Οι «χρυσές» δουλειές της Wagner – H «σκιά» του Πριγκόζιν «πλανάται» πάνω από την Αφρική

Πρόσβαση σε σημαντικούς και στρατηγικής σημασίας φυσικούς πόρους στην Αφρική αναζητάει η Ρωσία με αντάλλαγμα «ένα πακέτο επιβίωσης χουντικών καθεστώτων και πραξικοπηματιών», με τη μισθοφορική ομάδα Wagner, η οποία διαλύθηκε μετά την αποτυχημένη ανταρσία τον Ιούνιο του 2023, να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.

Το BBC επικαλείται έγγραφα της ρωσικής κυβέρνησης, τα οποία περιγράφουν λεπτομερώς πώς εργάζεται για την αλλαγή των νόμων περί εξόρυξης σε χώρες της Δυτικής Αφρικής, με τη φιλοδοξία να εκτοπίσει τις δυτικές εταιρείες από την περιοχή.

Οι επιχειρήσεις αξίας πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων διοικούνται πλέον ως επί το πλείστον από το ρωσικό «εκστρατευτικό σώμα». «Αυτό είναι το ρωσικό κράτος που βγαίνει από τη σκιά της πολιτικής του για την Αφρική», είπε ο Τζακ Γουότλινγκ, ειδικός στον χερσαίο πόλεμο στο Royal United Services Institute και ένας από τους συντάκτες της έκθεσης.

Τον Ιούνιο του 2023, ο όμιλος Wagner Group του Γεβγκένι Πριγκόζιν είχε υπό τον έλεγχό του εταιρείες και έργα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ οι μαχητές του είχαν κεντρικό ρόλο στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Στη συνέχεια, αποφάσισε να πραγματοποιήσει πορεία στη Μόσχα, ζητώντας δήθεν την απομάκρυνση του υπουργού Άμυνας και του επικεφαλής του γενικού επιτελείου, αλλά στην πραγματικότητα απειλώντας τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν με τρόπο που κανείς δεν είχε κάνει στο παρελθόν.

Η «μυστική» συνάντηση στο Κρεμλίνο μετά την ανταρσία του Πριγκόζιν

Μέσα σε λίγες εβδομάδες πέθανε σε ένα εξαιρετικά ύποπτο αεροπορικό δυστύχημα και έτσι υπήρχαν εκτεταμένες εικασίες σχετικά με το τι θα συνέβαινε στον όμιλο Βάγκνερ, ωστόσο πλέον φαίνεται πως υπάρχει απάντηση.

Σύμφωνα με τον δρ. Γουότλινγκ, «υπήρξε μια συνάντηση στο Κρεμλίνο αρκετά σύντομα μετά την ανταρσία του Πριγκόζιν, στην οποία αποφασίστηκε ότι οι επιχειρήσεις της Wagner στην Αφρική θα υπάγονταν απευθείας στον έλεγχο της ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, της GRU».

Ο έλεγχος επρόκειτο να ανατεθεί στον στρατηγό Αντρέι Αβεριάνοφ, επικεφαλής της Μονάδας 29155, μιας μυστικής ομάδας που σύμφωνα με το BBC ειδικεύεται σε στοχευμένες δολοφονίες και αποσταθεροποίηση ξένων κυβερνήσεων. Ωστόσο, φαίνεται όμως ότι η νέα αποστολή του στρατηγού δεν ήταν η αποσταθεροποίηση κυβερνήσεων, αλλά η εξασφάλιση του μέλλοντός τους, αρκεί να πληρώσουν υπογράφοντας δικαιώματα εκμετάλλευσης του ορυκτού τους πλούτου.

Στην πραγματικότητα, το «εκστρατευτικό σώμα» εμφανίζεται περισσότερο ως «Wagner 2.0», παρά ως ριζική αλλαγή για τη ρωσική εξωτερική πολιτική

Τα γραφεία της Wagner στην Αγία Πετρούπολη (Πηγή: REUTERS/Igor Russak)

Στις αρχές Σεπτεμβρίου, συνοδευόμενος από τον αναπληρωτή υπουργό Άμυνας, Γιούνος-Μπεκ Γιεβκούροφ, ο στρατηγός Αβεριάνοφ ξεκίνησε μια περιοδεία στις πρώην επιχειρήσεις της Wagner στην Αφρική.

