Μαφία: Στο μυαλό των μελών της – Όταν οι νόμοι της φατρίας ξεπερνάνε το «εγώ»

Τον τρόπο που σκέφτονται οι μαφιόζοι μελετάει εδώ και περισσότερες από δύο δεκαετίες, ο καθηγητής, Τζιρόλαμο Λο Βέρσο, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας, που παραδίδει μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο για την ψυχολογία της μαφίας, στην «καρδιά» της πόλης όπου κάποτε δέσποζε η Κόζα Νόστρα.

Σήμερα η πόλη μπορεί να υπερηφανεύεται για δεκάδες φοιτητές και ερευνητικά ευρήματα που έχουν αναδείξει τις ψυχιατρικές επιπτώσεις που βιώνουν νυν και πρώην μέλη της μαφίας, οι συγγενείς τους και τα θύματά τους.

«Η μαφία δεν είναι απλώς μια εγκληματική οργάνωση», δήλωσε ο Λο Βέρσο στον Guardian, προσθέτοντας ότι κατά την είσοδό τους, τα μέλη «απαρνούνται την αίσθηση του εαυτού τους και ξεκινούν μία ψυχολογική διαδικασία που τους απομονώνει από τις τύψεις».

«Tα πράγματα αλλάζουν όταν υπάρχει μια ρήξη, μια αποδέσμευση από τη μαφία, για παράδειγμα, όταν ένας συλληφθείς μαφιόζος αποφασίζει να συνεργαστεί με τις Αρχές. Τότε είναι που ο μαφιόζος αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τον ‘εαυτό’ του»

«Το νέο μέλος διδάσκεται ότι οι μόνοι κανόνες που έχουν σημασία είναι αυτοί της φατρίας. Όλα τα άλλα, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων του κράτους, δεν μετράνε καθόλου […] Το να γίνεις μέλος της Κόζα Νόστρα είναι σαν να μπαίνεις σε μια αίρεση, στην οποία τα μέλη πρέπει να αφήσουν πίσω την ταυτότητά τους. Όσο παραμένουν μέρος της μαφίας, δεν βιώνουν τύψεις ή λύπη. Δεν αισθάνονται πόνο ή θλίψη, ακόμη και όταν πρόκειται να σκοτώσουν», προσέθεσε.

Η περίπτωση του Λεονάρντο Βιτάλε

Μία από τις πρώτες περιπτώσεις που μελέτησε ο Λο Βέρσο για να καταλήξει σε αυτό το συμπέρασμα, είναι αυτή του Λεονάρντο Βιτάλε. Μπήκε στη σικελική μαφία σε ηλικία 19 ετών σκοτώνοντας ένα αφεντικό από αντίπαλη φατρία. Συνέχισε τη βίαιη δράση του ως μαφιόζος για τα επόμενα 12 χρόνια μέχρι τη σύλληψή του το 1972 και τη μεταφορά του σε φυλακή υψίστης ασφαλείας, όταν μετά από μια εβδομάδα απομόνωσης, άρχισε να αυτοτραυματίζεται και να εμφανίζει σημάδια κατάθλιψης.

Συγκλονισμένος από τις τύψεις για τις εγκληματικές πράξεις που είχε διαπράξει, ο Βιτάλε υπέστη νευρικό κλονισμό. Τότε ήταν που αισθάνθηκε «ένοχος» και «αμαρτωλός» σε σημείο που, κατά την αποφυλάκισή του ένα χρόνο αργότερα, πήγε οικειοθελώς στο αστυνομικό τμήμα του Παλέρμο για να ομολογήσει δύο δολοφονίες. Παρέθεσε επίσης τα ονόματα δεκάδων άλλων αφεντικών της μαφίας που εμπλέκονται σε εγκληματικές δραστηριότητες. Διαγνώστηκε από τους γιατρούς με μειωμένη ικανότητα και σχιζοφρένεια και μπήκε σε ψυχιατρική κλινική. Όταν αποφυλακίστηκε, η μαφία τον είχε ήδη καταδικάσει σε θάνατο. Ο Βιτάλε δολοφονήθηκε με δύο πυροβολισμούς στο κεφάλι στις 2 Δεκεμβρίου 1984.

Κρίση ταυτότητας

Όπως είπε στόχος του πανεπιστημιακού μαθήματος, του πρώτου στην Ιταλία, ήταν «να εμβαθύνουμε σε αυτά τα θέματα, να ερευνήσουμε τη ζημιά που κάνει η μαφία στο μυαλό, προκειμένου να την κατανοήσουμε καλύτερα».

