε το φύλλο της εφημερίδας στις 17 Σεπτεμβρίου 1933. «Ο δρ. Αϊνστάιν, ο οποίος ήρθε εδώ για να ξεφύγει από τις διώξεις των Ναζί, βρίσκει την ξύλινη καλύβα του φωτογραφημένη στις εφημερίδες, με πλήρεις ενδείξεις για την τοποθεσία, και το Συμβούλιο του Κρόμερ εξετάζει το ζήτημα της παρουσίασης μιας διεύθυνσης. Η Γερμανία, υποθέτω, υποθέτει ότι κάνει τα στραβά μάτια».

«Αντισταθείτε στις δυνάμεις που απειλούν την πνευματική και ατομική ελευθερία»

Όταν ο Αϊνστάιν συμφώνησε να εκφωνήσει την ομιλία του σε μια εκδήλωση με εισιτήριο στο Royal Albert Hall για τη συγκέντρωση χρημάτων για τους Εβραίους ακαδημαϊκούς πρόσφυγες από τη Γερμανία, η απόφαση του επικρίθηκε από την Daily Mail. Το κύριο άρθρο, το οποίο ισχυριζόταν ότι λυπάται και «τρέφει κάθε συμπάθεια για τους Γερμανοεβραίους ως τέτοιους», καλούσε τον Αϊνστάιν να «σταματήσει αυτή την απερίσκεπτη αναταραχή στη χώρα αυτή κατά του ναζιστικού καθεστώτος».

Δύο ημέρες μετά την ιστορική ομιλία του, με την οποία καλούσε όλα τα έθνη να «αντισταθούν στις δυνάμεις που απειλούν την πνευματική και ατομική ελευθερία… την οποία οι πρόγονοί μας κέρδισαν με σκληρό αγώνα», ο Αϊνστάιν αναχώρησε για τις ΗΠΑ και το νεοσύστατο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πανεπιστημίου του Πρίνστον. Η Έλσα τον συνόδευσε επιτυχώς καθ’ οδόν και ο ίδιος πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του στην εξορία, συνιστώντας εγγράφως στις ΗΠΑ να προσφέρουν βίζες στους Εβραίους που διέφευγαν από τις ναζιστικές διώξεις και βοήθησε στην ίδρυση της πρώτης παγκόσμιας οργάνωσης βοήθειας για τους πρόσφυγες.