Βατικανό: Ο φύλακας του μυστικού αρχείου βγαίνει στη σύνταξη και «σπάει» τη σιωπή του

Η ίντριγκα και οι ιστορίες συνωμοσίας γύρω από τα μυστικά αρχεία του Βατικανού καλύπτονται ακόμα και στις μέρες μας από μία αύρα που αγγίζει τα όρια του μύθου και του μυστηρίου.

Μπορεί κυρίως κατά τη θητεία του Πάπα Φραγκίσκου να έχει γίνει μία προσπάθεια κάπως να εξαλειφθεί όλο αυτό το μυστήριο, καθώς άνοιξαν τα αρχεία του αμφιλεγόμενου Πάπα Πίου ΙΒ’ της εποχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στους μελετητές και άλλαξε την επίσημη ονομασία για να αφαιρεθεί η λέξη «μυστικό» από τον τίτλο τους, αλλά το μυστήριο παραμένει.

Ωστόσο, ο επί μακρόν φύλακας αυτού που τώρα ονομάζεται Αποστολικό Αρχείο του Βατικανού, ο αρχιεπίσκοπος Σέρτζιο Παγκάνο, αποκαλύπτει για πρώτη φορά τα μυστικά που έχει ανακαλύψει στα 45 χρόνια που εργάζεται σε ένα από τα πιο σημαντικά αρχεία εγγράφων και χειρογράφων σε όλο τον πλανήτη.

«Είναι η πρώτη φορά και θα είναι επίσης η τελευταία, διότι πρόκειται να φύγω»

Σε ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Secretum» (Το Μυστικό) που θα δημοσιευθεί την Τρίτη, ο Παγκάνο αποκαλύπτει μερικές από τις άγνωστες, λιγότερο γνωστές και παρασκηνιακές λεπτομέρειες των γνωστών ιστοριών της Αγίας Έδρας και των σχέσεών της με τον έξω κόσμο τους τελευταίους 12 αιώνες.

Το βιβλίο περιλαμβάνει συνομιλίες του Παγκάνο με τον Ιταλό δημοσιογράφο, Μάσιμο Φράνκο, που πραγματοποιήθηκαν μέσα σε ένα έτος με τον αρχιεπίσκοπο να εμβαθύνει στα πάντα, από τη λεηλασία του αρχείου από τον Ναπολέοντα το 1810 μέχρι την υπόθεση του Γαλιλαίου και το ιδιότυπο παπικό κονκλάβιο (τη συνέλευση των καρδιναλίων για την εκλογή του Πάπα) του 1922, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από δωρεές της τελευταίας στιγμής από τους Καθολικούς των ΗΠΑ.

«Η πρώτη και τελευταία φορά»

«Είναι η πρώτη φορά και θα είναι επίσης η τελευταία, διότι πρόκειται να φύγω», δήλωσε ο Παγκάνο, που πλέον είναι 75 ετών, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Associated Press στο γραφείο του στο αρχείο, ενόψει της αναμενόμενης συνταξιοδότησής του αργότερα μέσα στο έτος.

Το αρχείο άνοιξε για πρώτη φορά στους μελετητές το 1881, από τον Πάπα Λέων ΙΓ’ και αφού προηγουμένως είχε χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση του Πάπα και τη διατήρηση αρχείων για τη θητεία του Πάπα, των οικουμενικών συνόδων και των γραφείων του Βατικανού που χρονολογούνται από τον 8ο αιώνα.

Με 85 χιλιόμετρα ραφιών, μεγάλο μέρος των οποίων βρίσκεται υπόγεια σε ένα διώροφο, αντιπυρικό καταφύγιο από οπλισμένο σκυρόδεμα, το αρχείο στεγάζει επίσης έγγραφα από τις πρεσβείες του Βατικανού σε όλο τον κόσμο, καθώς και ειδικές συλλογές από αριστοκρατικές οικογένειες και θρησκευτικά τάγματα.

Παρόλο που έχει θεωρηθεί πηγή για ποικίλες θεωρίες συνωμοσίας λειτουργεί όπως κάθε εθνικό ή ιδιωτικό αρχείο: Οι ερευνητές ζητούν άδεια επίσκεψης και στη συνέχεια αποκτούν πρόσβαση σε συγκεκριμένα έγγραφα για να τα μελετήσουν σε ειδικά αναγνωστήρια.

Ο Παγκάνο ως φύλακας και επιτηρητής τους παρακολουθεί στενά από μια γιγαντιαία οθόνη τηλεόρασης τοποθετημένη στο πλάι του γραφείου του, η οποία παρέχει ζωντανή μετάδοση κλειστού κυκλώματος στα αναγνωστήρια στον κάτω όροφο.

Τα αρχεία του Πάπα Πίου

Πιο πρόσφατα, οι μελετητές συνέρρευσαν στο αρχείο για να διαβάσουν τα έγγραφα από την εποχή του Πάπα Πίου ΙΒ’, του Πάπα την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που δέχθηκε έντονες επικρίσεις για το γεγονός ότι δεν μίλησε αρκετά και σιώπησε για το Ολοκαύτωμα.

