Από τις οθόνες μας στην πασαρέλα: Γιατί οι κούκλες επιστρέφουν στο προσκήνιο

Το διαδίκτυο είναι ένα κουκλόσπιτο. Ξεκίνησε πέρυσι, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να δημοσιεύουν memes με ξεκάθαρα χαρακτηριστικά των κούκλων Blythe – αυτών των ανατριχιαστικών κούκλων με τα υπερμεγέθη κεφάλια και τα μάτια εντόμων που αλλάζουν χρώμα τραβώντας ένα κορδόνι.

Οι εικόνες άρχισαν να κυκλοφορούν σε υπερ-online κύκλους, όπου χρήστες με anime και IMVU avatars μοιράζονταν αναρτήσεις με girl-coded* περιεχόμενο με λεζάντες όπως, «εγώ αν σε νοιάζει καν ౨ৎ», συγκεντρώνοντας χιλιάδες likes, πριν πολλαπλασιαστούν σε όλα τα κοινωνικά δίκτυα ως ανεξάρτητα fashion drops και underground zines, και τελικά φτάσουν στα feeds των παιδιών του Downtown της Νέας Υόρκης, με τα it-girls να μοιράζονται τις AI-δημιουργημένες μινιατούρες τους στο Instagram.

«Μετά την πανταχού παρούσα παγκόσμια διαφήμιση που ήταν η ταινία Barbie, οι κούκλες – όπως και τα παιχνίδια – εμφανίζονται ξανά ως δοχεία για τη διοχέτευση πατροπαράδοτων ερωτημάτων σχετικά με τους ρόλους των φύλων και την αναπαράσταση, την αθωότητα και τη δράση, την αντικειμενοποίηση και την εξουσία»

Υπάρχει ακόμη και ένα subreddit, το r/BlytheDolls, όπου οι χρήστες ανταλλάσσουν συμβουλές για το πώς να δημιουργήσετε τη δική σας εξαιρετικά χαριτωμένη εκδοχή (οι ροζ σατέν φιόγκοι είναι προαιρετικοί).

Η φύση των σχέσεων ανθρώπου-μηχανής

Η κουκλο-μανία ήταν επίσης στο επίκεντρο των πρόσφατων πασαρέλων – κυρίως στην εντυπωσιακή επίδειξη υψηλής ραπτικής SS24 του Margiela, όπου οι ζωντανές πορσελάνινες κούκλες του John Galliano περπάτησαν στην πασαρέλα.

Οι σημειώσεις της επίδειξης περιέγραφαν τη συλλογή ως «μια μελέτη της μουσειακής σχέσης μεταξύ των καλλιτεχνών και των ανατομικών λαϊκών κούκλων τους». Στη συνέχεια, υπάρχει το σόου του Marc Jacobs στη Νέα Υόρκη, με μοντέλα που φαινομενικά έχουν συρρικνωθεί σε μικροσκοπικές διαστάσεις Blythe, με τα ρούχα τους να θυμίζουν χάρτινες κούκλες.

Δεν πρέπει να συγχέεται με τον Schiaparelli που έστειλε ένα μοντέλο στην πασαρέλα κρατώντας ένα μωρό φτιαγμένο από απορριφθείσα τεχνολογία: κινητά τηλέφωνα, πλακέτες κυκλωμάτων και καλώδια φόρτισης.

Ως σύμβολα του καταναλωτισμού, οι κούκλες είναι αυτό που οι θεωρητικοί της χαριτωμενιάς Amy Ireland και Maya Kronic θα αποκαλούσαν «ένα άβαταρ της εμπορικής και τεχνητής επιθυμίας», που σημαίνει ότι είναι γλυκές και εξαιρετικά μικροσκοπικές, γεγονός που συμβάλλει στη μαζική τους απήχηση

Τεχνικά δεν είναι κούκλα, αλλά θέτει ένα ενδιαφέρον ερώτημα σχετικά με τη φύση των σχέσεων ανθρώπου-μηχανής: το θέμα είναι ότι η τεχνολογία δεν είναι πλέον ένα αντικείμενο προς χρήση αλλά ένα υποκείμενο που πρέπει να φροντιστεί – ακόμη και να καλλιεργηθεί.

Χαριτωμένες, ανούσιες και ασήμαντες

Τι θα λέγατε όμως αν σας λέγανε ότι η υπόθεση της κυριαρχίας της κούκλας γίνεται όλο και μεγαλύτερη; Είτε πρόκειται για τον viral διάλογο γύρω από την ταινία Barbie της Γκρέτα Γκέργουιγκ, την ταινία με τα υψηλότερα έσοδα πέρυσι, είτε για τα υποσυνείδητα Tiktok που υπόσχονται να σας κάνουν «όμορφη σαν κούκλα της πραγματικής ζωής», το feed είναι γεμάτο από αυτά.

