Κλιματική Αλλαγή: Μια μητρόπολη των 22 εκατ. ψυχών στερεύει από νερό

Ο Αλεχάντρο Γκόμεζ δεν έχει το κατάλληλο τρεχούμενο νερό για περισσότερους από τρεις μήνες. Μερικές φορές έχει νερό για μία ή δύο ώρες, αλλά με πολύ μικρή ροή, ίσα που φτάνει για να γεμίσει δύο κουβάδες. Μετά τίποτα για πολλές μέρες. Ο Γκόμεζ, ο οποίος ζει στην περιοχή Τλαλπαν της Πόλης του Μεξικού, δεν έχει μεγάλη δεξαμενή αποθήκευσης και έτσι δεν μπορεί να πάρει νερό από φορτηγά – απλά δεν υπάρχει χώρος για να το αποθηκεύσει. Αντ’ αυτού, αυτός και η οικογένειά του αρκούνται σε ό,τι μπορούν να αγοράσουν και να αποθηκεύσουν.

Όταν πλένονται, συλλέγουν την απορροή για να τραβήξουν το καζανάκι της τουαλέτας. Είναι δύσκολο, είπε στο CNN. «Χρειαζόμαστε το νερό, είναι απαραίτητο για τα πάντα». Οι ελλείψεις νερού δεν είναι ασυνήθιστες σε αυτή τη γειτονιά, αλλά αυτή τη φορά μοιάζει διαφορετική, είπε ο Γκόμεζ.  «Αυτή τη στιγμή, έχουμε αυτόν τον ζεστό καιρό. Είναι ακόμα χειρότερα, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα».

Οι αρχές αναγκάστηκαν να εισαγάγουν σημαντικούς περιορισμούς στο νερό που αντλείται από τους ταμιευτήρες

Η Πόλη του Μεξικού, μια εκτεταμένη μητρόπολη σχεδόν 22 εκατομμυρίων κατοίκων και μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, αντιμετωπίζει σοβαρή κρίση νερού, καθώς τα χρόνια ζητήματα που προκύπτουν από την γεωγραφία, της χαοτική αστική ανάπτυξη της πόλης και των διαρροών στις υποδομές – επιδεινώνεται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Χρόνια ασυνήθιστα χαμηλών βροχοπτώσεων, μεγαλύτερες περίοδοι ξηρασίας και υψηλές θερμοκρασίες έχουν προσθέσει πίεση σε ένα σύστημα ύδρευσης που ήδη πιέζεται για να αντιμετωπίσει την αυξημένη ζήτηση. Οι αρχές αναγκάστηκαν να εισαγάγουν σημαντικούς περιορισμούς στο νερό που αντλείται από τους ταμιευτήρες. Το 2024 αναμένεται δυσοίωνο.

Τα φραγκόσυκα, τα παχύφυτα και τα κακτοειδή ευημερούν ακόμα και με λίγο νερό. Αντίθετα, πολλοί πολιτισμοί της κεντρικής και νότιας αμερικής καταστράφηκαν εξαιτίας της λειψυδρίας.

Ιστορικά χαμηλά

«Αρκετές γειτονιές υποφέρουν από έλλειψη νερού εδώ και εβδομάδες και απομένουν ακόμη τέσσερις μήνες για να αρχίσουν οι βροχές», δήλωσε ο Κριστιάν Ντομίνγκεζ Σαρμιέντο, επιστήμονας της ατμόσφαιρας στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού (UNAM). Οι πολιτικοί υποβαθμίζουν κάθε αίσθηση κρίσης, αλλά ορισμένοι εμπειρογνώμονες λένε ότι η κατάσταση έχει φτάσει πλέον σε τόσο κρίσιμα επίπεδα που η Πόλη του Μεξικού θα μπορούσε να οδεύσει προς την «ημέρα μηδέν» σε λίγους μήνες – όπου οι βρύσες θα στερέψουν για τεράστια τμήματα της πόλης.

