Μπορεί η ΑΙ να μάθει τη γλώσσα των φυσητήρων; Και τι θα τους λέγαμε;

Ο θαλάσσιος βιολόγος Ντέιβιντ Γκρούμπερ έχει τη φιλοδοξία να επικοινωνήσει μια μέρα με έναν μη ανθρώπινο πολιτισμό.

Όχι όμως με τους εξωγήινους.

Θέλει να μιλήσει στους φυσητήρες, τους μακρινούς συγγενείς μας που γεμίζουν τους ωκεανούς με τις φωνές τους, αλληλουχίες από ήχους σαν «κλικ» ή σαν ποπκόρν που σκάει, ήχοι που θεωρούνται ένα είδος γλώσσας.

Το 2020, ο Γκρούμπερ ίδρυσε το Πρόγραμμα CETI, το πλέον φιλόδοξο και τεχνολογικά προηγμένο σχέδιο για την επικοινωνία των ανθρώπων με άλλο είδος. Είναι επίσης το καλύτερα χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα του είδους του, χάρη στη χρηματοδότηση των 33 εκατ. δολαρίων που εξασφάλισε ο βιολόγος και οι συνεργάτες του.

To όνομα της προσπάθειας παραπέμπει εσκεμμένα στο SETI, το πρόγραμμα για την ανίχνευση σημάτων από εξωγήινους πολιτισμούς.

Οι φυσητήρες (οι οποίοι έχουν δόντια και συγγενεύουν περισσότερο με τα δελφίνια παρά με τις φάλαινες που φέρουν μπαλένες) είναι μια ιδανική επιλογή για μια τέτοια πρωτοβουλία, δεδομένου ότι είναι έξυπνα, κοινωνικά ζώα με τον μεγαλύτερο εγκέφαλο του πλανήτη.

Χρησιμοποιώντας υδρόφωνα στον βυθό ή την επιφάνεια του ωκεανού γύρω από τις Μικρές Αντίλλες στην Καραϊβική, οι ερευνητές του CETI ελπίζουν να καταγράψουν μερικά δισεκατομμύρια «κόντες», όπως ονομάζουν οι ζωολόγοι τα «τραγούδια» των φυσητήρων.

Παράλληλα θα προσπαθήσουν να συλλέξουν πληροφορίες για τις περιστάσεις στις οποίες χρησιμοποιείται κάθε κόντα. Τα δεδομένα θα τροφοδοτηθούν τελικά σε μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης, παρόμοια με το σημερινό ChatGPT, τα οποία θα αναλάβουν να αποκωδικοποιήσουν τα λεγόμενα.

Δεδομένου όμως ότι θα είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί ότι η αποκωδικοποίηση είναι σωστή (δεν έχουμε εξάλλου παραδείγματα μετάφρασης να δείξουμε στη μηχανή για να την εκπαιδεύσουμε), ο στόχος παραμένει θεωρητικός και ίσως δεν επιτευχθεί ποτέ.

Ας υποθέσουμε όμως για την ώρα ότι δουλεύει.

Τι θα λέγαμε στα πελώρια κήτη στην πρώτη μας επαφή;

Συστάσεις μεταξύ ειδών

Το The Atlantic ζήτησε τη γνώμη μιας γκάμας ειδικών διαφορετικών ειδικοτήτων, και οι απαντήσεις τους ποικίλλουν.

«Πάντα ήμουν αντίθετος στο να τους μιλήσουμε» είπε ο Χαλ Ουάιτχεντ, θαλάσσιος βιολόγος του Πανεπιστημίου Νταλχάουζι στον ΚΙαναδά. Ο ερευνητής θέλει να κατανοήσει τους φυσητήρες παρεμβαίνοντας στις ζωές τους όσο γίνεται λιγότερο.

Επιφυλακτικός ήταν και ο Σεζάρ Ροντρίγκεζ-Γκαραβίτο, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και σύμβουλος του CETI. Ό,τι κι αν πούμε στα κήτη, προειδοποίησε, πρέπει να αποφύγουμε να τα βλάψουμε και δεν πρέπει να έχουμε υπερβολική αυτοπεποίθηση στην πρόβλεψη των συνεπειών που μπορεί να προκαλέσει ένας διάλογος.

Αν θέλουμε να μιλήσουμε σε ένα κοπάδι φυσητήρων, το οποίο αποτελείται από θηλυκά μαζί με τα παιδιά και τα εγγόνια τους, ίσως θα πρέπει να στείλουμε μια γυναίκα για την πρώτη επαφή, για την περίπτωση που οι φυσητήρες αντιλαμβάνονται την διαφορά.

Η Τέιλορ Χερς, ειδικός της συγκριτικής βιοακουστικής στο γερμανικό Ινστιτούτο «Μαξ Πλανκ» για την Ψυχογλωσσολογία, ελπίζει ότι το CETI θα αποκαλύψει το συναισθηματικό περιεχόμενο των κλικ των φυσητήρων. Ελπίζει ότι μια μέρα θα μπορούσαμε να τους πούμε κάτι σαν «Χαίρομαι που σας βλέπω».

