Brain gain: Γιατί οι Έλληνες του εξωτερικού διστάζουν να επαναπατριστούν

Η επιστροφή των Ελλήνων που έφυγαν στο εξωτερικό (brain gain) αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα στη μεταμνημονιακή Ελλάδα. Η πορεία της οικονομίας είναι σαφώς η βάση της προσπάθειας για επιστροφή με την περίοδο 2010- 2021 να έχουν φύγει στο εξωτερικό περίπου 600.000 νέοι.  Οι καλύτερες προοπτικές που εμφανίζει σήμερα η ελληνική οικονομία οδηγεί στον περιορισμό του φαινομένου της διαρροής ανθρώπινου κεφαλαίου στο εξωτερικό όμως οι παθογένειες χρόνων παραμένουν.

Σύμφωνα με τις απαντήσεις, που δόθηκαν στις έρευνες της πρωτοβουλίας BrainReGain, το μεγαλύτερο εμπόδιο για την επιστροφή είναι οι χαμηλοί μισθοί, οι χειρότερες συνθήκες εργασίας και η έλλειψη αντίστοιχης θέσης εργασίας.

Tο ποσοστό των ανθρώπων που είναι πάνω από 35 ετών είναι η πλειονότητα των Ελλήνων που ζει, αυτήν τη στιγμή, στο εξωτερικό

Στα συμπεράσματα τριών ερευνών που διενεργήθηκαν αναφέρθηκε ο πρόεδρος της πρωτοβουλίας BrainReGain, Κωνσταντίνος Κεσεντές, κατά τη διάρκεια της ετήσιας εκδήλωσης BrainReGain.

Σύμφωνα με όσα μετέδωσε το ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κ. Κεσεντές αναφέρθηκε αρχικά στην πρώτη έρευνα, με θέμα «θα επέστρεφα αν», που διενεργήθηκε μεταξύ του Νοεμβρίου του 2023 και του Ιανουαρίου του 2024. Ομάδα-στόχος ήταν οι Έλληνες του εξωτερικού και συμπληρώθηκαν 3.398 ερωτηματολόγια.

Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας, ο πρόεδρος της Πρωτοβουλίας, σημείωσε ότι το «κύμα» του brain drain έχει ανασχεθεί.

Συγκεκριμένα, όπως ανέφερε, το ποσοστό των ανθρώπων που είναι πάνω από 35 ετών είναι η πλειονότητα των Ελλήνων που ζει, αυτήν τη στιγμή, στο εξωτερικό, ο χρόνος παραμονής έχει πλέον αυξηθεί και είναι πάνω από έξι χρόνια. Σε σχέση με την έρευνα του 2021, αυτό που έχει διαφοροποιηθεί είναι ότι έχει μειωθεί κατά περίπου 10 ποσοστιαίες μονάδες η ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών, όπως επίσης μειώθηκαν κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες και αυτοί που διαμένουν λιγότερα από έξι χρόνια.

Επίσης, οι άνθρωποι οι οποίοι ζουν στο εξωτερικό έχουν αποκτήσει οικογένειες.

Όσον αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης, το 70% των Ελλήνων που ζει στο εξωτερικό διαθέτει μεταπτυχιακό και πολλοί από αυτούς (σχεδόν το 18%) έχουν διδακτορικό και μεταδιδακτορικό.

Ως προς τον τομέα απασχόλησης, πρώτη θέση κατέχει η τεχνολογία (19%), ο ακαδημαϊκός χώρος (10%) και ο χώρος της υγείας (10%).

Αξιοκρατία, διαφάνεια και ασφάλεια θέλουν οι Έλληνες του εξωτερικού για να επιστρέψουν

Σημαντικό είναι ότι ένας στους δύο δηλώνει ότι θέλει να επιστρέψει αρκετά έως πάρα πολύ, ενώ το 21% αναφέρει ότι επιθυμεί να επιστρέψει άμεσα ή στους επόμενους 12 μήνες.

Όπως υπογράμμισε ο κ. Κεσεντές, παρόλο που το θέμα των μισθών είναι το πρώτο εμπόδιο, είναι ευχάριστη έκπληξη ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, που φτάνει το 60%, είναι διατεθειμένο να επιστρέψει ακόμα και με χαμηλότερο μισθό.

