Γεώργιος Παπανδρέου: Ν’ αφοπλιστεί ο ΕΛΑΣ και να οπλιστεί το κράτος

Η αποκατάσταση της ομαλότητας, ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ, η δημιουργία Εθνικού Στρατού κι ο αντικομμουνισμός των αστικών κομμάτων είναι μερικά από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου την τελευταία εβδομάδα του Νοεμβρίου 1944. Οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ ζητούν να γίνει το δημοψήφισμα για τη μοναρχία μέσα στον Δεκέμβρη. Ο Πρωθυπουργός πιστεύει πως, αν όλα εξελιχθούν καλά, θα γίνει σε 5-6 μήνες. Ο Μακ Μίλαν (σ.σ. ο Χάρολντ Μακμίλαν ήταν τότε μέλος του βρετανικού υπουργικού συμβουλίου, ο αρμόδιος για το θέατρο επιχειρήσεων της Μεσογείου) επιδιώκει πολιτική λύση, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ (σ.σ. ο τότε πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου) διαφωνεί.

«ΤΑ ΝΕΑ», 1.12.1994, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στις 24 Νοεμβρίου 1944 ο Σουηδός πρέσβης στην Αθήνα, Κ. Β. Τίμπεργκ, σ’ έκθεσή του προς το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του αποδίδει μια συνομιλία που είχε με τον Γεώργιο Παπανδρέου, που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για τις απόψεις του Έλληνα Πρωθυπουργού, όπως τις ανέπτυξε στον διπλωματικό εκπρόσωπο της Σουηδίας. Ό,τι έχει γραφτεί για τον Παπανδρέου και τις σκέψεις του, τις παραμονές του Δεκεμβρίου, προέρχεται συνήθως από αγγλικές πηγές, που εξέφραζαν συνεπώς τη μια πλευρά της σύγκρουσης. Ο Σουηδός διπλωμάτης, όμως, που δεν είχε κανένα λόγο να «λογοκρίνει» τα όσα του είπε ο Γεώργιος Παπανδρέου, εξέθεσε μ’ ευσυνειδησία στην κυβέρνησή του τις αντιλήψεις του Έλληνα Πρωθυπουργού σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή για τη χώρα του. Η έκθεση απευθύνεται στον Διευθυντή Πολιτικών Υποθέσεων του σουηδικού υπουργείου Εξωτερικών, πρέσβη Ποστ.

Σ’ ένα επίσημο μεσημβρινό γεύμα, αναφέρει ο Τίμπεργκ, κάθησα τυχαία δίπλα στον Πρωθυπουργό. Μίλησε ανοιχτά για την κατάσταση και τις εξαιρετικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει η κυβέρνησή του. Ο Παπανδρέου ανέφερε ότι το ΕΑΜ έχει αποκτήσει δύναμη, δεδομένου ότι ο ΕΛΑΣ κυριαρχεί σε πολλές περιοχές της χώρας. Το ΕΑΜ στην πραγματικότητα αποτελεί κράτος εν κράτει. Κι επιβάλλεται ν’ αποκατασταθεί η ομαλότητα κι η κυβέρνηση ν’ αποκτήσει πλήρη έλεγχο. Σημαντικότερη αποστολή του προσδιόρισε τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και τη δημιουργία Εθνικού Στρατού. Επανέλαβε πολλές φορές τον όρο: ν’ αφοπλιστεί ο ΕΛΑΣ και να οπλιστεί το κράτος. Αρχίσαμε ήδη σήμερα —συνέχισε ο Παπανδρέου— να συγκεντρώνουμε την κλάση του 1936. Τον ρώτησα αν θα καταταγούν και στη Μακεδονία οι άντρες της κλάσης αυτής κι απάντησε καταφατικά. Ενώ, γράφει σε δικό του σχόλιο ο Σουηδός πρέσβης, μέσα στους κόλπους της κυβέρνησης υπάρχει διχασμένη γνώμη κατά πόσο είναι ενδεδειγμένο να εφαρμοστεί το μέτρο και στη Μακεδονία. Είναι γεγονός ότι στην αρχική φάση είχε η κυβέρνηση αποφασίσει να μην επεκτείνει την κατάταξη των εφέδρων και στη βόρεια αυτή ελληνική επαρχία.