Η πυκνοκατοικημένη Πόλη του Μεξικού απλώνεται σε μια λιμνοθάλασσα με μεγάλο υψόμετρο, περίπου 7.300 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Χτίστηκε σε έδαφος πλούσιο σε άργιλο – στο οποίο τώρα βυθίζεται – και είναι επιρρεπής σε σεισμούς και ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή. Είναι ίσως ένα από τα τελευταία μέρη που θα επέλεγε κανείς σήμερα για να χτίσει μια μεγαλούπολη. Οι Αζτέκοι επέλεξαν αυτό το σημείο για να χτίσουν την πόλη τους Τενοτστιτλάν το 1325, όταν ήταν μια σειρά από λίμνες. Έχτισαν σε ένα νησί, επεκτείνοντας την πόλη προς τα έξω, κατασκευάζοντας δίκτυα καναλιών και γεφυρών για να συνεργάζονται με το νερό.

Αλλά όταν έφτασαν οι Ισπανοί στις αρχές του 16ου αιώνα, γκρέμισαν μεγάλο μέρος της πόλης, αποξήρανσαν τον πυθμένα της λίμνης, γέμισαν τα κανάλια και ξερίζωσαν τα δάση. Είδαν «το νερό ως έναν εχθρό που έπρεπε να ξεπεραστεί για να ευδοκιμήσει η πόλη» (σ.σ. Αντίθετα οι λαοί της Κεντρικής Αμερικής έχουν δει δεκάδες πολιτισμούς να διαλύονται λόγω της ξηρασίας), δήλωσε ο Χοσέ Αλφρέντο Ραμίρεζ, αρχιτέκτονας και συνδιευθυντής του Groundlab, ενός οργανισμού έρευνας σχεδιασμού και πολιτικής.

Οι Αζτέκοι έχτισαν την Τενοτστιτλάν εκεί που βρίσκεται η σημερινή Πόλη του Μεξικό, ακριβώς γιατί περιτριγυρίζονταν από λίμνες. Οι Ισπανοί τις αποξήραναν για να αναπτυχθεί η πόλη.

Έτσι ήρθαν τα προβλήματα

Η απόφασή τους άνοιξε το δρόμο για πολλά από τα σύγχρονα προβλήματα της Πόλης του Μεξικού. Υγρότοποι και ποτάμια αντικαταστάθηκαν με σκυρόδεμα και άσφαλτο. Κατά την περίοδο των βροχών, πλημμυρίζει. Την περίοδο της ξηρασίας, στεγνώνει.

Περίπου το 60% του νερού της Πόλης του Μεξικού προέρχεται από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, αλλά αυτός έχει εξαντληθεί τόσο πολύ που η πόλη βυθίζεται με τρομακτικό ρυθμό – περίπου 20 εκατοστά το χρόνο, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα. Και ο υδροφόρος ορίζοντας δεν αναπληρώνεται αρκετά γρήγορα. Το νερό της βροχής κυλάει από τις σκληρές, αδιαπέραστες επιφάνειες της πόλης, αντί να βυθίζεται στο έδαφος.

Το υπόλοιπο νερό της πόλης αντλείται σε τεράστιες αποστάσεις προς τα πάνω από πηγές εκτός της πόλης, σε μια απίστευτα αναποτελεσματική διαδικασία, κατά την οποία περίπου το 40% του νερού χάνεται μέσω διαρροών.

Το προβληματικό σύστημα ύδρευσης μιας μητρόπολης 22. εκατ. κατοίκων δημιουργεί περαιτέρω ζητήματα καθώς από τις σπασμένες σωληνώσεις χάνονται ετησίως μεγάλες ποσότητας νερού.