Στο ερώτημα «ποια είναι η εξασφάλιση, που θα θέλατε, για να επιστρέψετε», την πρώτη θέση καταλαμβάνουν η αξιοκρατία, η διαφάνεια και η ασφάλεια (35%), ακολουθεί το επίπεδο αμοιβών και παροχών (33%) και, στη συνέχεια, έπεται το επίπεδο ζωής και η ποιότητα των υπηρεσιών, που απολαμβάνει κάποιος, μετά την επιστροφή του στη χώρα (29%).

Στην ερώτηση «πού θα θέλατε να εργαστείτε, όταν επιστρέψετε», το 37% δηλώνει ότι θέλει να εργαστεί σε μεγάλη πολυεθνική εταιρία, το 22% να κάνει κάτι δικό του, να δημιουργήσει μία δική του επιχείρηση και 16% επιθυμεί να εργαστεί στο Δημόσιο είτε στον ακαδημαϊκό χώρο είτε στον χώρο της υγείας.

Παράλληλα, ποσοστό 7,4% απάντησε ότι θέλει να εργαστεί σε μεγάλη ελληνική επιχείρηση, καταγράφοντας υποχώρηση κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με την έρευνα του 2021, όπου το ποσοστό αυτό ανερχόταν σε 17%.

Μια «θετική εξέλιξη»

Στις εργασιακές συνθήκες αναφέρθηκε ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης, στην κεντρική ομιλία του στην ετήσια εκδήλωση BrainReGain.

Σε αυτές, όπως είπε ο υπουργός, περιλαμβάνονται η ψηφιακή κάρτα εργασίας, οι νέες και μεγαλύτερες γονικές άδειες, η διευθέτηση του χρόνου εργασίας και η αποσύνδεση της τηλεργασίας.

Σύμφωνα με τον υπουργό, την περίοδο 2010- 2021 έφυγαν στο εξωτερικό περίπου 600.000 νέοι και έχουν επιστρέψει περίπου 350.000. «Είναι μια πρώτη θετική εξέλιξη και είμαστε εδώ για να συνεχιστεί», επεσήμανε. Και ανέφερε ως σημαντικά έξι ζητήματα: Την οικονομία που ανεβαίνει, το ποιες θέσεις εργασίας δημιουργούνται, τις συνθήκες στην αγορά εργασίας, τα κίνητρα για την επιχειρηματικότητα, την αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας και τις συνθήκες ζωής.

Όπως είπε ο κ. Χατζηδάκης, στην Ελλάδα υπάρχει ήδη σημαντική εισροή μεγάλων ξένων επενδύσεων, όπως η Microsoft, η Google, η Sisco, η Amazon κ.ά. Αυτές και η κάλυψη των έξι προαναφερθέντων ζητημάτων, πρόσθεσε, θα βοηθήσουν στην επιστροφή της γενιάς του brain gain.

Ο υπουργός δήλωσε ότι απαιτείται επιβράβευση για τις έξυπνες επιχειρηματικές ιδέες και αναφέρθηκε στις νομοθετικές ρυθμίσεις εντός του 2024 για τη στήριξη των συγχωνεύσεων των επιχειρήσεων (οι νέοι δεν θα επιστρέψουν σε μια επιχείρηση με δύο εργαζόμενους, είπε χαρακτηριστικά) και τη στήριξη της καινοτομίας. Και κατέληξε λέγοντας ότι όλοι και οι επιχειρήσεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η Ελλάδα γίνεται μια χώρα ευκαιριών.

Τι λένε οι επιχειρήσεις

Η δεύτερη έρευνα, με θέμα «θα προσλάμβανα αν», στην οποία συμμετείχαν συμμετείχαν 125 επιχειρήσεις, διενεργήθηκε την ίδια χρονική περίοδο με την προηγούμενη έρευνα.

Όπως προκύπτει από τα ευρήματά της, το 84% δηλώνει ότι θα προχωρήσει σε προσλήψεις τους επόμενους 12 μήνες.

Οι τομείς που θα γίνουν οι προσλήψεις είναι η πληροφορική (43%), οι πωλήσεις και Business Development (36,8%) και engineering εκτός πληροφορικής (28%), ενώ ακολουθούν γενικότερα θέματα διοίκησης και άλλες θέσεις.

Από τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα, το 70% δηλώνει ότι ενδιαφέρεται να προσλάβει Έλληνες από το εξωτερικό και, από αυτούς, το 61% έχει ήδη προσλάβει Έλληνες από το εξωτερικό και, μάλιστα, θεωρεί ότι αυτή η πρόσληψη είχε σημαντικά οφέλη.

Επιπλέον, το 70% των επιχειρήσεων σημειώνει ότι προσφέρει κίνητρα τα οποία μπορούν να συμβάλουν στον επαναπατρισμό των Ελλήνων.

