Δεκαετία του ’30. Σχολείο γνωστό για την αυστηρότητά του. Αρσάκειο. Οι αρσακειάδες αποτελούν τύπους της Αθήνας, για τη συντηρητικότητα με την οποία έχουν γαλουχηθεί στο σχολείο αυτό. Βρισκόμαστε στη ΣΤ’ Δημοτικού, λοιπόν, του Αρσακείου και στεκόμαστε σε δύο κοριτσάκια. Τη μία τη λένε Λίνα Βλάχου. Την άλλη, ε, την άλλη τη λένε Μελίνα Μερκούρη κι είναι η εγγονή του δημάρχου, του Σπύρου Μερκούρη. Τα χρόνια θα περάσουν κι η Λίνα Βλάχου θα παντρευτεί τον Μανώλη Κάσδαγλη και θα γίνει Λίνα Κάσδαγλη, μητέρα ενός γιου και δύο κοριτσιών και ποιήτρια. Η άλλη έγινε η Μελίνα Μερκούρη που ξέρουμε. Τι περισσότερο; Με την ποιήτρια Λίνα Κάσδαγλη, λοιπόν, μια αναδρομή στο παρελθόν με σταθμό τη Μελίνα.

«Με τη Μελίνα», λέει η κυρία Κάσδαγλη, «συναντηθήκαμε μόνο στη ΣΤ’ Δημοτικού του Αρσακείου. Τότε το Αρσάκειο δεν είχε πάει ακόμη στο Ψυχικό και βρισκόμασταν στο παμπάλαιο κτίριο. Ήταν ένα συντηρητικό σχολείο, αλλά και ποιο σχολείο τότε δεν ήταν συντηρητικό; Έτσι, η αυστηρότητά του δεν μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Θυμάμαι ότι είχαμε μια δασκάλα με πολύ έντονη προσωπικότητα. Την περίφημη κυρία Όρσα. Είχε ένα διαπεραστικό βλέμμα, που είναι ακόμη σαν να το αισθάνομαι επάνω μου. Ήταν σαν μια ακτίνα λέιζερ, που μας κάρφωνε. Η Μελίνα ήταν ένα πολύ ζωηρό παιδί, που ακουγόταν μέσα στην τάξη. Έκανε φασαρία. Δεν ήταν ο τύπος της καλής μαθήτριας, αλλά είχε δική της γνώμη και την έλεγε θαρρετά. Τη Μελίνα δεν μπορείς παρά να τη θυμάσαι, χάρη στην προσωπικότητά της, άσχετα από το γεγονός ότι έγινε διάσημη. Και να μην είχε γίνει αυτή που έγινε, και πάλι θα τη θυμόμουνα».


«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 4.6.1987, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Η εποχή τότε πώς ήταν;

«Ήταν εποχή μεγάλων πολιτικών αναταραχών. Η τάξη μας, θυμάμαι, ήταν χωρισμένη στις βενιζελικές και στις αντιβενιζελικές».

— Δηλαδή κι εκείνη την εποχή είχε εισχωρήσει η πολιτική στα σχολεία και μάλιστα στο Δημοτικό;

«Βέβαια. Μας διέκρινε, σ’ όποιο στρατόπεδο κι αν ανήκαμε, πάθος και μανία στην υπεράσπιση των ιδεών μας. Σε τέτοιο σημείο, που μια μέρα βάλαμε δύο συμμαθήτριες να μονομαχήσουν. Η μία ήταν μια Κρητικιά, μικροκαμωμένο κοριτσάκι, τη λέγανε Έλλη Ανδρουλιδάκη, και η άλλη ήταν η αδελφή του Ζάχου Χατζηφωτίου, η Λένα. Φυσικά, η Κρητικιά ήταν η βενιζελικιά. Εμείς, γύρω τους, φωνάζαμε, επάνω της, χτύπα την, ανάλογα βέβαια με το ποια υποστηρίζαμε. Νίκησε η βενιζελικιά. Φοβεροί καυγάδες σάς λέω».


«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 4.6.1987, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Εσείς με ποιο μέρος ήσαστε;

«Εγώ ήμουν βενιζελικιά».

— Η Μελίνα;

«Η Μελίνα, σαν εγγονή του Σπύρου Μερκούρη, που τότε ήταν συντηρητικός, ήταν αντιβενιζελικιά».

— Η Μελίνα εμφανιζόταν με τον παππού της στο σχολείο;

«Ναι, καμιά φορά τούς βλέπαμε. Ήταν ένας πάρα πολύ ωραίος γέρος ο Σπύρος Μερκούρης. Κι όταν ήταν με τη Μελίνα, έκαναν ένα πάρα πολύ όμορφο ζευγάρι. Ήταν σαν να είχαν βγει από ένα ρομαντικό πίνακα. Χαιρόσουν να τους βλέπεις. Πάντως, θα ήθελα να πω πως είναι πολύ σπουδαίο που η Μελίνα έκανε αυτόν τον προοδευτικό δρόμο στη ζωή της, γιατί ξεκίνησε από ένα περιβάλλον που ήταν ό,τι πιο συντηρητικό. Για τα χρόνια που μιλάμε, νομίζω ότι ο πατέρας της είχε ήδη προχωρήσει, πολιτικά».

