Μιχαήλ Μήτρας: Η ποίηση, πάνω απ’ όλα, είναι μια πράξη ελευθερίας

Στο διπλό τεύχος του περιοδικού «Γράμματα και Τέχνες» που είχε κυκλοφορήσει το Νοέμβριο – Δεκέμβριο του 1984 (αριθ. φύλλου 35 – 36), δεκαοκτώ εκπρόσωποι της ελληνικής ποίησης είχαν κληθεί να καταθέσουν τις απόψεις τους για τα ακόλουθα ζητήματα: 1. Το ελληνικό ποιητικό πρόσωπο σήμερα. 2. Οι παράγοντες που το προσδιορίζουν. 3. Ο κοινωνικός ρόλος της ποίησης.

Ένας από τους δεκαπέντε ποιητές (οι τρεις ποιήτριες ήταν η Νανά Ησαΐα, η Αθηνά Παπαδάκη και η Άντεια Φραντζή) που είχαν τοποθετηθεί ήταν ο Μιχαήλ Μήτρας, ο οποίος είχε γράψει στις 25 Οκτωβρίου 1984 τα εξής:

1. Μια κυριολεκτική απάντηση στο ερώτημα της έρευνας θα μπορούσε να ’ναι:

«Η ποίηση είναι μια χαρά και σας χαιρετά».

Γιατί απλούστατα αυτός είναι ο «ρόλος» της σε κάθε εποχή. Δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να υγιαίνει και να μας γνέφει με το τρυφερό της χεράκι, δίνοντάς μας κουράγιο. Διότι εμείς είμαστε φθαρτοί και προσωρινοί. Εκείνη (η ποίηση δηλ. και γενικότερα η τέχνη) είναι… καταδικασμένη να διαρκεί μέσα στο χρόνο.

Κι αν σε μερικούς μια τέτοια αντιμετώπιση φαίνεται κάπως συναισθηματική (!), ας προτιμήσουν την ερμηνεία που βασίζεται στην άποψη ότι η ποίηση (η τέχνη) συνιστά μια αυτόνομη πραγματικότητα μέσα στην πραγματικότητα της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής.

Να γιατί βλέπω με καχυποψία διάφορες βαρύγδουπες δηλώσεις που διατυπώνονται κατά καιρούς τού στυλ «η ποίηση περνάει κρίση στην εποχή μας».

Η ποίηση είναι πάντα σε ενδιαφέρουσα κατάσταση. Αυτό το γνωρίζουν καλά οι ποιητές, φυσικά, και οι φίλοι της ποίησης. Το τεχνητό κλίμα της «κρίσης» καλλιεργείται από αδέξιους δημοσιογράφους και σχολαστικούς φιλολόγους, για ιδιοτελείς σκοπούς.

Κι αν κάποιος, στο σημείο αυτό, ισχυριστεί πως λ.χ. δεν υπάρχει σήμερα ένας Σολωμός ή ένας Εμπειρίκος ανάμεσά μας, θα του απαντούσα τα εξής: οι ποιητές γράφουν μέσα στην εποχή τους, για την εποχή τους. Διότι αν ο Σολωμός είχε σπίτι του τηλέφωνο ή έβλεπε στην τηλεόραση την πολιορκία του Μεσολογγίου ή ταξίδευε αεροπορικώς στη Νέα Υόρκη σε οκτώ ώρες, θα έγραφε την ποίηση που έγραψε;

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τον Εμπειρίκο, ο οποίος έκανε όσα δεν μπορούσε ο Σολωμός να κάνει, τον περασμένο αιώνα. Έτσι λοιπόν ένας σύγχρονος Έλληνας ποιητής (λ.χ. ο Βασίλης Στεριάδης) τροφοδοτεί την ποίησή του με σημερινά ερεθίσματα, και με ανάλογο αποτέλεσμα. Πού είναι το πρόβλημα;

Και η ζωή (και η ποίηση) συνεχίζεται…

2. Η παράδοση, πριν απ’ όλα, είναι βασικός παράγοντας προσδιορισμού. Και για τον Έλληνα ποιητή, η παράδοση της γλώσσας του… σπάζει κόκκαλα.

Εξαρτώνται λοιπόν πολλά πράγματα απ’ το πώς αντιμετωπίζει κανείς αυτό το σεβάσμιο, αλλά και αδηφάγο, τέρας.