Η έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη

Η τρίτη έρευνα, η οποία ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2024 και είναι σε εξέλιξη, αφορά την εποχή, μετά την επιστροφή.Έως τώρα, έχουν συμμετάσχει περίπου 100 άτομα, το 48% ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 35-44 ετών, το 75% έχει ζήσει πάνω από έξι χρόνια στο εξωτερικό και το 80% διαθέτει μεταπτυχιακούς τίτλους.

Με βάση την έρευνα, ποσοστό 58% όσων επαναπατρίστηκαν είναι σε μισθωτή εργασία και το 32% ασκεί ελεύθερο επάγγελμα ή είναι επιχειρηματίας.

Οι τομείς απασχόλησης είναι ενδεικτικοί των ευκαιριών που υπάρχουν, αυτήν τη στιγμή, στη χώρα, ξεκινώντας από τον χώρο των συμβουλευτικών υπηρεσιών, που συγκεντρώνει 19,5%, ακολουθούν η τεχνολογία, η υγεία, η ενέργεια, οι κατασκευές και η βαριά βιομηχανία.

Σε ερώτηση σχετικά με τους κυριότερους λόγους επιστροφής, οι συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν ότι ο πρώτος λόγος είναι η επιθυμία τους να ζήσουν στην πατρίδα τους, η επανένωση με τους γονείς τους, το κλίμα, οι ανθρώπινες σχέσεις και μία πρόταση συνεργασίας από εταιρία, κυρίως συναισθηματικά κίνητρα.

Τα μεγαλύτερα εμπόδια που καθυστέρησαν την απόφασή τους να επιστρέψουν στην Ελλάδα είναι οι χαμηλότεροι μισθοί, η έλλειψη αντίστοιχης θέσης εργασίας και οι χειρότερες συνθήκες εργασίας.

Οι σημαντικότερες δυσκολίες, κατά τη διάρκεια προετοιμασίας της επιστροφής τους, ήταν η ανεπάρκεια ενημέρωσης από τις κρατικές υπηρεσίες της Ελλάδος (54%), η συγκέντρωση δικαιολογητικών (52%) και η εξασφάλιση στέγης (37%).

Τα σημαντικότερα κίνητρα που αξιοποίησαν είναι τα φορολογικά κίνητρα (40%) και τα κίνητρα που δόθηκαν από τις επιχειρήσεις (50%).

Οι σημαντικότερες προκλήσεις τις οποίες αντιμετώπισαν, μετά την επιστροφή τους, είναι η γραφειοκρατία (31%) και η εταιρική κουλτούρα στους χώρους εργασίας (29%).Τέλος, όταν κλήθηκαν να βαθμολογήσουν τη χώρα στους τομείς της οικονομίας, της εκπαίδευσης, της υγείας, της ψηφιακής διακυβέρνησης και το γενικότερο επίπεδο διαβίωσης, οι αξιολογήσεις ήταν μέτριο προς το καλό.

Ανάγκη επαναπατρισμού

Μιλώντας στην εκδήλωση, ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρης Παπαστεργίου, δήλωσε ότι στον τομέα της πληροφορικής στην Ελλάδα λείπουν πάνω από 8.000 άτομα. Ο κ. Παπαστεργίου τόνισε την ανάγκη να επαναπατριστούν οι Έλληνες του εξωτερικού, καθώς, όπως είπε, η Ελλάδα χτίζεται από νέους ανθρώπους, ενώ υπογράμμισε ότι η κυβέρνηση δημιουργεί τις συνθήκες για τη διαμόρφωση του κατάλληλου περιβάλλοντος και με τη συμβολή της τεχνολογίας. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «οι νέοι, για να επιστρέψουν στην Ελλάδα, εκτός από μία καλοπληρωμένη δουλειά, θέλουν και ένα καινούργιο ελληνικό δημόσιο, μία νέα Ελλάδα, στην οποία θα υπάρχει εμπιστοσύνη, αξιοπιστία και λογοδοσία».

Από την πλευρά του, ο υφυπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Κώτσηρας,  σχολίασε ότι η χώρα μπαίνει σε τροχιά ανάπτυξης, σταθερότητας, μεγαλύτερης αξιοκρατίας και διαφάνειας και η ψηφιοποίηση του κράτους είναι σε εξέλιξη, ενώ η κυβέρνηση ασχολείται με σύγχρονες θεματικές, όπως είναι η στέγη και η οικογένεια.