Η παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ θα γίνει στις 10 Δεκεμβρίου, τόνισε ο Πρωθυπουργός. Δεν απέκρυψε, όμως, ότι οι εβδομάδες που έρχονται θα είναι πάρα πολύ κρίσιμες. Κι επιβάλλεται άκρα προσοχή κι επαγρύπνηση. Εξέφρασε τη λύπη του, γιατί τ’ αστικά κόμματα —ο ίδιος είναι σοσιαλιστής, γράφει ο Τίμπεργκ— τον δυσκολεύουν αφάνταστα με το μίσος τους και τις συνεχείς επιθέσεις των οργάνων τους κατά του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλουν στην αντίσταση του ΕΛΑΣ κι ενθαρρύνονται όσοι στις τάξεις του είναι κατά του αφοπλισμού. Δεν θα πρέπει, υπογράμμισε ο Γεώργιος Παπανδρέου, να λησμονείται κι ο φόβος του ΕΑΜ και των κομμουνιστών ότι μπορεί να δημιουργηθεί κλίμα αντιποίνων. Δεν έχω την πρόθεση —πρόσθεσε— να κηρύξω διωγμό κατά των κομμουνιστών ούτε να προκαλέσω προϋποθέσεις για δικαιολογία μιας τέτοιας δίωξης.

Ο Τίμπεργκ στην έκθεσή του αναφέρει ότι αυτή πράγματι είναι η πολιτική του Πρωθυπουργού και προσθέτει ότι ο Παπανδρέου στοχεύει να εξασφαλίσει τη λειτουργία των νόμων και ν’ αποκαταστήσει ομαλές συνθήκες.

Πολλοί, μου είπε κ. Παπανδρέου, πιστεύουν ότι αυτοσχεδιάζω, ότι δεν τραβάω προς μια γραμμή, αλλά, μου εξήγησε, η μέθοδος αυτή είναι η μόνη δυνατή με την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί. Τι σκοπό θα εξυπηρετούσε η λήψη πρωτοβουλιών κι η διακήρυξη μέτρων που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν μόνο σε περιορισμένες περιοχές της χώρας; Έξω από την πρωτεύουσα τα όργανα που θα έπρεπε να εκτελέσουν τις εντολές της κυβέρνησης ανήκουν στο ΕΑΜ, κι είναι βέβαιο ότι δε θα υπακούσουν.

Έφερα μετά τη συζήτηση, αναφέρει ο Σουηδός πρέσβης, στο θέμα της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος για μια Κοινοβουλευτική Βασιλεία ή για Δημοκρατία. Οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ —συμπληρώνει μια δική του πληροφορία ο Τίμπεργκ— στην κυβέρνηση ζήτησαν τώρα διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, μέσα στον Δεκέμβρη, γιατί φοβούνται πως ενδεχόμενη αναβολή του δυνατόν ν’ αποβεί εναντίον τους. Ο Παπανδρέου μού δήλωσε πως, αν εξελιχθούν όλα όπως έχει καθορίσει, πιστεύει ότι το δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος θα διεξαχθεί σε 5 έως 6 μήνες, δηλαδή γύρω στον Μάιο με Ιούνιο του 1945. Ένας γνωστός μου —καταλήγει ο Σουηδός πρέσβης— μου είπε πριν από λίγο καιρό ότι το ΕΑΜ με την πολιτική που ακολουθεί θα επαναφέρει τον βασιλιά.

*Απόσπασμα από δισέλιδο άρθρο που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Πέμπτη 1η Δεκεμβρίου 1994 υπό το γενικό τίτλο Η αγωνία του «Γέρου» πριν από τη θύελλα. Το συγκεκριμένο άρθρο ήταν κομμάτι ενός εκτενούς αφιερώματος της εφημερίδας στα διαβόητα Δεκεμβριανά, με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα από εκείνες τις αποφράδες ημέρες για τον ελληνισμό. Ο Βάσος Μαθιόπουλος (1928-2013), ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας, ήταν αυτός που είχε φέρει στη δημοσιότητα την απόρρητη έκθεση τού τότε σουηδού πρεσβευτή στην Αθήνα.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο επονομαζόμενος Γέρος της Δημοκρατίας, γεννήθηκε στο Καλέντζι Αχαΐας στις 13 Φεβρουαρίου 1888 και απεβίωσε στην Αθήνα την 1η Νοεμβρίου 1968.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο πρωθυπουργός της Απελευθέρωσης, επιθεωρεί τμήμα του ΕΛΑΣ αμέσως μετά την άφιξη της κυβέρνησης εθνικής ενότητας στην Αθήνα.