Οι ενήλικοι αρσενικοί φυσητήρες συνήθως ζουν μόνοι, τα θηλυκά σε ομάδες μέχρι 10 ατόμων (Gabriel Barathieu / Wikimedia Commons)

Χαμένοι στη μετάφραση

Ακόμα κι αυτό όμως μπορεί να είναι άστοχο, λέει η Κρίστον Άντριους, φιλόσοφος του Πανεπιστημίου της Υόρκης στο Τορόντο. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει τρόπος να επιβεβαιώσουμε ή να διαψεύσουμε ότι η αποκρυπτογράφηση ήταν σωστή, υπάρχει ο κίνδυνος να πούμε πράγματα που δεν θέλουμε, πράγματα που ίσως διαταράξουν τη ζωή τους.

Μπορεί για παράδειγμα να νομίζουμε ότι λέμε «χαίρετε», ενώ στην πραγματικότητα λέμε «Η αρχηγός της ομάδας σας θα σας σκοτώσει όλες».

Ακόμα κι αν καταφέρουμε να έρθουμε σε επαφή, η γλώσσα των φυσητήρων μπορεί να μας απογοητεύσει. Όπως λέει ο Ντέιβιντ Χάρις, φιλόσοφος της γλώσσας στο Κολέγιο «Χάντερ», στα τραγούδια πολλών ωδικών πτηνών, όπως και στα τραγούδια της μεγάπτερης φάλαινας, η περιπλοκότητα είναι απλώς διαφημιστική. Ανεξάρτητα από τις φιοριτούρες, το μήνυμα είναι πάντα το ίδιο: «Έλα να ζευγαρώσουμε».

Και, παρόλο που έχουμε ήδη καταφέρει να αποκωδικοποιήσουμε τα σήματα κάποιων πτηνών, ή ακόμα και τα σινιάλα κάποιων πιθήκων, οι προσπάθειες αυτές δεν οδήγησαν σε πλούσιους διαλόγους μεταξύ ειδών.

Μέχρι σήμερα, ανέφερε ο Χάρις, η πιο σύνθετη επικοινωνία που είχε ποτέ ο άνθρωπος με άλλο είδος ήταν με έναν μπονόμπο (πυγμαίο χιμπατζή) ονόματι Κόνζο. Δεν έμαθε όμως την ανθρώπινη γλώσσα, ούτε εμείς τη δική του. Η επικοινωνία βασίστηκε σε ένα σύστημα 300 αφηρημένων συμβόλων που εμφανίζονταν σε μια οθόνη αφής.

Άλλοι, πάλι, διαφωνούν. Ο Ρίτσαρντ Μουρ, φιλόσοφος της γλώσσας στο Πανεπιστήμιο του Ουόρουικ στη Βρετανία, επισημαίνει ότι κόντες των φυσητήρων δίνουν περισσότερες ενδείξεις συντακτικού σε σχέση με τα καλέσματα των χιμπατζήδων. Η γλώσσα των φυσητήρων, λέει, ίσως είναι «απείρως πιο περίπλοκη» από ό,τι φανταζόμαστε, πιθανώς συγκρίσιμη με την ανθρώπινη γλώσσα.

Χείρα βοηθείας

Αρκετοί βιολόγοι δήλωσαν στο Atlantic ότι το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να ρωτήσουμε τους φυσητήρες είναι τι μπορούμε να κάνουμε για να γίνει η ζωή τους καλύτερη.

Σε μια τέτοια περίπτωση όμως θα πρέπει πρώτα να σκεφτούμε αν μπορούμε να ικανοποιήσουμε τα αιτήματά τους, είπε η Χάρις, η σκεπτικίστρια φιλόσοφος του Πανεπιστημίου της Υόρκης.

«Αν τα κήτη αρχίσουν να λένε ‘Φύγετε, κάντε τα πλοία να φύγουν’ τι θα κάνουμε;» διερωτήθηκε. Τι θα σήμαινε για τον δικό μας πολιτισμό αν αγνοούσαμε την έκκληση;

Πέρα όμως από τους διαλόγους για πρακτικά θέματα, ο συντάκτης του άρθρου στο Atlantic φαντάζεται τα δύο είδη να συζητούν για άλλα γνωστικά πεδία.

Ίσως θα μπορούσαμε να τους δείξουμε τη θέση της Γης στον Γαλαξία, ή να τους πούμε τις ηχογραφήσεις φυσητήρων που ταξιδεύουν στο διάστημα με το Voyager 1.

Ίσως όμως γινόμαστε υπερβολικά ανθρωποκεντρικοί. Ίσως οι φάλαινες δεν θέλουν ή δεν μπορούν να μάθουν για τον κόσμο πέρα από τη θάλασσα.

Και ίσως δεν μάθουμε ποτέ τι πραγματικά λένε μεταξύ τους.