«Λουμούμπα: Ο θάνατος ενός προφήτη» – Εξετάζοντας ξανά μια μυθική φιγούρα

«Αν ο προφήτης πεθάνει, πεθαίνει και το μέλλον», λέει ο σκηνοθέτης Ραούλ Πεκ στην αρχή του «Λουμμούμπα: Ο θάνατος ενός προφήτη». Η ταινία, ένα προσωπικό δοκίμιο με τη μορφή μαθήματος ιστορίας, είναι τόσο ποίημα όσο και ντοκιμαντέρ.

Γυρισμένο το 1990 και προβαλλόμενο για μια εβδομάδα στην Ακαδημία Μουσικής του Μπρούκλιν σε μια αποκατάσταση 4Κ της αρχικής ταινίας 16 χιλιοστών, το «Death of a Prophet» μοιάζει, είναι και αισθάνεται νεόκοπο.

Ο Πατρίς Λουμούμπα, ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος ηγέτης του πρώην Βελγικού Κονγκό, έπεσε μετά από λίγους μήνες στην εξουσία λόγω της ενδοοικογενειακής αντιπαλότητας, του υστερικού αντικομμουνισμού και της ιμπεριαλιστικής απληστίας. Η μοίρα του σφραγίστηκε στις συγκεντρώσεις που ακολούθησαν την ανεξαρτησία, όταν μετά την πατροναριστική ομιλία του βασιλιά Μποντουέν του Βελγίου ακολούθησε ένα ωμό j’accuse, επικαλούμενος τον βελγικό ρατσισμό και την «αποικιοκρατική καταπίεση».

Ο Λουμούμπα -ο οποίος θα χαιρετιζόταν από τον Μάλκολμ Χ ως «ο μεγαλύτερος μαύρος άνθρωπος που περπάτησε ποτέ στην αφρικανική ήπειρο»-, χλευάστηκε και διασύρθηκε από τον δυτικό Τύπο και σκοτώθηκε στις αρχές του 1961

Photo: Public Domain

«Ο μεγαλύτερος μαύρος άνθρωπος που περπάτησε ποτέ στην αφρικανική ήπειρο»

Ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος. Με τη βελγική υποστήριξη, η πλούσια σε ορυκτά επαρχία Κατάνγκα ενθαρρύνθηκε από τα βελγικά μεταλλευτικά συμφέροντα να αποσχιστεί και η Force Publique, ο βελγικός αποικιακός στρατός, που κυριαρχείτο από τους λευκούς, εξεγέρθηκε.

Ο Λουμούμπα -ο οποίος θα χαιρετιζόταν από τον Μάλκολμ Χ ως «ο μεγαλύτερος μαύρος άνθρωπος που περπάτησε ποτέ στην αφρικανική ήπειρο»-, χλευάστηκε και διασύρθηκε από τον δυτικό Τύπο και σκοτώθηκε στις αρχές του 1961, αφού υπονομεύτηκε από τα Ηνωμένα Έθνη και προδόθηκε από τους συμμάχους του, συμπεριλαμβανομένου του διαδόχου του, του ισχυρού άνδρα Ζοζέφ-Ντεζιρέ Μομπούτου.

Η σύλληψη του Λουμούμπα 

Τα σχέδια για την ταινία στο Ζαΐρ

Για τον Ραούλ Πεκ, γνωστότερο από το δοκιμιακό ντοκιμαντέρ του Τζέιμς Μπάλντουιν «I Am Not Your Negro», που γυρίστηκε το 2017, ο Λουμούμπα είναι μια μυθική φιγούρα. Ο Ραούλ Πεκ πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, όπου, ως γαλλόφωνοι, οι Αϊτινοί γονείς του είχαν στρατολογηθεί για να ενισχύσουν την επαγγελματική τάξη μετά την ανεξαρτησία.