Ο Πάπας Φραγκίσκος διέταξε να ανοίξουν τα έγγραφα του ποντιφικού του βίου πριν από το χρονοδιάγραμμα, το 2020, ώστε οι μελετητές να έχουν επιτέλους την πλήρη εικόνα της θητείας του.

Το Βατικανό υπερασπίζεται εδώ και καιρό τον Πίο, υποστηρίζοντας ότι χρησιμοποίησε την αθόρυβη διπλωματία για να σώσει ζωές και δεν μίλησε δημόσια για τα ναζιστικά εγκλήματα επειδή φοβόταν αντίποινα, μεταξύ άλλων και εναντίον του ίδιου του Βατικανού.

Ο Παγκάνο δεν είναι απολογητής του Πίου και συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να εξηγήσει τη συνεχιζόμενη απροθυμία του Πάπα να καταδικάσει δημοσίως τις ναζιστικές θηριωδίες ακόμη και μετά τη λήξη του πολέμου.

«Κατά τη διάρκεια του πολέμου γνωρίζουμε ότι ο Πάπας έκανε μια επιλογή: Δεν μπορούσε και δεν ήθελε να μιλήσει. Ήταν πεπεισμένος ότι θα είχε συμβεί μια ακόμη χειρότερη σφαγή. Μετά τον πόλεμο, θα περίμενα μια λέξη παραπάνω, για όλους αυτούς τους ανθρώπους που πέθαναν στους θαλάμους αερίων», είπε χαρακτηριστικά.

Ο Παγκάνο αποδίδει τη συνεχιζόμενη, μεταπολεμική σιωπή του Πίου στις ανησυχίες του για τη δημιουργία ενός εβραϊκού κράτους. Το Βατικανό είχε μακρά παράδοση υποστήριξης του παλαιστινιακού λαού και ανησυχούσε για την τύχη των χριστιανικών θρησκευτικών χώρων στους Αγίους Τόπους, εάν τα εδάφη παραδίδονταν στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ.

Όπως δήλωσε ο Παγκάνο, οποιαδήποτε αναφορά ακόμα και η χρήση της λέξης Ολοκαύτωμα από τον Πάπα Πίο ακόμη και μετά τον πόλεμο «θα μπορούσε να ερμηνευτεί με πολιτικούς όρους ως υποστήριξη για την ίδρυση ενός νέου κράτους».

Η ελλιπής έρευνα στην αγιοποίηση του Πίου

Στο βιβλίο, ο Παγκάνο δεν κρύβει την περιφρόνησή του για την ελλιπή έρευνα πίσω από την υπόθεση της αγιοποίησης του Πίου, η οποία πλέον βρίσκεται σε αναμονή καθώς οι μελετητές αναλύουν τα πρόσφατα διαθέσιμα έγγραφα.

Οι δύο Ιησουίτες ερευνητές που συνέταξαν τον φάκελο αγιοποίησης του Πίου, οι αείμνηστοι αιδεσιμότατοι Πέτερ Γκούμπελ και Πάολο Μολινάρι, όπως αποκαλύπτει ο Παγκάνο βασίστηκαν μόνο στη μερική, 11τομη συλλογή των εγγράφων της θητείας του που δημοσιεύθηκε το 1965.

«Ούτε ο πατέρας Γκούμπελ ούτε ο πατέρας Μολινάρι πάτησαν ποτέ το πόδι τους στο Αποστολικό Αρχείο», αναφέρει στο βιβλίο. Είπε ότι πιστεύει ότι η υπόθεση της αγιοποίησης του Πίου θα έπρεπε να περιμένει μέχρι να καταγραφεί και να είναι διαθέσιμο το πλήρες αρχείο της παπικής θητείας και οι μελετητές να έχουν χρόνο να βγάλουν συμπεράσματα.

«Τα γραπτά έγγραφα πρέπει να βαραίνουν σημαντικά για τη ζωή ενός υπηρέτη του Θεού, δεν μπορείς να αγνοήσεις τα αρχεία», είπε ο Παγκάνο στον δημοσιογράφο Φράνκο. «Αλλά η τοποθέτηση των Ιησουιτών ήθελε να το παρακάμψει», προσέθεσε.

«Το χρηματοκιβώτιο του Βατικανού ήταν άδειο μετά τον θάνατο του Πάπα Βενέδικτου»

Εκτός από τις γνωστές ιστορίες ίντριγκας του Βατικανού, το βιβλίο αποκαλύπτει επίσης κάποιες νέες και σχετικά άγνωστες, όπως την προέλευση της σημαντικής οικονομικής σχέσης μεταξύ της αμερικανικής εκκλησίας και του Βατικανού που συνεχίζεται μέχρι σήμερα και χρονολογείται από το παπικό κονκλάβιο του 1922.