Αυτές οι πέντε πόλεις θα μπορούσαν να βρίσκονται μια φυσική καταστροφή μακριά από μια καταστροφική κρίση νερού

Το σύστημα ύδρευσης Κουτζαμάλα, ένα δίκτυο δεξαμενών, αντλιοστασίων, καναλιών και σηράγγων, παρέχει περίπου το 25% του νερού που χρησιμοποιεί η Κοιλάδα του Μεξικού, στην οποία ανήκει η Πόλη του Μεξικού. Όμως, η σοβαρή ξηρασία έχει καταβάλει το τίμημά της. Επί του παρόντος, βρίσκεται στο 39% περίπου της χωρητικότητάς του και μαραζώνει σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο.

«Είναι σχεδόν το μισό της ποσότητας νερού που θα έπρεπε να έχουμε», δήλωσε η Φαμπιόλα Σόσα-Ροντρίγκεζ, επικεφαλής του τμήματος οικονομικής ανάπτυξης και περιβάλλοντος στο Μητροπολιτικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Πόλης του Μεξικού. Τον Οκτώβριο, η Conagua, η εθνική επιτροπή υδάτων της χώρας, ανακοίνωσε ότι θα περιορίσει το νερό από την Κουτζαμάλα κατά 8% «για να εξασφαλίσει την παροχή πόσιμου νερού στον πληθυσμό, δεδομένης της σοβαρής ξηρασίας».

Λίγες εβδομάδες αργότερα, οι αρμόδιοι αυστηροποίησαν σημαντικά τους περιορισμούς, μειώνοντας το νερό που παρέχεται από το σύστημα κατά σχεδόν 25%, κατηγορώντας τις ακραίες καιρικές συνθήκες. «Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για να μπορέσουμε να διανείμουμε το νερό που διαθέτει η Κουτζαμάλα με την πάροδο του χρόνου, ώστε να διασφαλίσουμε ότι δεν θα εξαντληθεί», ανέφερε τότε σε ανακοίνωσή του ο Ζερμάν Ζερμάν Αρτούρο Μαρτίνεζ Σαντόγιο, γενικός διευθυντής της Conagua.

Πολλές αυτοκρατορίες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πρωτεύουσές τους εξαιτίας κυμάτων ξηρασίας. Παρόλα αυτά οι λαοί της Λατινικής Αμερικής είχαν μάθει να ζουν με τα συστήματα Ελ Νίνιο και Λα Νίνα.

Τα 3/4 της χώρας είναι αντιμέτωπα με την ξηρασία

Περίπου το 60% του Μεξικού βιώνει μέτρια έως εξαιρετική ξηρασία, σύμφωνα με έκθεση του Φεβρουαρίου. Σχεδόν το 90% της πόλης του Μεξικού βρίσκεται σε σοβαρή ξηρασία – και η κατάσταση πρόκειται να χειροτερέψει με την έναρξη της περιόδου των βροχών να απέχει ακόμη μήνες. «Βρισκόμαστε περίπου στη μέση της περιόδου ξηρασίας, με συνεχή αύξηση της θερμοκρασίας να αναμένεται μέχρι τον Απρίλιο ή τον Μάιο», δήλωσε η Τζουν Γκαρσία-Μπεκέρα, επίκουρη καθηγήτρια μηχανικής στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Βρετανικής Κολομβίας.

Η φυσική μεταβλητότητα του κλίματος επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό αυτό το τμήμα του Μεξικού. Τρία χρόνια La Niña έφεραν ξηρασία στην περιοχή και στη συνέχεια η άφιξη του El Niño πέρυσι βοήθησε στην επίτευξη μιας οδυνηρά σύντομης περιόδου βροχών που δεν κατάφερε να αναπληρώσει τους ταμιευτήρες. Όμως η μακροπρόθεσμη τάση της ανθρωπογενούς υπερθέρμανσης του πλανήτη βουίζει στο παρασκήνιο, τροφοδοτώντας τις μεγαλύτερες ξηρασίες και τους εντονότερους καύσωνες, καθώς και τις ισχυρότερες βροχές όταν αυτές φτάνουν.

