Δικαιώνει ο Economist την Ελλάδα στα θέματα κράτους δικαίου και ελευθερίας του Τύπου;

Για τον πρωθυπουργό ήταν η «αποστομωτική» απάντηση που ήθελε να δώσει στην αντιπολίτευση που τις τελευταίες μέρες σφυροκόπησε την κυβέρνηση με τη διαρκή υπενθύμιση του ψηφίσματος του Ευρωκοινοβουλίου για τα προβλήματα με το κράτος δικαίου στη χώρα μας.

«Επειδή άκουσα κάτι σχόλια, σπεύσατε να εκφράσετε την αγανάκτησή σας και σε διάφορες ομιλίες για το καθεστώς του κράτους δικαίου στην πατρίδα μας, τι έχετε να πείτε, κυρίες και κύριοι της αντιπολίτευσης, για το γεγονός ότι το περιοδικό εκείνο το οποίο είναι περισσότερο ταυτισμένο από οποιοδήποτε άλλο ως θεματοφύλακας του κράτους δικαίου και της φιλελεύθερης δημοκρατίας, το «Economist», κατέταξε την Ελλάδα στην 20η θέση παγκοσμίως ως προς τον Δείκτη Δημοκρατίας, αναβαθμίζοντάς την για πρώτη φορά από το 2010 σε «ώριμη Δημοκρατία»;»

«Μέτριες βελτιώσεις»

Αυτό στο οποίο αναφέρθηκε ο Κυριάκος Μητσοτάκης ήταν η έκθεση του Economist Intelligence Unit “Democracy Index 2023”, η οποία αναβάθμισε τη θέση της Ελλάδας στην κατάταξη των δημοκρατιών.

Σύμφωνα με την Έκθεση, η Ελλάδα πέρασε από την κατηγορία της «ατελούς δημοκρατίας» σε μια «πλήρη δημοκρατία» στον Δείκτη Δημοκρατίας του 2023, ανεβαίνοντας 5 θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη για να φτάσει στην 20η θέση. Όπως αναφέρει η « βαθμολογία της Ελλάδας βελτιώθηκε από 7,97 το 2022 σε 8,14 το 2023, χάρη σε μέτριες (modest) βελτιώσεις στις κατηγορίες της πολιτικής συμμετοχής και των πολιτικών ελευθεριών». 

Όπως εξηγεί η Έκθεση «η Ελλάδα είχε ενταχθεί στην κατηγορία των «ατελών δημοκρατιών» από το 2010, όταν η κρίση του ελληνικού δημόσιου χρέους οδήγησε σε παρατεταμένη πολιτική και οικονομική κρίση και κοινωνικό τραύμα. Η κρίση οδήγησε στον παραγκωνισμό των παραδοσιακών συστημικών κομμάτων και στην πόλωση της ελληνικής πολιτικής μεταξύ των άκρων της δεξιάς και της αριστεράς. Η εκλογή του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας (ΝΔ) υπό την ηγεσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη το 2019 οδήγησε σε οικονομική ανάκαμψη και σταδιακή βελτίωση των επιπέδων εμπιστοσύνης του κοινού στην κυβέρνηση. Αυτό φάνηκε κατά την επιστροφή μιας δεύτερης κυβέρνησης πλειοψηφίας της ΝΔ τον Ιούνιο του 2023.»

Είναι σαφές ότι αυτό που εντοπίζει η Έκθεση είναι κυρίως ότι η χώρα βγήκε από τη συνθήκη βαθιάς πολιτικής κρίσης στην οποία είχε περιέλθει στην περίοδο των Μνημονίων και πλέον έχει χαρακτηριστικά ομαλότερης λειτουργίας της δημοκρατίας.

Μάλιστα, για να διαπιστώσει τη βελτίωση στον δείκτη «πολιτικής συμμετοχής», η έκθεση εντοπίζει γεγονότα όπως οι διενέργεια δύο εκλογών, η μαζική συμμετοχή στις εσωκομματικές εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και οι μαζικές διαμαρτυρίες για την τραγωδία στα Τέμπη: «Διάφοροι παράγοντες οδήγησαν σε αυξημένη πολιτική συμμετοχή το 2023, συμπεριλαμβανομένων δύο βουλευτικών εκλογών τον Μάιο και τον Ιούνιο και των περιφερειακών εκλογών τον Οκτώβριο του 2023. Οι αρχές έχουν εντείνει περαιτέρω τις προσπάθειες για μα είναι ευκολότερο για τη διασπορά να ψηφίσει, μετά την αλλαγή του νόμου το 2019 για να επιτρέπεται σε άτομα που ζουν στο εξωτερικό να ψηφίζουν στον τόπο διαμονής τους. Μετά την παραίτηση του πρώην αρχηγού του, Αλέξη Τσίπρα, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο Σύριζα, εξέλεξε ως αρχηγό έναν πολιτικό αρχάριο, τον Στέφανο Κασσελάκη. Η εκστρατεία και η εκλογική διαδικασία προσέλκυσαν πολλά νέα, νεότερα μέλη στο κόμμα, αλλά αποξένωσαν πολλά μακροχρόνια μέλη που στη συνέχεια εγκατέλειψαν το κόμμα και ίδρυσαν ένα νέο κόμμα. Οι Έλληνες πολίτες έχουν επίσης επιδείξει την τάση τους να διαδηλώνουν, κινητοποιούμενοι στους δρόμους ως απάντηση σε ένα θανατηφόρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στις αρχές του 2023.»