Σύμφωνα με τον Λο Βέρσο, όλα αλλάζουν όταν κάτι διαταράσσει τη ζωή των μαφιόζων. «Όσο είναι ενταγμένοι στη μαφιόζικη οικογένεια, τα αφεντικά δεν παρουσιάζουν κανενός είδους ψυχολογικό πόνο. Ο δικός τους ‘εαυτός’ καταπιέζεται επειδή ταυτίζονται απόλυτα με τη μαφία και οι σκέψεις τους προσαρμόζονται σε αυτές της φατρίας», υπογράμμισε.

Ο αρχηγός της μαφίας Σαλβατόρε Λο Πίκολο καθοδηγείται από την αστυνομία μετά τη σύλληψή του στο Τζιαρντινέλο κοντά στο Παλέρμο της Ιταλίας στις 05 Νοεμβρίου 2007

Ωστόσο, όπως σημείωσε, «τα πράγματα αλλάζουν όταν υπάρχει μια ρήξη, μια αποδέσμευση από τη μαφία, για παράδειγμα, όταν ένας συλληφθείς μαφιόζος αποφασίζει να συνεργαστεί με τις Αρχές. Τότε είναι που ο μαφιόζος, όπως ο Βιτάλε για παράδειγμα, αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τον ‘εαυτό’ του και τα προβλήματα που προκύπτουν μετά από μια ζωή ως εγκληματίας. Ο πρώην μαφιόζος αντιμετωπίζει μια πραγματική κρίση ταυτότητας. Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κάποιος αδύναμος, χωρίς αξίες».

Αυτοί που υποφέρουν περισσότερο

Εκείνοι που στρέφονται απέναντι στη φατρία και καταθέτουν εναντίον της μαφίας, οι λεγόμενοι «pentiti», είναι εκείνοι που υποφέρουν περισσότερο, καθώς μεταφέρονται σε μυστικές τοποθεσίες στη βόρεια Ιταλία και αποκόπτονται από την προηγούμενη ζωή τους.

Μάλιστα όπως τους περιγράφουν οι ψυχολόγοι που έχουν εργαστεί μαζί τους είναι τα πιο συντετριμμένα άτομα που έχουν συναντήσει. Μόνοι, απορριπτέοι και στιγματισμένοι από τις πρώην φατρίες τους ως προδότες, πολλοί εξαρτώνται από τη φαρμακευτική αγωγή.

«Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω έναν εκτελεστή της σικελιανής μαφίας από τη φατρία Μαρκέζε. Ζούσε σε μια μυστική τοποθεσία, σε ένα μικροσκοπικό χωριό μακριά από τη Σικελία. Έπασχε από κατάθλιψη και αϋπνία. Είχε σκοτώσει περισσότερους από 100 ανθρώπους, και τους 50 από αυτούς τους είχε στραγγαλίσει. Είχε τεράστια χέρια. Παρ’ όλα αυτά, όταν μου είπε ότι η μόνη του συντροφιά ήταν ένας σκύλος, τον λυπήθηκα», είπε χαρακτηριστικά ο Λο Βέρσο.

Οι επιπτώσεις στα θύματα της μαφίας

Αλλά οι επιπτώσεις της μαφιόζικης βίας στην ψυχική υγεία γίνονται πιο αισθητές στα θύματα και στους συγγενείς των θυμάτων, στις μητέρες, στα αδέλφια και στις αδελφές που έχασαν συζύγους, παιδιά και πατέρες από τη βαρβαρότητα της μαφίας.

«Αυτοί οι άνθρωποι παραμένουν εγκλωβισμένοι σε αυτές τις τραγωδίες και αγωνίζονται να συνεχίσουν τη ζωή τους», δήλωσε η Σεσίλια Τζορντάνο, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο.

«Γνώρισα μια γυναίκα της οποίας ο γιος και ο σύζυγος είχαν σκοτωθεί από τη μαφία. Έπασχε από διαχωριστικές διαταραχές. Τα τραύματά τους επηρεάζουν τις μελλοντικές γενιές και το πιο λυπηρό είναι ότι το ιταλικό κράτος δεν παρέχει καμία ψυχολογική υποστήριξη σε αυτούς τους ανθρώπους που την έχουν απόλυτη ανάγκη», υπογράμμισε.