Όπως σημείωσε ο Stephen Holden, ο οποίος έκανε κριτική για το «Death of a Prophet» στους New York Times όταν η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης το 1992, ο Πεκ «εισάγει με τόλμη τον εαυτό του στην ταινία». Όχι μόνο αφηγείται, αλλά συχνά παραθέτει την αφήγηση της μητέρας του για τα γεγονότα, τοποθετεί την υπέρογκη αμοιβή που χρεώθηκε από ένα βρετανικό ειδησεογραφικό κανάλι για λίγα λεπτά υλικού στο πλαίσιο του μέσου μισθού ενός Κονγκολέζου εργάτη και εξηγεί την τελευταία στιγμή την ακύρωση των σχεδίων του να γυρίσει ταινία στο Ζαΐρ, όπως ονομάστηκε το Κονγκό υπό τον Μομπούτου.

«Κατά συνέπεια, μεγάλο μέρος της ταινίας γυρίζεται στις χιονισμένες Βρυξέλλες και οι περισσότερες συνεντεύξεις είναι με γηραιούς, συχνά αυτοδικαιούμενους Βέλγους μάρτυρες» γράφει σχετικό άρθρο στους New York Times.

«Τι υπάρχει να πούμε για μια δολοφονία 30 ετών;» αναρωτήθηκε ο Πεκ το 1990. Έχουν περάσει πλέον 63 χρόνια από τη δολοφονία του Λουμούμπα και υπάρχουν ακόμα πολλά να πούμε.

Photo: Wikimedia Commons

Από τα υποτιμητικά Art Deco γλυπτά μαύρων στον Τεντέν

«Ο λιγότερο αμυντικός αλλά και ο πιο ζωντανός είναι ο Σερζ Μισέλ, ένας Γάλλος Εβραίος που δραστηριοποιήθηκε στο απελευθερωτικό κίνημα της Αλγερίας και διετέλεσε ακόλουθος Τύπου του Λουμούμπα. Όταν ένας νεοαφιχθείς δυτικός δημοσιογράφος ζήτησε υλικό για το ιστορικό του, ο Michel του πρότεινε να διαβάσει την «Ιστορία του Σουρεαλισμού» του Maurice Nadeau» συνεχίζει το άρθρο στους New York Times.

Πράγματι, ο Πεκ ακολουθεί το παράδειγμα με τις απροσδόκητες αντιπαραθέσεις του, όπως όταν βαθμολογεί μια ξενάγηση στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών των Βρυξελλών με την παναφρικανική επιτυχία Indépendence Cha-Cha του Le Grand Kallé το 1960 ή όταν περνάει από τα υποτιμητικά Art Deco γλυπτά μαύρων από τα χέρια αποικιοκρατών στα χαρούμενα μνημεία του βελγικού ήρωα κινουμένων σχεδίων (και αποικιοκρατικού εξερευνητή) Τεντέν.

Ο Πατρίς Λουμούμπα υπογράφει την ανεξαρτησία του Κονγκό δίπλα στον πρωθυπουργό του Βελγίου,  Γκαστόν Άισκενς / Photo: Wikimedia Commons

«Τι υπάρχει να πούμε για μια δολοφονία 30 ετών;»

Με πυκνό μοντάζ, αλλά και με ανάσες, το «Death of a Prophet» είναι πιο οικονομικό και ευρηματικό φιλμ από την παθιασμένα υπερβολική βιογραφία του Πεκ από το 2001, «Lumumba».

«Τι υπάρχει να πούμε για μια δολοφονία 30 ετών;» αναρωτήθηκε ο Πεκ το 1990. Έχουν περάσει πλέον 63 χρόνια από τη δολοφονία του Λουμούμπα και υπάρχουν ακόμα πολλά να πούμε. Αυτή τη στιγμή κάνει τον γύρο των φεστιβάλ, το εκτενές ντοκιμαντέρ του Johan Grimonprez «Soundtrack to a Coup d’État», το οποίο αναπτύσσει την αμερικανική συνενοχή στην ανατροπή του Λουμούμπα).

Ο μόνος τάφος του Λουμούμπα, σύμφωνα με τον Πεκ, είναι τα δέντρα στη σαβάνα που είναι γεμάτα τρύπες από σφαίρες. Ο θάνατος του προφήτη στοιχειώνει ακόμα.

*Με στοιχεία από nytimes.com