Σκοτεινή και παράξενη μέρα…

Η σπουδαία τέχνη είναι αυτή που μπορεί να πιάνει το στίγμα μιας εποχής, όχι απλώς να το αποτυπώνει αλλά και να το ξεκλειδώνει.

Και αυτή ήταν η τέχνη του Δήμου Μούτση.

Δεν ήταν απλώς ότι έγραψε εκπληκτικά τραγούδια ή ότι άλλαξε τη γλώσσα του λαϊκού τραγουδιού με τις εκπληκτικές ενορχηστρώσεις που διάλεγε παντρεύοντας λαϊκά και ηλεκτρικά όργανα.

Ούτε μόνο ότι έδωσε τη δυνατότητα σε μερικές από τις σπουδαίες φωνές του ελληνικού τραγουδιού να κάνουν τις μεγαλύτερες ερμηνείες τους και σε λαϊκούς ανθρώπους να έρθουν σε επαφή με μερικά αριστουργηματικά ποιήματα και βαθιά νοήματα.

Ήταν και ο τρόπος που «έπιανε» τη στιγμή και την έκανε τραγούδι. Όχι την επικαιρότητα, από αυτή την εκδοχή επιφανειακής «πολιτικοποίησης» κρατήθηκε μακριά. Αλλά την ιστορική περίοδο.

Θυμηθείτε στίχους όπως τους παρακάτω:

Σκοτεινή και παράξενη ετούτη η εποχή
Σιωπηλή μουσική, ηχηρή μοναξιά
Κάτι ακούγεται εδώ κάτι ακούγεται εκεί
Που με παίρνει και με πάει και δε με βγάζει πουθενά

Και σκεφτείτε πώς πιάνει ένα κλίμα και «διαβάζει» τη στιγμή. Δεκαετία του 1980, η επαναστατική ορμή της Μεταπολίτευσης έχει εξαντληθεί, το μέλλον φαντάζει αβέβαιο, το ερώτημα για το εάν έχει μέλλον η ουτοπία είναι πραγματικό, όπως και το μούδιασμα και η αμηχανία και η αίσθηση της ματαίωσης. Και ο Μούτσης αυτό το κλίμα το κάνει τραγούδι. (Μια φωνή που τη γνωρίζω κάθε βράδυ στα όνειρά μου/ Παραιτήσου μου φωνάζει παραιτήσου από παντού…)

Ή θυμηθείτε πώς το ίδιο κλίμα, σε τομή ίσως με μια έντονη τότε αισιοδοξία, το αποτυπώνει με τον τρόπο που διαλέγει να μελοποιήσει εκπληκτικά τους στίχους του Κώστα Τριπολίτη σε εκείνο το συγκλονιστικό «Δεν λες κουβέντα», που αποδείχθηκε προφητικό.

Ή πάλι σκεφτείτε πώς μπορούσε να ειρωνεύεται σαρκαστικά μια «μεσαία τάξη» που ιδίως εκείνη την εποχή προσπαθούσε να «πιάσει την καλή»

Και όμως είναι φυσικό η μεσαία τάξη
θέλει και εκείνη λιγάκι να διατάξει,
να γίνει άρχουσα δηλαδή!
Στην κλειδαρότρυπα σκυμμένη
και το χέρι στην τσέπη,
χρόνια τώρα περιμένει και βλέπει,
όμως την εμποδίζει ένα κλειδί!

Θα μπορούσα να συνεχίσω να παραθέτω στίχους και τραγούδια, είναι τόσα πολλά αυτά που αξίζουν για την αλήθεια τους και την ξεχωριστή -ουσιαστική, ενίοτε και επώδυνη- ανάγνωση της πραγματικότητας.

Άλλωστε, τέτοιες στιγμές, που χάνεται ένας σπουδαίος τραγουδοποιός είναι που ξαφνικά συνειδητοποιούμε πόσα τραγούδια του μας έχουν αγγίξει. Πόσα έχουμε τραγουδήσει. Πόσα στιχάκια τους μας έχουν καρφωθεί στο μυαλό και επηρέασαν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τον εαυτό μας.

Και ο Μούτσης ήταν ακριβώς ένας άνθρωπος που ήξερε να γράφει τέτοια τραγούδια. Και ήξερε να πηγαίνει και κόντρα στο κλίμα.

Δεν του άρεσε να γράφει «κατά παραγγελία» – παρότι εκείνα τα πρώτα του πανέμορφα τραγούδια έδειχναν όλο το ταλέντο που έκρυβε – και αποστασιοποιήθηκε με ποικίλους τρόπους από την προσπάθεια το «έντεχνο» να τυποποιηθεί. Παρότι βαθιά λαϊκός, δεν φοβόταν ούτε τον ηλεκτρικό ήχο, ούτε τις τολμηρές ενορχηστρώσεις και δεν ακολούθησε δρόμους μιας «νεοπαραδοσιακής» κατεύθυνσης. Και ενώ είχε δείξει έγκαιρα ότι μπορούσε να κάνει έργα με σύνθετη αρχιτεκτονική ήταν αυτός που επέλεξε το δρόμο της απλότητας, όπως οι περισσότεροι από τους μεγάλους.

Ασυμβίβαστος, θα επιμείνει στον δικό του δρόμο, ακόμη και όταν τον κατηγορούσαν διάφοροι, που μετά αναγνώριζαν ότι έχει δίκιο.

Ξέρω ότι θα πει κάποιος ότι τουλάχιστον μένουν τα τραγούδια. Αυτό είναι αλήθεια. Τα τραγούδια επιβιώνουν των δημιουργών τους και συνεχίζουν να μας συντροφεύουν.

Όμως, σε εποχές, που είναι και πάλι «σκοτεινές και παράξενες», όπου βλέπεις νέες εκρήξεις να κυοφορούνται, αλλά χωρίς να ξέρεις το σχήμα τους, και όπου όλες οι εξουσίες οχυρώνονται επίμονα σε αυτό που κάνουν, ίσως γιατί ξέρουν ότι δεν είναι τόσο σίγουρο το μέλλον τους, αυτή τη σκληρή και συνάμα ευαίσθητη αμφισβήτηση του Δήμου Μούτση εξακολουθούμε να την έχουμε ανάγκη.

Ω, τι αχαλίνωτος ρομαντισμός… Όχι, είναι περισσότερο ο φόβος ότι σήμερα στη «βασιλεύουσα υποκολτούρα» και «την άβυσσο της πολιτικής, πολιτιστικής και πνευματικής ξεπεσούρας» που έγραφε και ο Μούτσης το κενό που αφήνουν σπουδαίοι πίσω τους γίνεται μαύρη τρύπα.

Και γι’ αυτό σήμερα δεν είναι μια καλή μέρα…