Τα ταξίδια στην Αφρική

Πρώτος σταθμός ήταν η Λιβύη, όπου συναντήθηκαν με τον πολέμαρχο και ισχυρό άνδρα της ανατολικής Λιβύης, Χαλίφα Χαφτάρ. Επόμενος σταθμός τους ήταν η Μπουρκίνα Φάσο, όπου τους υποδέχθηκε ο 35χρονος πραξικοπηματίας, Ιμπραήμ Τραορέ.

Στη συνέχεια, προσγειώθηκαν στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, ίσως την πιο καλά δημιουργημένη επιχείρηση της Wagner στην ήπειρο, πριν κατευθυνθούν στο Μάλι για να συναντήσουν τους ηγέτες της εκεί χούντας. Σε ένα επόμενο ταξίδι συναντήθηκαν επίσης με τον στρατηγό Σαλιφού Μόντι, έναν από τους στρατιωτικούς που κατέλαβαν την εξουσία στον Νίγηρα πέρυσι.

Αυτές οι συναντήσεις δείχνουν πως οι δύο άνδρες είχαν ως αποστολή να διαβεβαιώσουν τους εταίρους τους στη Wagner στην ήπειρο, ότι ο θάνατος του Πριγκόζιν δεν σήμαινε το τέλος των επιχειρηματικών του συμφωνιών.

Οι αναφορές για τη συνάντηση με τον Τραορέ της Μπουρκίνα Φάσο επιβεβαίωσαν ότι η συνεργασία θα συνεχιστεί στον «στρατιωτικό τομέα, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης δοκίμων αξιωματικών και αξιωματικών της Μπουρκίνα Φάσο σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων των πιλότων στη Ρωσία».

Πιο έντονη η παρουσία της Wagner μετά τον θάνατο του Πριγκόζιν

Ο θάνατος του Πριγκόζιν δεν σήμανε το τέλος της σχέσης της χούντας με τη Ρωσία, αντίθετα αυτή θα γινόταν ακόμα πιο βαθιά για τρία κράτη (Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας) που είχαν ήδη στενές σχέσεις με τη Wagner και τα οποία κλυδωνίστηκαν από πραξικοπήματα και εσωτερικές έριδες.

Ίσως, η πιο συνυφασμένη με τους μισθοφόρους χώρα ήταν το Μάλι, εξαιτίας μίας συνεχιζόμενης ισλαμικής εξέγερσης και πολλαπλών πραξικοπημάτων. Προηγουμένως, η ασφάλεια προσφερόταν με τη μορφή της αποστολής του ΟΗΕ, γνωστής ως Minusma, παράλληλα με τη μακροχρόνια επιχείρηση του γαλλικού στρατού για την καταπολέμηση των εξεγέρσεων. Αλλά δεν υπήρχε ιδιαίτερη συμπάθεια προς τη Γαλλία, την πρώην αποικιακή δύναμη, και έτσι όταν η ομάδα Wagner προσφέρθηκε να αντικαταστήσει τις επιχειρήσεις ασφαλείας της με ρωσική υποστήριξη, προσφορά που έγινε δεκτή.

«Οι Γάλλοι ήταν μάλλον περισσότερο ανεκτοί παρά ευπρόσδεκτοι», είπε η Εντουιγκέ Σοργκό-Ντεπανί, αναλύτρια της αφρικανικής πολιτικής για την Amber Advisers.

«Η γαλλική εντολή που είχε ως στόχο τον περιορισμό της τρομοκρατικής κρίσης στο Σαχέλ και θεωρούνταν πάντα περιορισμένη χρονικά. Έτσι, το γεγονός ότι οι Γάλλοι παρέμειναν για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα -πάνω από 10 χρόνια- χωρίς να βρουν τρόπο να τερματίσουν την κρίση δεν βοήθησε», είπε ακόμα.

Επίσης, υπήρχε νοσταλγία, καθώς για «αυτές τις χώρες, η Ρωσία δεν είναι ένας νέος σύμμαχος. Η Ρωσία ήταν εκεί και στο παρελθόν, τη δεκαετία του 1970 και του 1980. Υπάρχει αυτό το όνειρο της επιστροφής σε μια καλύτερη εποχή, το οποίο συχνά συνδέεται με τη σχέση με τη Ρωσία», προσέθεσε.