— Η Μελίνα σάς μιλούσε στην τάξη για τον παππού της;

«Πάντα. Έλεγε, ο παππούς μου έκανε αυτό, ο παππούς μου είπε εκείνο. Ο Σπύρος Μερκούρης ερχόταν στο σχολείο σε καμιά γιορτή κι εκεί φαινόταν η μεγάλη αγάπη που τον συνέδεε με τη Μελίνα. Της είχε φοβερή αδυναμία και, απ’ ό,τι καταλαβαίναμε, την παραχάιδευε. Η μητέρα της, που ερχόταν συχνά στο σχολείο, παραπονιόταν πως ο παππούς κάνει όλα τα χατίρια της Μελίνας».


«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 4.6.1987, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Ότι η Μελίνα θα γινόταν ηθοποιός είχε φανεί από τότε;

«Α, ναι. Στο τέλος της χρονιάς κάναμε μια σχολική παράσταση. Εκείνη τη χρονιά, της ΣΤ’, παίξαμε ένα έργο του Ξενόπουλου, που τώρα που το σκέφτομαι, αναλογίζομαι τι σαχλό που ήταν για να το παίξουν παιδιά. Ήταν το Η κυρία καμαριέρα ή Το φόρεμα της κυρίας. Μια καμαριέρα είναι μόνη της στο σπίτι και κάτι μοδιστράκια φέρνουν το φόρεμα της κυρίας. Η καμαριέρα το φοράει και καμαρώνει. Πάνω εκεί έρχεται επίσκεψη μια άλλη κυρία, που παίρνει την καμαριέρα για οικοδέσποινα κι έτσι γίνονται διάφορες παρεξηγήσεις. Χοντροκοπιές και ανοησίες. Μετά έρχεται η πραγματική κυρία και κάπως τελειώνει το έργο. Τα μοδιστράκια, που φέρνουν το φόρεμα, κάνουν ένα κόρο που τραγουδάει. Ήταν, ας πούμε, το έργο ένα μιούζικαλ της εποχής. Στο έργο αυτό η Μελίνα είχε τον πρώτο ρόλο κι εγώ ήμουν το τελευταίο κομπαρσάκι. Στο κόρο με τα μοδιστράκια».


«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 6.11.1954, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Η Μελίνα έπαιξε καλά τότε;

«Ήταν θαυμάσια. Είχε από τότε τη στόφα της θεατρίνας. Η εμφάνισή της ήταν επιβλητική από μικρό παιδί. Γέμιζε το χώρο. Θυμάμαι, μάλιστα, που είχαμε μια συμμαθήτρια για την οποία η μαμά της πίστευε ότι ήταν ταλέντο. Δεν έγινε ποτέ τίποτα βέβαια. Αλλά η μαμά της είχε άλλες απόψεις. Ήρθε, λοιπόν, κι έκανε σκηνή στη δασκάλα, γιατί πήρε η Μελίνα τον πρώτο ρόλο κι όχι η κόρη της. Μα η Μελίνα είχε ταλέντο, εμείς απλούστατα δεν είχαμε. Μάλιστα, γι’ αυτή την παράσταση τα παιδιά μου με πειράζουν. Ποιος τη χάρη σου, μου λένε, έπαιξες και θέατρο με τη Μελίνα».

— Υπήρχε κάποιο μάθημα όπου να διακρινόταν η Μελίνα;

«Δεν την ενδιέφεραν και πάρα πολύ τα μαθήματα. Πρωτοστατούσε στους καυγάδες, στις συζητήσεις. Ήταν πολύ ζωντανό παιδί».


«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 7.5.1960, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Στο σχολείο, λόγω παππού, την είχαν κάπως χαϊδεμένη;

«Ίσως, αν και δεν θυμάμαι να το είχα αισθανθεί αυτό σαν κάτι το ενοχλητικό. Η δασκάλα μας, που σας είπα, η κυρία Όρσα, ήταν πολύ βασιλικιά, μάλιστα έγινε μετά δασκάλα στο σχολείο του Ψυχικού, που φοιτούσαν τα βασιλόπαιδα. Έτσι, φαντάζομαι ότι θα εκτιμούσε ιδιαίτερα τον Μερκούρη. Πάντως, ήταν γυναίκα αυστηρή, δεν ήταν στο χαρακτήρα της να κάνει διακρίσεις. Ίσως να ανεχόταν λίγο περισσότερο τις αταξίες της Μελίνας. Αλλά όχι με τρόπο που να ενοχλούσε τα άλλα παιδιά. Είχε αρχές η Όρσα».