«Οι δημοσιογράφοι δεν είναι τελείως ελεύθεροι να ερευνήσουν ορισμένες υποθέσεις»

Όμως, την ίδια στιγμή η Έκθεση επισημαίνει προβλήματα με την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα: «Η Ελλάδα συνεχίζει να τιμωρείται στον δείκτη ορισμένων δεικτών ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης. Η Ελλάδα έχει ελευθερία έκφρασης και ισχυρά, ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης που αντιπροσωπεύουν μια ποικιλία απόψεων. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι δημοσιογράφοι δεν είναι εντελώς ελεύθεροι να διερευνήσουν ορισμένα θέματα και ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ποινικές κυρώσεις εάν κριθούν ένοχοι σύμφωνα με τους νόμους περί δυσφήμισης ή συκοφαντίας. Υπάρχει επίσης λογοκρισία σε θέματα που σχετίζονται με την αστυνομία, τον στρατό και την εκκλησία και οι δημοσιογράφοι έχουν μερικές φορές αντιμετωπίσει παρενόχληση, απειλές και βία από μη κρατικούς παράγοντες και την αστυνομία». 

Είναι σαφές ότι σε αυτό το σημείο η έκθεση του Economist συμπίπτει και δεν αποκλίνει με το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου, εντοπίζοντας προβλήματα χειραγώγησης αλλά και τα εμπόδια στη δημοσιογραφία από τις αγωγές SLAPP.

Αλλά ακόμη και σε ζητήματα δικαιωμάτων ο Economist εντοπίζει προβλήματα: «Η ελληνική κυβέρνηση και το κράτος έχουν δεσμευτεί να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των γυναικών, των μειονοτήτων και των μεταναστών, αλλά τα δεδομένα της έρευνας World Values Survey (σ.σ. σύνθετος διεθνής δείκτης αξιών) αποκαλύπτουν μια αρνητική αντίληψη του κοινού σχετικά με τον βαθμό σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υποδηλώνοντας ότι απαιτείται αυξημένη εποπτεία και παρέμβαση κατά των αυθαιρεσιών των αξιωματούχων».

Επίμονα προβλήματα κράτους δικαίου

Πέραν όλων αυτών θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Economist και το Ευρωκοινοβούλιο αξιολογούν σε διαφορετικά επίπεδα. Ο Economist κάνει μια κατάταξη που κυρίως στέκεται στο εάν λειτουργεί ορθά το θεσμικό πλαίσιο μιας κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και ποιες χώρες περνούν ένα κρίσιμο κατώφλι ως προς αυτά τα κριτήρια. Το Ευρωκοινοβούλιο κρίνει εάν τα κράτη-μέλη, που για ακριβώς για να είναι κράτη-μέλη θεωρείται αυτονόητο ότι έχουν μια φιλελεύθερη δημοκρατία σε πλήρη λειτουργία, τηρούν τις αρχές του κράτους δικαίου και τις ευρωπαϊκές αξίες. Η αποσαφήνιση αυτή είναι αναγκαία γιατί προφανώς το ζήτημα δεν είναι εάν στη χώρα μας έχουμε κάποια παραλλαγή «χούντας», αλλά εάν εντός μια δεδομένης συνθήκης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας κάνουμε βήματα προόδου ή οπισθοχώρησης στα ζητήματα που αφορούν το κράτος δικαίου, την ελευθερία του Τύπου, τη συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές αξίες.

Ωστόσο, ακόμη και έτσι είναι σαφές ότι ο Economist εντοπίζει ορισμένα από τα προβλήματα που εντοπίζει και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σε τελική ανάλυση, σε πείσμα της κυβερνητικής ρητορικής, το ζήτημα που προκύπτει δεν είναι εάν η χώρα μας είναι πλέον σε μια φάση όπου έχει ξεπεραστεί μια προηγούμενη βαθιά πολιτική κρίση. Το ζήτημα που προκύπτει εάν τα προβλήματα που περιγράφει το Ευρωκοινοβούλιο στην πραγματικότητα υπονομεύουν την όποια πρόοδο έχει γίνει σε επίπεδο ομαλού κοινοβουλευτισμού, με ορατό ενδεχόμενο σε μια επόμενη έκθεση να δούμε τη χώρα να κατρακυλά ξανά στους σχετικούς δείκτες.