Ουκρανία: Σε σταυροδρόμι η Δύση – Στήριξη και συμβιβασμός ή ταπεινωτική ήττα

Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2022 έγινε εξαντλητική συζήτηση σχετικά με την εξεύρεση μιας «εξόδου» που θα προσέφερε στον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, σωτήρια διέξοδο από έναν πόλεμο που δεν μπορούσε να κερδίσει (στη φωτογραφία του Reuters/Thomas Peter, επάνω, μικρή Ουκρανή κοιτάζει από το παράθυρο του τρένου καθώς απομακρύνεται από την πόλη Προκόφσκ, κοντά στην Αβντιίκα, μετά την αύξηση των πυραυλικών επιθέσεων της Ρωσίας στην περιοχή).

Τώρα, καθώς η Ουκρανία διανύει τον τρίτο χρόνο της άμυνάς της ενάντια στην επιθετικότητα της Ρωσίας, η πρόταση παραμένει επίμονα – αλλά όλο και περισσότερο η Δύση είναι αυτή που χρειάζεται την έξοδο.

Εάν παραμείνει η τρέχουσα δυναμική είναι απίθανο ν’ αποτραπεί ακόμη και η δραματική ήττα της Ουκρανίας

Οι προοπτικές της Ουκρανίας, μετά από δύο χρόνια εξαντλητικού πολέμου που έχει προκαλέσει τεράστιο ανθρώπινο κόστος, είναι αβέβαιες.

Οι απώλειες του πληθυσμού της, τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και από το τεράστιο κύμα της μετανάστευσης που ακολούθησε την εισβολή, θα είναι δύσκολο να διορθωθούν και θα μπορούσαν να έχουν καταστροφικές συνέπειες για την ήδη ταλαιπωρημένη οικονομία της χώρας καθώς αυξάνεται μ’ εκπληκτικό ρυθμό και το κόστος του πολέμου.

Η τελευταία κοινή αξιολόγηση της ΕΕ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΟΗΕ για τις ανάγκες ανάκαμψης της Ουκρανίας ανέρχεται σε 486 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, αυξημένα κατά 75 δισεκατομμύρια δολάρια από πέρυσι. Αυτό σημαίνει ότι οι ανάγκες της αυξήθηκαν μέσα σε 12 μήνες κατά μιάμιση φορά από το συνολικό ποσό που έχει διαθέσει η ΕΕ για τη στήριξή της τα επόμενα τέσσερα χρόνια, γράφει σε ανάλυσή του ο Στέφαν Βολφ, καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.

Σύμφωνα με τον ετήσιο δείκτη κινδύνων για το 2023 που καταρτίστηκε από τη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, ένα παγκόσμιο φόρουμ για τη συζήτηση της διεθνούς πολιτικής ασφάλειας, η Ρωσία θεωρήθηκε ως ο κορυφαίος κίνδυνος από πέντε χώρες της G7. Το 2024, αυτή την αντίληψη συμμερίζονται μόνο δύο μέλη της G7.

Πολλά σημεία ανάφλεξης

Δεδομένης της απολύτως κρίσιμης εξάρτησης της Ουκρανίας από την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη της G7, αυτό είναι ανησυχητικό. Δεν προμηνύεται κάτι καλό για την ικανότητα των πολιτικών ηγετών της Ευρώπης να διατηρήσουν την απαραίτητη δημόσια υποστήριξη για συνεχείς μεταφορές βοήθειας.

Οι ψηφοφόροι στη Γαλλία και τη Γερμανία, για παράδειγμα, ανησυχούν πολύ περισσότερο για τη μαζική μετανάστευση και τη ριζοσπαστική ισλαμική τρομοκρατία παρά για τα σχέδια του Πούτιν για την Ουκρανία.