«Η κλιματική αλλαγή έχει κάνει τις ξηρασίες όλο και πιο σοβαρές λόγω της έλλειψης νερού», δήλωσε ο Σαρμιέντο του UNAM. Επιπλέον, οι υψηλές θερμοκρασίες «έχουν προκαλέσει την εξάτμιση του νερού που είναι διαθέσιμο στο σύστημα Κουτζαμάλα», είπε. Το περασμένο καλοκαίρι βίαιοι καύσωνες ταλάνισαν μεγάλα τμήματα της χώρας, οι οποίοι στοίχισαν τη ζωή σε τουλάχιστον 200 ανθρώπους. Αυτοί οι καύσωνες θα ήταν «σχεδόν αδύνατοι» χωρίς την κλιματική αλλαγή, σύμφωνα με ανάλυση επιστημόνων. Οι επιπτώσεις του κλίματος συγκρούστηκαν με τους αυξανόμενους πόνους μιας ταχέως αναπτυσσόμενης πόλης. Καθώς ο πληθυσμός εκτοξεύεται, οι ειδικοί λένε ότι το κεντρικό σύστημα ύδρευσης δεν έχει συμβαδίσει.

Ο πρόεδρος του Μεξικό Λόπεζ και ο δήμαρχος  Γκουαδαράμα ισχυρίζονται πως δεν θα έρθει ποτέ η «ημέρα μηδέν». Οι επιστήμονες δεν παίρνουν όρκο.

Ημέρα μηδέν;

Η συζήτηση έχει μετατοπιστεί στο αν η πόλη θα φτάσει σε μια «ημέρα μηδέν», όπου το σύστημα ύδρευσης θα πέσει σε τόσο χαμηλά επίπεδα που δεν θα είναι σε θέση να παρέχει καθόλου νερό στους κατοίκους της πόλης. Στις αρχές Φεβρουαρίου ένας αξιωματούχος υποκαταστήματος της Conagua δήλωσε ότι χωρίς σημαντικές βροχοπτώσεις, η «ημέρα μηδέν» θα μπορούσε να φτάσει ήδη από τις 26 Ιουνίου (σ.σ. Η La Nina με την ξηρασία και τους τυφώνες αναμένεται τους καλοκαιρινούς μήνες). «Η πόλη του Μεξικού θα μπορούσε να ξεμείνει από νερό πριν από την έναρξη της περιόδου των βροχών, αν συνεχίσει να το χρησιμοποιεί με τον ίδιο τρόπο», δήλωσε η Σόσα-Ροντρίγκεζ. «Είναι πιθανό να αντιμετωπίσουμε μια ημέρα μηδέν», πρόσθεσε.

Στις 14 Φεβρουαρίου, ο Μεξικανός πρόεδρος Αντρές Μανουέλ Λόπεζ Ομπραντόρ δήλωσε ότι βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων νερού.Ο δήμαρχος της Πόλης του Μεξικού, Μαρτί Μπατρές Γκουαδαράμα, δήλωσε ότι οι αναφορές για την ημέρα μηδέν ήταν «ψεύτικες ειδήσεις» που διαδόθηκαν από πολιτικούς αντιπάλους. Ωστόσο, πολλοί εμπειρογνώμονες προειδοποιούν για μια κρίση.

Αυτό δεν σημαίνει πλήρη κατάρρευση του συστήματος ύδρευσης, είπε, επειδή η πόλη δεν εξαρτάται από μία μόνο πηγή. Δεν θα είναι το ίδιο όπως όταν το Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική έφτασε επικίνδυνα κοντά στο να στεγνώσει εντελώς το 2018 μετά από μια σοβαρή πολυετή ξηρασία. «Ορισμένες ομάδες θα εξακολουθούν να έχουν νερό», είπε, «αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα έχουν». Ο Ραούλ Ροντρίγκεζ Μάρκεζ, πρόεδρος του μη κερδοσκοπικού Συμβουλευτικού Συμβουλίου για το Νερό, δήλωσε ότι δεν πιστεύει ότι η πόλη θα φτάσει φέτος σε ημέρα μηδέν – αλλά, προειδοποίησε, θα φτάσει, αν δεν γίνουν αλλαγές. «Βρισκόμαστε σε κρίσιμη κατάσταση και θα μπορούσαμε να φτάσουμε σε ακραία κατάσταση τους επόμενους μήνες», δήλωσε στο CNN.