Είναι λογικό: από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας, οι κούκλες χρησιμοποιούνταν ως ομοιώματα για να κάνουν ξόρκια – από την παπαρούνα στην ευρωπαϊκή λαϊκή μαγεία μέχρι τις κούκλες βουντού – οπότε δεν αποτελεί έκπληξη να βλέπουμε την αναβίωση τους σε υπερ-μικρές γωνιές του διαδικτύου, όπου ορισμένοι χρήστες μιλούν για κούκλες ως θεϊκά όντα των οποίων η θεότητα έχει αποκοπεί τελετουργικά από αυτές.

Πριν εντρυφήσουμε βαθύτερα στις ιδιαιτερότητες της διαδικτυακής κουκλίστικης γλώσσας, ας την αναλύσουμε στα επιμέρους κουκλίστικα μέρη της.

Ως αντικείμενα, οι κούκλες φαίνονται χαριτωμένες, ανούσιες και ασήμαντες – όλες ελκυστικές ιδιότητες σε έναν συντριπτικό και μπερδεμένο κόσμο που μαστίζεται από πολύ σοβαρά πράγματα όπως η λογοκρισία, η επιτήρηση, η αύξηση του κόστους και η ριζοσπαστικοποίηση.

Κουκλίστικες και όχι ακριβώς ανθρώπινες

«Οι girl-coded τάσεις, τα memes, τα σύμβολα και η μόδα της κούκλας είναι άμεσα συνδεδεμένα με μια ευρύτερη στιγμή επανεξέτασης του «κοριτσίστικου» – είτε ως όνειρο, είτε ως αντιμετώπιση, είτε ως διέξοδος», λέει ο θεωρητικός Alex Quicho.

«Μετά την πανταχού παρούσα παγκόσμια διαφήμιση που ήταν η ταινία Barbie, οι κούκλες – όπως και τα παιχνίδια – εμφανίζονται ξανά ως δοχεία για τη διοχέτευση πατροπαράδοτων ερωτημάτων σχετικά με τους ρόλους των φύλων και την αναπαράσταση, την αθωότητα και τη δράση, την αντικειμενοποίηση και την εξουσία».

Στο βιβλίο «Το δεύτερο φύλο», η Σιμόν ντε Μποβουάρ χρησιμοποιεί την εικόνα της κούκλας για να περιγράψει τη διαδικασία με την οποία μια γυναίκα αρχίζει να βλέπει τον εαυτό της ως αντικείμενο του πόθου.

Στις μέρες μας, δεν αρκεί να ταυτιστούμε με την κούκλα, αλλά να γίνουμε κυριολεκτικά κούκλα μέσω φίλτρων προσώπου και αισθητικών επεμβάσεων που ψαλιδίζουν τις αναλογίες μας, αφήνοντας μας παιδικές και αψεγάδιαστες. Η τάση του μακιγιάζ uncanny valley πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα, κάνοντάς μας να φαινόμαστε ρομποτικές, κουκλίστικες και όχι ακριβώς ανθρώπινες.

«Ένα άβαταρ της εμπορικής και τεχνητής επιθυμίας»

«Μερικές φορές αναλογίζομαι τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουμε τον εαυτό μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: είναι σαν να έχουμε τα δικά μας ατομικά κουτιά Barbie ή «πακέτα εκκίνησης», συσκευασμένα ως προϊόντα με τα δικά μας ειδικά ενδιαφέροντα, φίλους, εραστές και τοποθεσίες.

Ακόμα και ο τρόπος που καταναλώνουμε τον πολιτισμό, μέσω αλγορίθμων που βγάζουν micro-trends που ενθαρρύνουν την ομοιομορφία, μοιάζει με μαζική παραγωγή, όπως το πώς το πρόσωπο του TikTok δημιουργεί την ψευδαίσθηση της επιλογής («τι όμορφη που είσαι;»), ενώ μας ενθαρρύνει να μοιάζουμε όλοι ίδιοι.

Ή πώς η γλώσσα που χρησιμοποιούμε στο διαδίκτυο είναι παράλογη και ρομποτική, σύμφωνα με την Pinkydoll. Μοιάζει με έναν ιμάντα μεταφοράς που αντλεί εκδοχές του εαυτού μας για ψηφιακή κατανάλωση», γράφει χαρακτηριστικά η αρθρογράφος του Dazed, Günseli Yalcinkaya.

Ως σύμβολα του καταναλωτισμού, οι κούκλες είναι αυτό που οι θεωρητικοί της χαριτωμενιάς Amy Ireland και Maya Kronic θα αποκαλούσαν «ένα άβαταρ της εμπορικής και τεχνητής επιθυμίας», που σημαίνει ότι είναι γλυκές και εξαιρετικά μικροσκοπικές, γεγονός που συμβάλλει στη μαζική τους απήχηση – σκεφτείτε πόσο γρήγορα οι μικροσκοπικοί σατέν φιόγκοι, πανταχού παρόντες στην αισθητική των κούκλων όπως η Hello Kitty και τα κορίτσια anime, έκαναν το γύρο των κοινωνικών δικτύων πέρυσι.

*«κοριτσίστικο» | με πληροφορίες από Dazed | Κεντρική φωτογραφία θέματος: meowssss | tenor