Αλλά για τις στρατιωτικές χούντες που διοικούν αυτές τις χώρες, η στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας έχει προφανή οφέλη. «Αρχικά, αυτές οι χούντες αποτελούσαν μεταβατικούς ηγέτες. Υποτίθεται ότι θα διοργάνωναν εκλογές και θα επέφεραν την επιστροφή στους δημοκρατικούς θεσμούς. Αλλά τώρα οι Ρώσοι παραστρατιωτικοί επιστρατεύονται για να προστατεύσουν τη στρατιωτική χούντα, επιτρέποντάς τους να παραμείνουν όσο θέλουν».

«Η Ρωσία εξήγαγε χρυσό αξίας 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Αφρική»

Η χούντα διέταξε τις γαλλικές δυνάμεις να αποχωρήσουν από το Μάλι και εξαρτάται πλέον σε μεγάλο βαθμό από τη Wagner για την εσωτερική της ασφάλεια, μια αλλαγή που έχει άμεσο αντίκτυπο στους πολίτες της χώρας.

«Αυτό που έχουν παράσχει οι Ρώσοι είναι μια δύναμη κρούσης, με ελικόπτερα με προηγμένες δυνατότητες και μεγάλη δύναμη πυρός», προσθέτει ο δρ. Γουότλινγκ.

Για σημαντική, βοήθεια σε θέματα ασφάλειας η Wagner απαιτούσε κάτι σε αντάλλαγμα.

Το Μάλι, όπως πολλά αφρικανικά έθνη, είναι πλούσιο σε φυσικούς πόρους – από ξυλεία και χρυσό μέχρι ουράνιο και λίθιο. Ορισμένοι είναι απλώς πολύτιμοι, ενώ άλλοι έχουν και στρατηγική σημασία. Σύμφωνα με τον Γουότλινγκ, η Wagner λειτουργούσε σύμφωνα με μια καθιερωμένη παράδοση: «Υπάρχει ένας τυπικός ρωσικός τρόπος λειτουργίας, ο οποίος είναι ότι καλύπτεις τα λειτουργικά έξοδα με παράλληλη επιχειρηματική δραστηριότητα. Στην Αφρική, αυτό γίνεται κυρίως μέσω παραχωρήσεων ορυχείων».

Σύμφωνα με μία έκθεση Blood Gold Report, σε κάθε χώρα στην οποία δραστηριοποιείται, η Wagner φέρεται να έχει εξασφαλίσει πολύτιμους φυσικούς πόρους χρησιμοποιώντας τους όχι μόνο για την κάλυψη των δαπανών, αλλά και για την απόσπαση σημαντικών εσόδων. Η Ρωσία εξήγαγε χρυσό αξίας 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Αφρική τα τελευταία δύο χρόνια, ο οποίος είναι πιθανό να βοήθησε στη χρηματοδότηση του πολέμου της στην Ουκρανία.

Μάλιστα αυτόν τον μήνα, Ρώσοι μαχητές – πρώην μισθοφόροι της Wagner – ανέλαβαν τον έλεγχο του ορυχείου χρυσού Ινταχάκα στο Μάλι, κοντά στα σύνορα με την Μπουρκίνα Φάσο. Το ορυχείο, το μεγαλύτερο στο βόρειο Μάλι, αμφισβητούνταν επί πολλά χρόνια από διάφορες ένοπλες ομάδες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή.

«Οι Ρώσοι προσπαθούν να εκτοπίσουν στρατηγικά τον δυτικό έλεγχο της πρόσβασης σε κρίσιμα ορυκτά και φυσικούς πόρους»

Στην πραγματικότητα, το «εκστρατευτικό σώμα» εμφανίζεται περισσότερο ως «Wagner 2.0», παρά ως ριζική αλλαγή για τη ρωσική εξωτερική πολιτική. Ο Πριγκόζιν είχε οικοδομήσει βαθιές πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις στην αφρικανική ήπειρο – η διάλυση αυτού του πολύπλοκου πλέγματος θα ήταν δύσκολη και τελικά αντιπαραγωγική. Το «εκστρατευτικό σώμα» επιχειρεί στις ίδιες χώρες, με τον ίδιο εξοπλισμό και -όπως φαίνεται- με τον ίδιο απώτερο στόχο.

