Το παιδικό τραύμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που ενέπνευσε τη Γιόκο Όνο

Το 1945, οι γονείς της Γιόκο Όνο έστειλαν την ίδια και το μικρότερο αδελφάκι της στην ιαπωνική ύπαιθρο για να γλιτώσουν από τις επιθέσεις στις μεγάλες πόλεις της Ιαπωνίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν βομβαρδίσει το Τόκιο, τη γενέτειρα της Όνο εκείνη την εποχή, σκοτώνοντας έως και 100.000 ανθρώπους. Η 90χρονη σήμερα καλλιτέχνιδα ήταν τότε 12 ετών και προερχόταν από εύπορη οικογένεια, αλλά οι ελλείψεις τροφίμων κατά τη διάρκεια του πολέμου σήμαιναν ότι η Όνο, ο αδελφός της, Κέισουκε και η αδελφή της, Σετσούκο, θα πεινούσαν συχνά.

Σύμφωνα με τον γιο της Όνο, τον 48χρονο Αμερικανοβρετανό μουσικό και παραγωγό Σον Όνο Λένον, η μητέρα του, που ζει τώρα στη Νέα Υόρκη, έπαιζε «φανταστικά παιχνίδια γεύματος» με τα αδέλφια της, όπου προσποιούνταν ότι έτρωγαν φαγητό. «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι εννοιολογικές καταβολές του έργου της ξεκίνησαν από εκεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – να πεινάει και να συνειδητοποιεί τη δύναμη της φαντασίας», λέει ο Σον, ο οποίος διευθύνει τις καθημερινές της υποθέσεις τώρα που η καλλιτέχνης έχει αποσυρθεί.

«Θα μπορούσαμε να πούμε ακόμη ότι αυτό οδήγησε απευθείας στο τραγούδι Imagine, το οποίο έγινε αυτός ο παγκοσμίως γνωστός ύμνος», λέει στο BBC Culture. Το τραγούδι Imagine του 1971 γράφτηκε από κοινού από την Όνο και τον σύζυγό της, Τζον Λένον, αν και την εποχή της κυκλοφορίας του τραγουδιού, μόνο ο Λένον το είχε πιστωθεί.

«Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι εννοιολογικές καταβολές του έργου της ξεκίνησαν από εκεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – να πεινάει και να συνειδητοποιεί τη δύναμη της φαντασίας»

Photo: Public Domain

Ακόμα και η Γιόκο Όνο έμεινε στη σκιά

Αν και πολλοί αναγνωρίζουν την Όνο απλώς ως τη σύζυγο του Τζον Λένον, πριν το ζευγάρι γνωριστεί το 1966, η Όνο, η οποία μετακόμισε στη Νέα Υόρκη με την οικογένειά της στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ήταν μια σημαντική καλλιτέχνις πολυμέσων και μουσικός.

Στη Νέα Υόρκη, είχε συνεργαστεί με καλλιτέχνες όπως ο Αμερικανός συνθέτης John Cage και ο μουσικός και καλλιτέχνης περφόρμανς La Monte Young.

Είχε επίσης προσκληθεί να γίνει μέλος της Fluxus, μιας διεθνούς πρωτοποριακής καλλιτεχνικής κολεκτίβας που ήταν δημοφιλής στις δεκαετίες του 1960 και 1970 για τις πειραματικές της παραστάσεις, αν και η Όνο τους απέρριψε. «Στην περίπτωση της μητέρας μου, ποτέ δεν ένιωσε απαραίτητα ότι η Fluxus την αντιπροσώπευε», λέει ο Σον, εξηγώντας ότι προτιμούσε να εργάζεται μόνη της. «Ακόμα και όταν ο πατέρας μου, ο Τζον, έψαχνε για έναν νέο συνεργάτη στη συγγραφή, μετά τη διάλυση των Beatles το 1970, επειδή είχε πάντα τον Πολ Μακ Κάρτνεϊ για να γράφει τραγούδια μαζί του, η μητέρα μου είπε ότι στην αρχή δεν ήθελε».

Η Όνο ζητούσε από τους ανθρώπους να εκτελέσουν ενέργειες όπως «δέσε οποιοδήποτε μέρος του σώματός σου» ή «άναψε ένα σπίρτο και κοίτα το μέχρι να σβήσει», τα οποία βρίσκονται στο βιβλίο της Grapefruit του 1964

Photo: Wikimedia Commons

Photo: Public Domain

Photo: Public Domain

«Άναψε ένα σπίρτο και κοίτα το μέχρι να σβήσει»

Νωρίτερα στην καριέρα της, η Όνο ήταν ιδιαίτερα γνωστή για τις «παρτιτούρες» ή τα «έργα οδηγιών» της, τα οποία αρχικά ξεκίνησαν ως πρόσκληση για τους θεατές να αλληλεπιδράσουν με τους πίνακές της, αλλά έγιναν έργα τέχνης από μόνα τους, δίνοντας οδηγίες στους θεατές να συμμετάσχουν ή να φανταστούν να συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες.

Η Όνο ζητούσε από τους ανθρώπους να εκτελέσουν ενέργειες όπως «δέσε οποιοδήποτε μέρος του σώματός σου» ή «άναψε ένα σπίρτο και κοίτα το μέχρι να σβήσει», τα οποία βρίσκονται στο βιβλίο της Grapefruit του 1964, όπου, ως γνωστόν, συγκέντρωσε μια συλλογή από αυτές τις σύντομες οδηγίες.

Αυτή η δημιουργικότητα έχει δει το έργο της να παρουσιάζεται σε μερικά από τα κορυφαία μουσεία του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης μιας αναδρομικής έκθεσης του 2015 στο MoMA, με τίτλο Yoko Ono: One Woman Show, 1960-1971, και τώρα μια μεγάλη έκθεση στην Tate Modern του Λονδίνου, Yoko Ono: Music Of The Mind.