Επιπτώσεις και στα παιδιά των μαφιόζων

Οι ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι έχουν επίσης παρατηρήσει ότι ένας αυξανόμενος αριθμός μελών της οικογένειας των μαφιόζων πάσχει από ψυχικές ασθένειες. Όταν στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 το ιταλικό κράτος άρχισε να διαλύει τις συμμορίες και να διώκει τα μέλη τους, τα παιδιά τους άρχισαν κυρίως να βιώνουν βαθιές υπαρξιακές κρίσεις.

Οι πατεράδες τους δεν γίνονταν πλέον αντιληπτοί, όπως σύμφωνα με τη μαφιόζικη παράδοση, ως έντιμοι άνδρες, αλλά ως άκαρδοι και άσπλαχνοι εγκληματίες που αναγκάζονταν να διαφεύγουν από την αστυνομία ή φυλακίζονταν για δεκαετίες χωρίς καμία δυνατότητα να τους δουν.

Ιταλοί αστυνομικοί οδηγούν τον επικεφαλής της σικελικής μαφίας Μπερνάρντο Προβενζάνο σε αστυνομικό τμήμα στην πόλη Παλέρμο, στο νότο, στις 11 Απριλίου 2006. Ο Προβενζάνο, ο αδιαμφισβήτητος αρχηγός της σικελικής μαφίας που διέφευγε για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, συνελήφθη ενώ κρυβόταν σε ένα αγροτόσπιτο κοντά στο Κορλεόνε της Σικελίας.

«Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, παρατηρήσαμε ότι δεκάδες ασθενείς με ψυχικά προβλήματα, οι οποίοι ήταν παιδιά, σύζυγοι ή συγγενείς αφεντικών της μαφίας, άρχισαν να καταφθάνουν στα νοσοκομεία της Σικελίας. Παρουσίαζαν συμπτώματα προβλημάτων ταυτότητας και διαταραχών προσωπικότητας. Πολλοί από αυτούς ήταν πολύ νέοι και οι πατέρες τους ήταν είτε φυγάδες είτε στη φυλακή. Παρατηρήσαμε επίσης ότι το φαινόμενο της ψυχολογίας της μαφίας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τον ρόλο της μητέρας. Αν η μητέρα προέρχεται επίσης από μαφιόζικη οικογένεια, θα είναι πολύ δύσκολο για τον γιο ενός αφεντικού να ξεφύγει από την παγίδα τη νοοτροπίας της μαφίας», είπε ακόμα η Τζορντάνο.

«Τα αφεντικά όσο διοικούν την οργάνωση, δεν υποφέρουν από ψυχικά προβλήματα»

Όσον αφορά τα ίδια τα αφεντικά, όσο παραμένουν μέλη της φατρίας τους, τόσο ο Λο Βέρσο όσο και η Τζορντάνο δεν μπορούν να τους φανταστούν να ζητούν τη βοήθεια ενός ψυχολόγου.

«Δεν το χρειάζονται. Τα αφεντικά, εφόσον διοικούν ή παίζουν κάποιο ρόλο στην οργάνωση, ακόμη και αν βρίσκονται στη φυλακή, δεν υποφέρουν από ψυχικά προβλήματα», δήλωσε ο Λο Βέρσο. Η ζωή τους, όπως λένε οι ψυχολόγοι, χαρακτηρίζεται από καθαρή ψυχοπαθολογία, συγκεκριμένα από αυταπάτες παντοδυναμίας και έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους άλλους.

Φάκελος για τη μαφία πριν ξεκινήσει πολύκροτη δίκη

Αφεντικά που έχουν ισχυριστεί ότι πάσχουν από ψυχικές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της εισόδου σε δικαστικές αίθουσες με ζουρλομανδύες, έχει συχνά διαπιστωθεί ότι προσποιούνται την κατάσταση που ισχυρίζονται προκειμένου να επιτύχουν αθωωτικές αποφάσεις ή να αποφυλακιστούν.

Η έρευνα του Παλέρμο εξετάζει επίσης τον αντίκτυπο της μαφίας στην κοινωνία στο σύνολό της. «Υπάρχουν μέρη στη Σικελία, ακόμη και σήμερα, όπου η συζήτηση για τη μαφία γίνεται με προσοχή, μιλώντας χαμηλόφωνα», λέει η Τζορντάνο. «Η ομερτά είναι μία από τις πολλές ψυχολογικές συνέπειες που έχει η μαφία στην κοινωνία. Η κατανόηση αυτών των πτυχών της Κόζα Νόστρα μπορεί να μας βοηθήσει να την αναγνωρίσουμε και κατά συνέπεια, γιατί όχι, να την καταπολεμήσουμε», κατέληξε.