— Σαν παιδιά παίζατε, κάνατε πλάκες;

«Παίζαμε, αλλά καζούρες δεν κάναμε. Η κυρία Όρσα δεν τα σήκωνε αυτά. Στα διαλείμματα ανεβαίναμε στην ταράτσα κι εκεί παίζαμε. Εκεί έγινε και η περίφημη μονομαχία που σας είπα».


«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 7.5.1960, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Εκτός σχολείου κάνατε παρέα;

«Όχι, εκείνη την εποχή οι γονείς δεν άφηναν εύκολα τα παιδιά τους να κάνουν παρέες εκτός σχολείου. Έπρεπε να γνωριστούν οι ίδιοι, ν’ ανταλλάξουν επισκέψεις. Εγώ, τουλάχιστον, σ’ αυτή την ηλικία, δεν είχα φίλες που να τις είχα διαλέξει μόνη μου από το σχολείο».

— Εσείς είχατε κλίση στην ποίηση από τότε;

«Φαίνεται πως ναι. Συμμαθήτριά μας ήταν και η χορογράφος Μαρία Χορς, Παναγιωτοπούλου τότε, που κάναμε κάποια παρέα, γιατί τα σπίτια μας ήταν κοντά. Κι εκείνη θυμάται πως της έδειχνα ποιήματά μου».

— Στο σχολείο δεν ξανασυναντηθήκατε με τη Μελίνα;

«Η Μελίνα πήγε στο Β’ Γυμνάσιο. Εγώ έχασα μία χρονιά, γιατί αρρώστησα, κι έτσι δεν ήμαστε πια συμμαθήτριες, παρ’ ότι κι εγώ πήγα σ’ αυτό το σχολείο. Και σ’ αυτό το σχολείο είχε παίξει θέατρο η Μελίνα. Είχε πια μεγαλώσει κι είχε έρθει κι ο παππούς της να τη δει. Και πάλι μου έκανε εντύπωση η ομορφιά και των δυο τους».


«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 7.5.1960, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Ήταν λοιπόν όμορφη από μικρή η Μελίνα;

«Ήταν, πέρα από όμορφη, εντυπωσιακή. Αυτό το έχει ακόμη και σήμερα. Είναι η προσωπικότητα, η έντονη προσωπικότητα».


«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 7.5.1960, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αλλά ενδιαφέρον έχει να δούμε τι λέει και η ίδια η Μελίνα για τα σχολικά της χρόνια. Στο βιβλίο της, λοιπόν, «Γεννήθηκα Ελληνίδα» γράφει με τον αυθορμητισμό που τη χαρακτηρίζει:

«Αν δεν έχω άλλο ρεκόρ, έχω ένα ρεκόρ που θα το διατηρήσω για πάντα. Κανένα παιδί, σ’ οποιοδήποτε εκπαιδευτικό σύστημα, οπουδήποτε, δεν θα μπορούσε να συγκεντρώσει στη σχολική του καριέρα περισσότερα μηδενικά από μένα. Δεν ήταν ότι ήμουν εντελώς ηλίθια. Το σχολείο ήταν ένα ατελείωτο μαρτύριο. Κανένας δεν πήγε σε περισσότερα σχολεία, γιατί δεν πέταξαν κανέναν έξω από περισσότερα σχολεία. Ποτέ δεν μπορούσα να περάσω σ’ ένα διαγωνισμό. Ποτέ. Στο τέλος όλοι οι δάσκαλοί μου υιοθετούσαν την ίδια τακτική. Από αγάπη για τον παππού μου ή από απελπισμένη ανάγκη να με ξεφορτωθούν, με προβίβαζαν στις μεγαλύτερες τάξεις όσο το δυνατόν γρηγορότερα…»

*Άρθρο της δημοσιογράφου Τίνας Πολίτη (1945-2000), που έφερε τον τίτλο «Λίνα Κάσδαγλη: Η συμμαθήτριά μου Μελίνα Μερκούρη» και είχε δημοσιευτεί στο τεύχος του «Ταχυδρόμου» που είχε κυκλοφορήσει στις 4 Ιουνίου 1987.

Η Λίνα Κάσδαγλη, ποιήτρια και μεταφράστρια, έφυγε από τη ζωή το 2009, σε ηλικία 88 ετών.


Η Λίνα Κάσδαγλη

Η Μελίνα Μερκούρη έφυγε από τη ζωή στις 6 Μαρτίου 1994, σε ηλικία 74 ετών.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Μελίνα Μερκούρη σε ηλικία έξι ετών, στις Σπέτσες (πηγή: «Γεννήθηκα Ελληνίδα»).

Headlines