Επιπλέον, η Ουκρανία δεν συνιστά τη μόνη κρίση που απαιτεί την προσοχή της συλλογικής δύσης. Ο πόλεμος στη Γάζα και η πυρκαγιά ευρύτερα στη Μέση Ανατολή είναι, και θα παραμείνει, ψηλά στην ημερήσια διάταξη. Αλλά υπάρχουν πολλά άλλα σημεία ανάφλεξης που συχνά αποτυγχάνουν να τραβήξουν τα πρωτοσέλιδα των παγκόσμιων ειδήσεων.

Ο συνεχιζόμενος εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν, η εντεινόμενη σύγκρουση στην ανατολική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ Αιθιοπίας και Σομαλίας ενέχουν τον κίνδυνο να τροφοδοτήσουν άμεσα τον φόβο των πολιτών στη Δύση για μια ακόμη μαζική μεταναστευτική κρίση.

Η πυρηνική απειλή από τη Βόρεια Κορέα, η ιρανική χορηγία σε πληρεξούσιους τρομοκρατών σε όλη τη Μέση Ανατολή και η φαινομενική εδραίωση ενός νέου «άξονα του κακού» μεταξύ αυτών των δύο και της Ρωσίας είναι αδύνατο να κατευνάσουν τα νεύρα στις δυτικές πρωτεύουσες.

Δαπανηρή απόσπαση της προσοχής

Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει γίνει ένας σημαντικός και ολοένα πιο δαπανηρός αντιπερισπασμός. Πολλοί ηγέτες – στην Ευρώπη ιδιαίτερα – ανησυχούν, ίσως δυσανάλογα, για την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο και το πιθανό τέλος μιας ουσιαστικής διατλαντικής συμμαχίας. Εάν οι ΗΠΑ αποσύρουν την υποστήριξη, υπάρχει ο φόβος ότι η συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία θα μπορούσε να εκθέσει την Ευρώπη ακόμη περισσότερο στη ρωσική επιθετικότητα από ό,τι ήδη συμβαίνει.

Το βασικό πρόβλημα είναι ότι οι απλές ρητορικές δεσμεύσεις για υποστήριξη της Ουκρανίας δεν είναι απλώς ανούσιες αλλά αντιπαραγωγικές.

Υποστηρίζουν τον αντικατοπτρισμό ενός νικηφόρου πολέμου χωρίς να παρέχουν τις απαιτούμενες δυνατότητες. Οπως είπε ο ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου στις 17 Φεβρουαρίου, οι ελλείψεις στρατιωτικού εξοπλισμού που αντιμετώπισε η Ουκρανία τους τελευταίους μήνες ήταν βασικός παράγοντας στην πρόσφατη απώλεια της πόλης Αβντιίβκα από τις ρωσικές δυνάμεις.

Η πρώτη γραμμή μπορεί να μην έχει μετατοπιστεί πάνω από μερικές εκατοντάδες μέτρα ως αποτέλεσμα αυτής της απώλειας, αλλά ο ψυχολογικός αντίκτυπος είναι σημαντικός – συμπεριλαμβανομένης της Δύσης, όπου οι αμφιβολίες για τη βούληση και την ικανότητα να στηρίξει τις προσπάθειες της Ουκρανίας αυξάνονται ξανά.

Επικίνδυνη ταπείνωση

Εάν η σύγκρουση συνεχίσει στην τρέχουσα τροχιά της – και ακόμη περισσότερο αν κερδίσει έδαφος η αφήγηση για έναν ανίκητο πόλεμο – η δυτική υποστήριξη είναι απίθανο ν’ αποτρέψει ακόμη και τη δραματική ήττα της Ουκρανίας, οδηγώντας πιθανώς στο είδος της ολοκληρωτικής νίκης που φαντάστηκε ο Πούτιν κατά την πρόσφατη συνέντευξη που παραχώρησε στον Τάκερ Κάρλσον.

