Μάριο Βίτι: Ένας κοσμοπολίτης του πνεύματος και της επιστήμης

Γνώρισα τον Mario Vitti στη διάρκεια των σπουδών μου, τις χρονιές 1982-1986, στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τότε, όταν τον πρωτοείδα και τον άκουσα να δίνει διάλεξη σ’ ένα μεγάλο αμφιθέατρο, κατάμεστο από νέους όπως εγώ, έμεινα εντυπωσιασμένος, όπως κι οι συμφοιτητές και συμφοιτήτριές μου, όχι μόνο από την επικοινωνιακή του χάρη —ήταν χαμογελαστός, αεικίνητος και αφοπλιστικά οικείος—, αλλά και από το γεγονός ότι μιλούσε άριστα τα νέα ελληνικά, αυτός, ένας Ιταλός, όπως πίστευα τότε. Λίγα χρόνια αργότερα, όταν νέος πτυχιούχος της νεοελληνικής φιλολογίας εργαζόμουν στο Ινστιτούτο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Πάδοβας, συζητώντας κάποια στιγμή με έγκριτο ιταλό νεοελληνιστή, σχολίασα, ίσως αφελώς, τη διαπίστωσή μου ότι ο Vitti μιλούσε άψογα την ελληνική γλώσσα. Τότε ο ιταλός νεοελληνιστής μού είπε: «Μα, γιατί σου κάνει εντύπωση; Ο Vitti  δεν είναι Ιταλός, είναι Έλληνας. Όταν θα μάθεις καλά τα ιταλικά, ίσως αντιληφθείς ότι ο Vitti  δεν μιλάει πολύ καλά τα ιταλικά».

Ανέτρεξα μνημονικά σ’ αυτές τις κάπως ανεκδοτολογικές μαρτυρίες, επειδή μου φαίνεται ότι προδιέγραφαν, από τη σκοπιά της εμπειρίας, ό,τι έμαθα στη συνέχεια, ωριμάζοντας και μελετώντας το έργο του Vitti: είτε θεωρηθεί Ελληνοϊταλός είτε Ιταλοέλληνας, ο Vitti υπήρξε και παραμένει ένας κοσμοπολίτης του πνεύματος και της επιστήμης, που λειτούργησε ως σύνδεσμος ανάμεσα σε δύο λογοτεχνίες και γενικότερα δύο σύγχρονους πολιτισμούς, τον ελληνικό και τον ιταλικό.

Αν ο κοσμοπολιτισμός ενός επιστήμονα, εκτός από ιδεολογική αποδοχή της οικουμενικότητας του πνεύματος και της ισότητας των ανθρώπων, σημαίνει και την ηθική στάση που ελέγχει τη σχέση του με το γνωστικό πεδίο του, τότε αυτή η στάση δεν είναι άλλη από τη δίχως προκαταλήψεις και στεγανά θεώρηση τόσο των απόψεων των άλλων όσο και των δικών του απόψεων. Πιστεύω ότι στην περίπτωση του Vitti η κοσμοπολίτικη ηθική στάση του επαληθεύεται από το γεγονός ότι λειτούργησε ως ένας ιστορικός λογοτεχνίας που ιστορείται· κάνει, δηλαδή, τις κατά καιρούς γνώμες του αντικείμενο προσεκτικής εξέτασης, κρίσης και αναθεώρησης. Αυτή η στάση ισχύει για το σύνολο του φιλολογικού έργου του Vitti […]. Μάλιστα, ο Vitti είναι ο μοναδικός ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας που συστηματικά ξαναέγραψε και αναθεώρησε την Ιστορία του της νεοελληνικής λογοτεχνίας, σε τέτοιο βαθμό ώστε ουσιαστικά πρέπει να μιλούμε για δύο τουλάχιστον Ιστορίες του.

*Απόσπασμα από κείμενο του Ευριπίδη Γαραντούδη, καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ, για τον Μάριο Βίτι (πηγή: Μικρό αφιέρωμα στον Mario Vitti, επιμέλεια Δημήτρη Αρβανιτάκη, Βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη, 2018). Το εν λόγω κείμενο, μεταξύ άλλων, είχε εκφωνηθεί σε εκδήλωση που είχε πραγματοποιηθεί προς τιμήν του Βίτι στο Μουσείο Μπενάκη το Δεκέμβριο του 2016.

Ο Ευριπίδης Γαραντούδης

Ο Μάριο Βίτι, διακεκριμένος νεοελληνιστής με διεθνές κύρος, ανθρωπιστική παιδεία και πολιτικό ήθος, είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη το 1926, από μητέρα Ελληνίδα και πατέρα Ιταλό. Έφυγε από τη ζωή πριν από ένα χρόνο, πλήρης ημερών, έχοντας υπηρετήσει με συνέπεια τα ελληνικά γράμματα.