Δείτε το βίντεο 

Βρίσκοντας άνεση

Η έκθεση της Tate παρακολουθεί την τέχνη της Όνο από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως σήμερα. Όπως αναφέρει η επιμελήτρια Juliet Bingham στον κατάλογο της έκθεσης: «Καλούμαστε να πατήσουμε πάνω σε έναν πίνακα, να ποτίσουμε έναν καμβά, να παίξουμε μέσα σε μια τσάντα, να χαιρετήσουμε τους επισκέπτες σφίγγοντας ανώνυμα το χέρι, να ενώσουμε τις σκιές μας, να χτυπήσουμε ένα καρφί με σφυρί  ή να παίξουμε μια παρτίδα σκάκι, να γιορτάσουμε τις μητέρες μας, να μοιραστούμε τις ελπίδες, τα όνειρα και τις επιθυμίες μας και κυρίως να φανταστούμε».

Όπως λέει ο Σον, το έργο τέχνης της μητέρας του μπορεί να θεωρηθεί ως ένας τρόπος επεξεργασίας των εμπειριών της μέσα από τον πόνο και ως ένα μέσο διερεύνησης του τρόπου με τον οποίο μπορούμε να επιτύχουμε την παγκόσμια ειρήνη.

Σε έργα όπως το Grapefruit, οι θεατές καλούνται να δουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια της Όνο. «Υπάρχουν άνθρωποι που κάθονται και βλέπουν το Grapefruit και προσπαθούν να κάνουν κάθε οδηγία», λέει ο Σον.

Όπως λέει ο Σον, το έργο τέχνης της μητέρας του μπορεί να θεωρηθεί ως ένας τρόπος επεξεργασίας των εμπειριών της μέσα από τον πόνο

Ο Τζον Λένον και ο γιος του, Σον / Photo: YouTube

«Το σώμα μου είναι το σημάδι του μυαλού μου»

Ορισμένα από τα πιο αξιοσημείωτα έργα τέχνης της Όνο είναι επίσης παραστάσεις. Το 1964, στο Yamaichi Concert Hall στο Κιότο, πραγματοποίησε την παράσταση Cut Piece, όπου τοποθέτησε ένα ψαλίδι μπροστά της και κάλεσε τους θεατές να κόψουν ένα κομμάτι από τα ρούχα της. «Το Cut Piece γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητό ως ένα κομβικό πρώιμο έργο της φεμινιστικής ιστορίας της τέχνης, αν και είναι ανοιχτό σε πολλαπλές αναγνώσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θέτει η ίδια η Όνο», γράφει η Bingham.

«Κατά τη διάρκεια των πρώιμων παραστάσεών της στο Κιότο και το Τόκιο το 1964 και στο DIAS στο Λονδίνο το 1966, η εκτέλεση του έργου από την Όνο συνοδευόταν από μια μεγάλη χειρόγραφη πινακίδα που έγραφε: «Το σώμα μου είναι το σημάδι του μυαλού μου», και από τη φράση της ίδιας της Όνο ότι: «Ήταν μια μορφή προσφοράς και λήψης»».

Η Όνο πραγματοποίησε αργότερα την παράσταση Cut Piece στο Παρίσι, το 2003 σε ηλικία 70 ετών, 39 χρόνια μετά την αρχική παράσταση, την οποία παρακολούθησε ο γιος της. «Βλέποντάς το είναι σαν να παρακολουθώ μια από τις πιο τρομακτικές και συναρπαστικές παραστάσεις που έχω δει ποτέ», λέει ο Σον. «Υπάρχει ο κίνδυνος του ψαλιδιού και η ευαλωτότητα της γυναίκας που κάθεται εκεί».

Photo: Public Domain

Photo: YouTube

Η έννοια της εννοιολογικής τέχνης

Ο Σον σημειώνει επίσης τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι «κόφτες» επέλεξαν να προσεγγίσουν την Όνο. «Ένα άτομο έκοψε ένα πολύ μικρό κομμάτι από το κάτω μέρος του φορέματός της ντροπαλά και έφυγε μακριά, και στη συνέχεια ένα άλλο άτομο με αυτοπεποίθηση και αλαζονεία έκοψε έναν κύκλο γύρω από το στήθος της. Είναι εκπληκτικό πόσα βλέπεις από τον εσωτερικό κόσμο των μελών του κοινού μόνο από αυτή τη μοναδική πράξη του κοψίματος ενός κομματιού ρούχου».

Πολλοί μπορεί να υποθέσουν ότι, ως μουσικός, ο Σον πρέπει να έχει επηρεαστεί από τον παγκοσμίου φήμης πατέρα του, αλλά ο ίδιος αναφέρει ότι στην πραγματικότητα η Όνο είναι αυτή που ενέπνευσε τη μουσική του από μικρή ηλικία, καθώς ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν πέντε ετών. Ο Λένον δολοφονήθηκε έξω από το σπίτι της οικογένειάς του στη Νέα Υόρκη το 1980.

«Έμαθα πώς να ηχογραφώ από τη μητέρα μου, είδα τον δίσκο της και μετά κατέληξα να κάνω έναν δίσκο μαζί της όταν ήμουν 19 ετών με τίτλο Rising» λέει. «Ήταν ο μουσικός μου μέντορας, ενώ τη μουσική του πατέρα μου έπρεπε να τη μάθω από δίσκους, κάτι που ήταν διδακτικό με τον τρόπο του, αλλά σίγουρα δεν ήταν τόσο επιδραστικό όσο το ότι η μητέρα μου ήταν εκεί και έκανε μουσική μαζί μου».

*Με στοιχεία από bbc.com