Ο ιδρυτής της Wagner, Γεβγκένι Πριγκόζιν στην Αφρική

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, με πιθανή γεωπολιτική σημασία σύμφωνα με τον δρ. Γουότλινγκ «καθώς πλέον οι Ρώσοι προσπαθούν να εκτοπίσουν στρατηγικά τον δυτικό έλεγχο της πρόσβασης σε κρίσιμα ορυκτά και φυσικούς πόρους».

Στο Μάλι, οι νόμοι για τις εξορύξεις αναθεωρήθηκαν πρόσφατα για να δώσουν στη χούντα μεγαλύτερο έλεγχο στους φυσικούς πόρους. Η διαδικασία αυτή έχει ήδη οδηγήσει ένα αυστραλιανό ορυχείο λιθίου να αναστείλει τη διαπραγμάτευση των μετοχών, επικαλούμενο αβεβαιότητα σχετικά με την εφαρμογή της νομοθεσίας.

Ενώ τα ορυχεία λιθίου και χρυσού είναι σαφώς σημαντικά, σύμφωνα με τον δρ. Γουότλινγκ υπάρχει ενδεχομένως ένας ακόμη μεγαλύτερος στρατηγικός πονοκέφαλος: «Στον Νίγηρα οι Ρώσοι προσπαθούν να αποκτήσουν ένα παρόμοιο σύνολο παραχωρήσεων που θα στερήσει τη γαλλική πρόσβαση στα ορυχεία ουρανίου στη χώρα».

Η έκθεση περιγράφει λεπτομερώς εσωτερικά ρωσικά σημειώματα που επικεντρώνονται στην προσπάθεια να επιτευχθεί στον Νίγηρα ό,τι έγινε στο Μάλι. Εάν η Ρωσία κατάφερνε να αποκτήσει τον έλεγχο των ορυχείων ουρανίου της Δυτικής Αφρικής, η Ευρώπη θα μπορούσε να μείνει και πάλι εκτεθειμένη σε αυτό που συχνά αποκαλείται ρωσικός «ενεργειακός εκβιασμός».

Η Γαλλία εξαρτάται από την πυρηνική ενέργεια περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, με 56 αντιδραστήρες που παράγουν σχεδόν τα δύο τρίτα της ενέργειας της χώρας. Περίπου το ένα πέμπτο του ουρανίου της εισάγεται από τον Νίγηρα. Στο παρελθόν υπήρξαν παράπονα για τους όρους του εμπορίου, με προτάσεις ότι η πρώην αποικιακή δύναμη εκμεταλλεύεται έθνη όπως ο Νίγηρας.

Τι προσπαθεί να πετύχει η Ρωσία

«Η αφήγηση που προωθεί η Ρωσία είναι ότι τα δυτικά κράτη παραμένουν θεμελιωδώς αποικιοκρατικά στη στάση τους», είπε ακόμα ο δρ. Γουότλινγκ. «Είναι πολύ ειρωνικό, διότι η ρωσική προσέγγιση, η οποία είναι να απομονώσει αυτά τα καθεστώτα, να αιχμαλωτίσει τις ελίτ τους και να εξορύξει τους φυσικούς τους πόρους, είναι αρκετά αποικιακή», προσέθεσε.

Σύμφωνα με τον Γουότλινγκ, η θεμελιώδης αλλαγή έγκειται στην «υπερβολή με την οποία η Ρωσία ασκεί την πολιτική της». Η ομάδα Wagner του Πριγκόζιν παρείχε πάντα στη Ρωσία ένα επίπεδο εύλογης άρνησης των επιχειρήσεων και επιρροής στο εξωτερικό.

«Αυτό που επιδιώκουν είναι να επιδεινώσουν τις κρίσεις μας διεθνώς. Προσπαθούν να ανάψουν φωτιές αλλού και να επεκτείνουν αυτές που ήδη υπάρχουν, κάνοντας έναν λιγότερο ασφαλή κόσμο. Τελικά, μας αποδυναμώνει στον παγκόσμιο ανταγωνισμό που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Έτσι, ο αντίκτυπος δεν γίνεται άμεσα αισθητός, αλλά με την πάροδο του χρόνου αποτελεί σοβαρή απειλή», κατέληξε ο δρ. Γουότλινγκ.