Μάλιστα αποκαλύπτει ότι μετά τον θάνατο του Πάπα Βενέδικτου ΙΕ΄, ο camerlengo (ο καρδινάλιος που ήταν υπεύθυνος για το παπικό ταμείο και τους λογαριασμούς) πήγε στο χρηματοκιβώτιο του και ανακάλυψε ότι ήταν «κυριολεκτικά άδειο. Δεν υπήρχε ούτε ένα χαρτί, ούτε ένα χαρτονόμισμα, ούτε ένα νόμισμα».

Έτσι σύμφωνα με τον φύλακα του αρχείου του Βατικανού αποδεικνύεται ότι ο Βενέδικτος δεν ήταν φοβερά υπεύθυνος στα φορολογικά και άφησε την Αγία Έδρα κάπως στο «κόκκινο» όταν πέθανε στις 22 Ιανουαρίου του ίδιου έτους.

Τα παπικά ταμεία χρησιμοποιούνταν πάντα για τη χρηματοδότηση του κονκλαβίου για την εκλογή του νέου Πάπα, πράγμα που σημαίνει ότι η Αγία Έδρα βρισκόταν σε ταμειακή στενότητα σε μια εποχή που η Ευρώπη εξακολουθούσε να ταλανίζεται οικονομικά από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα  κρυπτογραφημένα τηλεγραφήματα που ζητούσαν χρήματα

Το βιβλίο, για πρώτη φορά, αναπαράγει τα κρυπτογραφημένα τηλεγραφήματα στα οποία ο υπουργός Εξωτερικών του Βατικανού, ζητούσε από τον πρέσβη του στην Ουάσιγκτον να στείλει επειγόντως «ό,τι έχετε στο χρηματοκιβώτιο», ώστε να μπορέσει να πραγματοποιηθεί η ψηφοφορία. Σύμφωνα με τα τηλεγραφήματα, η πρεσβεία του Βατικανού έστειλε ό,τι είχαν συγκεντρώσει οι αμερικανικές εκκλησίες από τους Αμερικανούς πιστούς, μέχρι και σεντς: 210.400,09 δολάρια, επιτρέποντας την ψηφοφορία που τελικά εξέλεξε τον Πάπα Πίο ΙΑ’.

Ο Παγκάνο υποδηλώνει ότι η απόφαση του Φραγκίσκου το 2019 να αφαιρέσει τη λέξη «Μυστικό» από το όνομα του αρχείου και να το μετονομάσει σε «Αποστολικό Αρχείο του Βατικανού» ήταν ίσως ένα ακόμη οικονομικό νεύμα προς την πλούσια αμερικανική εκκλησία – ένα rebranding για να αφαιρεθούν τυχόν αρνητικοί συνειρμοί και να ενθαρρυνθούν έτσι πιθανές δωρεές, κυρίως μέσω του «Treasures of History» (Θησαυροί της Ιστορίας), ενός νέου ιδρύματος με έδρα τις ΗΠΑ που υποστηρίζει το αρχείο.

Η επιστολή που σώθηκε από τον Ναπολέοντα

Στο τέλος της συνέντευξης, ο Παγκάνο έδειξε με υπερηφάνεια ένα από τα πιο πολύτιμα αντικείμενα του αρχείου, το οποίο φυλάει σε μια κατά τα άλλα κοινή ξύλινη θήκη κοντά στην είσοδο του γραφείου του. Εκεί, πίσω από τζάμι και φωτισμένη με ειδικά φώτα, βρίσκεται η πρωτότυπη επιστολή του 1530 από Βρετανούς ευγενείς που προέτρεπαν τον Πάπα Κλήμη Ζ΄ να χορηγήσει στον βασιλιά Ερρίκο Η΄ ακύρωση της εγκυρότητας ώστε να μπορέσει να παντρευτεί την Άννα Μπολέιν.

Όπως είναι γνωστό, ο Πάπας αρνήθηκε και ο βασιλιάς προχώρησε στον γάμο του, αψηφώντας τη Ρώμη. «Μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε εδώ στη γέννηση της Αγγλικανικής Εκκλησίας», λέει ο Παγκάνο, καθώς φωτίζει για να δείξει τις κόκκινες σφραγίδες μερικών από τους υπογράφοντες.

Μάλιστα αποκάλυψε και πώς το έγγραφο επιβίωσε: Όταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατέλαβε τα αρχεία του Βατικανού το 1810 και τα πήγε στο Παρίσι, ο προκάτοχος του Παγκάνο ως επικεφαλής αρχειοφύλακας τύλιξε την επιστολή του 1530 και την έκρυψε μέσα σε ένα μυστικό συρτάρι σε μια καρέκλα στον προθάλαμο του αρχείου. «Οι Γάλλοι δεν το βρήκαν ποτέ», λέει με υπερηφάνεια έχοντας πλήρη επίγνωση ότι η κύρια δουλειά ενός αρχειονόμου είναι η διατήρηση του αρχείου.