Μια ουκρανική ήττα θα ήταν επικίνδυνη ταπείνωση για τη Δύση. Υπό το φως της συνεχιζόμενης ρητορικής της σχετικά με τη «σιδηρά δέσμευση» σε μια δίκαιη ειρήνη για την Ουκρανία, μια ρωσική νίκη θα επιτάχυνε την εξασθένιση της τρέχουσας διεθνούς τάξης. Θα οδηγούσε σε μια παρατεταμένη μεταβατική περίοδο προς κάτι πολύ λιγότερο ευνοϊκό – και όχι μόνο για δυτικά συμφέροντα.

Μια επιστροφή στην αντιπαράθεση του Ψυχρού Πολέμου – αλλά με μια πιθανώς ισχυρότερη συμμαχία υπό την ηγεσία της Κίνας με τη Ρωσία, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα που αντιμετωπίζουν μια αποδυναμωμένη και λιγότερο ενωμένη δυτική συμμαχία – θ’ άφηνε ελάχιστο περιθώριο για την αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η κλιματική αλλαγή και η ασφάλεια των τροφίμων.

Αυτό θα πρέπει επίσης να συνιστά μια προειδοποίηση για εκείνους στον παγκόσμιο νότο που πιστεύουν ότι διακυβεύονται ελάχιστα, αν μη τι άλλο, στην Ουκρανία.

Συμβιβαστική λύση

Το να ψάχνεις για μια «έξοδο» δεν σημαίνει ν’ αφήνεις τον Πούτιν να κερδίσει. Σημαίνει να δοθεί η δυνατότητα στην Ουκρανία να υπερασπιστεί τις περιοχές που βρίσκονται ακόμη υπό τον έλεγχό της. Αυτό θ’ απαιτήσει περισσότερη δυτική βοήθεια, αλλά και σοβαρή εξέταση της διαπραγμάτευσης για κατάπαυση του πυρός. Ο τερματισμός των μαχών θα χάριζε στη Δυτική Ευρώπη και την Ουκρανία χρόνο για ν’ αναπτύξουν ισχυρότερες εγχώριες αμυντικές ικανότητες.

Η Ουκρανία έχει συνάψει διμερείς συμφωνίες ασφαλείας με το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και τη Γερμανία – είναι πιθανό να συναφθούν ανάλογες και με άλλα μέλη της G7. Αυτές οι συμφωνίες θα παρείχαν περισσότερη εγγύηση για τη δημοκρατία και την κυριαρχία της Ουκρανίας παρά η μάταιη προσπάθεια ν’ αποκατασταθεί πλήρως η εδαφική ακεραιότητα της χώρας – ή οι ελπίδες της για επικείμενη ένταξη στο ΝΑΤΟ που είναι απίθανο να εκπληρωθούν.

Η επανεκτίμηση της τρέχουσας πραγματικότητας στο πεδίο της μάχης με αυτόν τον τρόπο αναμφίβολα θα θεωρηθεί ως κατευνασμός από ορισμένους.

Ιστορικές αναλογίες

Αλλά, συγκριτικά, μια πιο κατάλληλη αναλογία θα μπορούσε να είναι αυτή της Δυτικής Γερμανίας το 1949 και, ακόμη περισσότερο, της Νότιας Κορέας το 1953, όταν και οι δύο χώρες έπρεπε ν’ αποδεχθούν διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους απέναντι στις εχθρικές γειτονικές δυνάμεις. Η πρόκληση για την Ουκρανία και τους δυτικούς εταίρους της είναι ν’ ακολουθήσουν το αντίστοιχο του 38ου παραλλήλου της κορεατικής χερσονήσου.

Η εναλλακτική λύση, εκτός από το να διπλασιάσει σοβαρά η Δύση τη στρατιωτική υποστήριξη προς το Κίεβο, είναι μια αργή και οδυνηρή ήττα στο πεδίο της μάχης, μ’ εκτεταμένες συνέπειες πέρα από την Ουκρανία.