Λειψυδρία: Το φαινόμενο που μας υποχρεώνει να αλλάξουμε τώρα

Ερχόμενη αντιμέτωπη με το φαινόμενο της λειψυδρίας τα τελευταία χρόνια, η διεθνής επιστημονική κοινότητα κρούει πλέον έντονα τον κώδωνα του κινδύνου, ώστε ολόκληρη η παγκόσμια κοινότητα να φανταστεί τη ζωή χωρίς νερό και να μπει συντονισμένα στη δράση για την προστασία του.

Πρόσφατη Έκθεση του ΟΗΕ αναφέρει ότι περίπου 2,2 δις άνθρωποι παγκοσμίως στερούνται πρόσβασης σε ασφαλές, πόσιμο νερό, ενώ το 40% του πληθυσμού έρχεται κάθε χρόνο, αντιμέτωπο με το φαινόμενο της λειψυδρίας για ορισμένες χρονικές περιόδους. Αυτή, δε, η αλήθεια ηχεί γνώριμη και στους κατοίκους της Ελλάδας με πολλές περιοχές της να αντιμετωπίζουν κάθε καλοκαίρι την έλλειψη νερού.

Παράλληλα, η καλπάζουσα κλιματική αλλαγή δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για ανάκαμψη, αφού τα ακραία καιρικά φαινόμενα που προκαλεί, επιταχύνουν τόσο την έλλειψη όσο και τη ρύπανση του νερού. Τα τελευταία χρόνια, οι διαδοχικές περίοδοι ξηρασίας αλλά και οι ξαφνικές πλημμύρες που πέφτουν βίαια στη γη, χωρίς να προλαβαίνουν να περάσουν στις υπόγειες υδάτινες λεκάνες, έχουν ως αποτέλεσμα την κατακόρυφη μόλυνση του νερού που επιστρέφει στη θάλασσα, αφού δεν προλαβαίνει να φιλτραριστεί από το υπέδαφος.

Ένα ακόμα ανησυχητικό φαινόμενο που παρατηρείται και στη χώρα μας, είναι η αύξηση της αλατότητας του νερού, που οφείλεται στο νερό των ωκεανών. Καθώς η στάθμη τους ανεβαίνει, το αλμυρό νερό εισχωρεί στα υπόγεια ύδατα των παράκτιων περιοχών μειώνοντας τη διαθεσιμότητα του γλυκού νερού σε αυτές. Αν, δε, σκεφτούμε πως όλα αυτά τα φαινόμενα μειώνουν περαιτέρω το μόλις 0,5% του γλυκού νερού που είναι αξιοποιήσιμο παγκοσμίως, το φαινόμενο της λειψυδρίας αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία.

Χαρακτηριστικό ελληνικό παράδειγμα είναι η θεσσαλική λίμνη Πλαστήρα, η οποία το τελευταίο έτος μετρήθηκε κατά 1,80μ πιο ρηχή, με τις βροχοπτώσεις στην περιοχή να είναι ελάχιστες σε σχέση με το κανονικό για την εποχή όριο. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατη επιστημονική μελέτη, περίπου το 24% των εδαφών σε λοφώδεις περιοχές της Θεσσαλίας θα καταστεί ως το 2050 ακατάλληλο για καλλιέργεια. Αντιστοίχως, στη βόρεια Ελλάδα και την Κρήτη παρατηρείται μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας και της ανομβρίας, συμβάλλοντας στην τρομακτική πρόβλεψη της νέας διεθνούς μελέτης του Ινστιτούτου Διεθνών Πόρων (WRI), σύμφωνα με την οποία συγκεκριμένα η Ελλάδα μέχρι το έτος 2050 αναμένεται να βρεθεί ανάμεσα στις 25 χώρες που κινδυνεύουν με λειψυδρία.

Ανάμεσα σε όλες τις περιοχές της χώρας πιο ευάλωτες είναι αυτές των ελληνικών νησιών οι οποίες, λόγω του έντονου τουριστικού κύματος των καλοκαιρινών μηνών, παρουσιάζουν ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες τόσο σε πόσιμο νερό όσο και σε νερό χρήσης. Σε αυτές τις περιοχές ωστόσο, η αφαλάτωση προσφέρεται ως σωτήρια λύση. Πρωτοπόρα στη διαδικασία είναι η Κύπρος που, ως η πιο θερμή και ξηρή χώρα της ΕΕ, εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες βασίζεται στην αφαλάτωση του ωκεάνιου νερού για να παράξει 80% του πόσιμου νερού που καταναλώνει. Πρόκειται ωστόσο για μία τοξική για το περιβάλλον και ενεργοβόρα διαδικασία που, πλέον, αποτελεί αντικείμενο εξέτασης προς βελτίωση για τους επιστήμονες παγκοσμίως.

Η ΕΕ, από την πλευρά της, έχει θέσει σε ισχύ ένα αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο για την ανακύκλωση και τη χρήση του νερού στη γεωργία – μια πρακτική που θα μπορούσε να αντικαταστήσει, στη χώρα μας, το 45% της άρδευσης με υπόγεια ύδατα. Αυτήν τη στιγμή, βρίσκεται σε εξέλιξη και η επικαιροποίηση της ευρωπαϊκής οδηγίας για το πόσιμο νερό, ώστε να μειωθεί η σπατάλη του λόγω διαρροών.