Το νερό ήταν βασικό στοιχείο για κάθε αυτοκρατορία. Το ίδιο ίσχυε και για τους Μάγιας. Εδώ η Τσιτσέν Ιτζά.

«Δεν νομίζω ότι υπάρχει κανείς προετοιμασμένος»

Για σχεδόν μια δεκαετία, η Σόσα-Ροντρίγκεζ δήλωσε ότι προειδοποιεί τους αξιωματούχους για τον κίνδυνο μιας ημέρας μηδέν για την Πόλη του Μεξικού. Είπε ότι οι λύσεις είναι σαφείς: Η καλύτερη επεξεργασία των λυμάτων θα αυξήσει τόσο τη διαθεσιμότητα του νερού όσο και τη μείωση της ρύπανσης, ενώ τα συστήματα συλλογής βρόχινου νερού θα μπορούσαν να συλλάβουν και να επεξεργαστούν τη βροχή και να επιτρέψουν στους κατοίκους να μειώσουν την εξάρτησή τους από το δίκτυο ύδρευσης ή τα φορτηγά με νερό κατά 30%.

Η αποκατάσταση των διαρροών θα καταστήσει το σύστημα πολύ πιο αποτελεσματικό και θα μειώσει τον όγκο του νερού που πρέπει να αντληθεί από τον υδροφόρο ορίζοντα. Και οι λύσεις που βασίζονται στη φύση, όπως η αποκατάσταση ποταμών και υγροτόπων, θα βοηθούσαν στην παροχή και τον καθαρισμό του νερού, είπε, με το πρόσθετο πλεονέκτημα του πρασίνου και της ψύξης της πόλης.

Άνιση πρόσβαση στο νερό για τους πολίτες

Σε δήλωσή της στην ιστοσελίδα της, η Conagua δήλωσε ότι αναλαμβάνει ένα τριετές έργο για την εγκατάσταση, ανάπτυξη και βελτίωση των υποδομών ύδρευσης ώστε να βοηθήσει την πόλη να αντιμετωπίσει τις μειώσεις στο σύστημα Κουτζαμάλα, συμπεριλαμβανομένης της προσθήκης νέων πηγών και της θέσης σε λειτουργία εγκαταστάσεων επεξεργασίας νερού. Αλλά στο μεταξύ, οι εντάσεις αυξάνονται καθώς ορισμένοι κάτοικοι αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις, ενώ άλλοι -συχνά στους πλουσιότερους θύλακες- παραμένουν ως επί το πλείστον ανεπηρέαστοι.

«Υπάρχει σαφής άνιση πρόσβαση στο νερό στην πόλη και αυτό σχετίζεται με το εισόδημα των ανθρώπων», δήλωσε η Σόσα-Ροντρίγκεζ. Ενώ η ημέρα μηδέν μπορεί να μην έχει έρθει ακόμη για ολόκληρη την Πόλη του Μεξικού, ορισμένες γειτονιές παλεύουν με αυτό εδώ και χρόνια, πρόσθεσε.

Η Αμάντα Μαρτίνεζ, μια άλλη κάτοικος της συνοικίας Τλαλπάν της πόλης, δήλωσε ότι για τους ανθρώπους εδώ, η έλλειψη νερού δεν είναι κάτι καινούργιο. Η ίδια και η οικογένειά της πρέπει συχνά να πληρώνουν περισσότερα από 100 δολάρια για ένα γέμισμα της δεξαμενής νερού από μια από τις υδροφόρες της πόλης. Αλλά η κατάσταση χειροτερεύει. Μερικές φορές μπορεί να περάσουν περισσότερες από δύο εβδομάδες χωρίς νερό και φοβάται αυτό που μπορεί να έρθει, δήλωσε στο CNN.