Ένα από τα μεγαλύτερα success stories διεθνώς, που οφείλουμε να αναφέρουμε είναι το Πόρτο της Πορτογαλίας. Ο Δήμος «πρότυπο» εργάζεται καθημερινά προς μια βιώσιμη πόλη, προσαρμοσμένη στην κλιματική αλλαγή. Στα πλαίσια μιας συνολικής στρατηγικής, κάνοντας χρήση των πιο προηγμένων τεχνολογικών μέσων, η δημοτική επιχείρηση κατορθώνει την παρακολούθηση ολόκληρου του δημοσίου δικτύου, ενώ παράλληλα διαθέτει στο έδαφος σε καθημερινή βάση, εξειδικευμένους τεχνικούς στην ανίχνευση και τον έγκαιρο εντοπισμό δυσλειτουργιών και διαρροών νερού, επιτρέποντας τη γρήγορη και αποτελεσματική επιδιόρθωση των βλαβών. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2022, κατόρθωσε να επιτύχει ένα ποσοστό έγκαιρου εντοπισμού διαρροών και δυσλειτουργιών που φτάνει το 400%. Παράλληλα, σε εξέλιξη βρίσκεται και το σχέδιο ανανέωσης των υποδομών του δικτύου διανομής νερού, γεγονός που θα οδηγήσει στην ακόμη μεγαλύτερη εξοικονόμηση του πόσιμου νερού και μείωση της περιβαλλοντικής σπατάλης.

Απ’ την πλευρά της η ιδιωτική πρωτοβουλία φαίνεται να λειτουργεί με αρκετά βραδείς ρυθμούς. Λόγω του δυσανάλογου κόστους, των μη αυστηρών κανονιστικών πλαισίων που ίσχυαν μέχρι πρότινος και παρά τις δυσμενέστατες συνέπειες για τον πλανήτη, αλλά και την ίδια τους την επιβίωση, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων αρνούνται να έλθουν αντιμέτωπες με το πρόβλημα και να λάβουν αποφασιστικές πρωτοβουλίες.

Φυσικά αναφερόμαστε στη συντριπτική πλειοψηφία, ωστόσο πάντα υπάρχουν και εκείνοι που δεν ακολουθούν τον κανόνα. Αξιόλογο παράδειγμα αποτελεί η ENOIA, μια πολυεθνική εταιρεία διαχείρισης έργων, με ελληνικό DNA και με λειτουργία 35 ετών που δραστηριοποιείται στους τομείς τόσο της ενέργειας όσο και της ύδρευσης. Η μακρά της πείρα την έχει οδηγήσει στο σχεδιασμό pipelines (σωληναγωγοί) νέας γενιάς που στοχεύουν στην πρόληψη του φαινομένου της λειψυδρίας μειώνοντας τις διαρροές και αυξάνοντας τη μακροβιότητα των έργων της. Παραδίδοντας μαθήματα σύγχρονης διαχείρισης και προστασίας φυσικών πόρων, η ΕΝΟΙΑ, αναλαμβάνει έργα πράσινης ανάπτυξης με σημαντικότερα το εργοστάσιο της σουηδικής NORTHVOLΤ στη Βόρεια Γερμανία, που θα παράγει μπαταρίες για ηλεκτρικά οχήματα, αλλά και η κατασκευή πλωτών μονάδων αποθήκευσης LNG επαναεριοποίησης και παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (FSRPs) για τη Blue Sea Power. Οι συγκεκριμένες μονάδες μάλιστα θα συμβάλλουν στην υλοποίηση των έργων παραγωγής ενέργειας, που θα πραγματοποιηθούν στα μη διασυνδεδεμένα νησιά Κω, Χίο, Λέσβο και Ρόδο.

Σύμφωνα μάλιστα με τον CEO της ΕΝΟΙΑ, Imad Makhzoumi και μέλος της ΙDRA(The International Desalination and Reuse Association)  , ενός εκ των σημαντικότερων διεθνών οργανισμών, ο οποίος ασχολείται με ζητήματα αφαλάτωσης και διαχείρισης νερού για πάνω από μισό αιώνα, καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της λειψυδρίας έχουν οι υποδομές. «Είναι η στιγμή να αναλάβουμε δράση για την παροχή προσιτών λύσεων υποδομής που είναι καινοτόμες, πέραν των παραδοσιακών προτύπων και με πράσινο πρόσημο. Είναι ανάγκη να επενδύσουμε σε νέες και ανθεκτικές υποδομές νερού που μπορούν να αντέξουν τις κλιματικές μεταβολές και τις έντονες καιρικές συνθήκες, καθώς η παραδοσιακή προσέγγιση στην επιλογή υλικών και την κατασκευή έχει εμποδίσει την υιοθέτηση εναλλακτικών, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως αντίβαρο σε ένα φαινόμενο που θα αλλάξει τις ζωές μας τα επόμενα χρόνια» γράφει ο ίδιος.

Με τον κρατικό μηχανισμό να αποδεικνύεται μέχρι στιγμής ελλιπής στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, διεθνείς φορείς να προσπαθούν να αναπληρώσουν το χρόνο που χάθηκε και τους ιδιώτες να εμφανίζουν πρωτοφανή ολιγωρία, εταιρείες σαν την ΕΝΟΙΑ και πρωτοβουλίες σαν αυτές του Πόρτο επιβάλλεται να ακουστούν και να αναπαραχθούν. Κάθε αντίστοιχη δράση αποτελεί κίνηση προστασίας, συνάδει με τις σύγχρονες αναγκαιότητες και είναι απαραίτητη σε ένα περιβάλλον που απαιτεί να αλλάξουμε για να επιβιώσουμε.