(Θα προσφέρει ο ποιητής-παρθένα το νεανικό του αίμα στο βαμπίρ της παράδοσης, άνευ όρων;)

Προσωπικά είμαι με το μέρος των ποιητών που υιοθέτησαν απέναντι στην παράδοση μια στάση στο μεταίχμιο αφομοίωσης και ρήξης.

Όσο για άλλους παράγοντες προσδιορισμού της σύγχρονης ποίησης, δεν είμαι βέβαιος κι αν υπάρχουν.

Βέβαια, ξέρουμε ότι ο κριτικός λόγος χωλαίνει στον τόπο μας ή οι όροι δόμησης των πολυκατοικιών είναι κακοί, αλλά αυτό πόσο επηρεάζει την ποιητική γραφή;

Δέχομαι ωστόσο ότι παράγοντες (όπως οι παραπάνω) επηρεάζουν τη σχέση ποίησης και κοινού.

Μπορεί λ.χ. ένας ποιητής να γράφει ωραία ποιήματα, τα οποία όμως να αποκλείονται απ’ το κοινό, γιατί δεν υπάρχει εκδότης να τα δημοσιεύσει.

Γενικά ό,τι αφορά την δημοσίευση και δημοσιότητα της ποίησης έχει μια κρισιμότητα, αφού μ’ αυτούς τους τρόπους η ποίηση μπορεί (σήμερα) να φτάσει στους αποδέκτες της.

Όσο δε για τις σχέσεις μεταξύ των ποιητών, νομίζω πως η εξαφάνιση των καφενείων (φιλολογικών στεκιών) έχει παίξει φανερά αρνητικό ρόλο. Οι ποιητές σήμερα δεν βλέπονται. Τηλεφωνικά ή και αλληλογραφικά, μπορεί να επικοινωνούν, αλλά δεν έχουν άμεση επαφή.

Γι’ αυτό και (πέρα απ’ το γενικό «πάγωμα») τελευταία παρουσιάζονται δυσάρεστα κρούσματα διάσπασης της αλληλεγγύης που όφειλαν να έχουν μεταξύ τους — οι ποιητές.

3. Και βέβαια η ποίηση (η τέχνη δηλ.) παίζει τον κοινωνικό της ρόλο, που είναι μάλιστα, πιστεύω, εξαιρετικά σημαντικός.

Επειδή όμως είναι άγραφος ρόλος κι επειδή για έναν παράξενο λόγο κανένα μαγνητόφωνο στον κόσμο δεν μπορεί να ηχογραφήσει αυτόν τον ρόλο της ποίησης, προκαλούνται διάφορες συγχύσεις, παρερμηνείες, έντονες τάσεις οικειοποίησης κ.λπ.

Η ποίηση, πάνω απ’ όλα, είναι μια πράξη ελευθερίας. Και να γιατί όλα τα καθεστώτα την υποψιάζονται (στην καλύτερη περίπτωση) ή την μισούν (στην χειρότερη).

Η ποίηση όμως είναι και ομορφιά. Και σ’ έναν κόσμο ανελεύθερο και άσχημο, είναι επόμενο η ποίηση να ενοχλεί τους «υπεύθυνους» (τους κάνει να νιώθουν ένοχοι) και τους «πολλούς» (τους βγάζει απ’ το βόλεμά τους).

Όμως η ποίηση (μέσω των ποιητών που την «υπηρετούν») τα βλέπει όλα αυτά με αυστηρότητα βέβαια, αλλά και με γενναιοδωρία.

Έχει απόλυτη συνείδηση του ρόλου της: να κρατάει άσβεστη την φλόγα στην Εστία της ανθρώπινης συνείδησης.

Ο λογοτέχνης (ποιητής και πεζογράφος), εικαστικός και παραγωγός εκπομπών λόγου (στο ελληνικό τμήμα του BBC και στη ραδιοφωνία της ΕΡΤ) Μιχαήλ Μήτρας γεννήθηκε στο Βόλο το 1944.

Ο Μήτρας φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και σπούδασε ραδιοσκηνοθεσία στο Λονδίνο.

Δική του έμπνευση, το φθινόπωρο του 1997, ήταν ο ορισμός συγκεκριμένης ημέρας για τον εορτασμό της ποίησης στην Ελλάδα. Η εισήγησή του υιοθετήθηκε από την Εταιρεία Συγγραφέων και τον τότε πρόεδρό της, Κώστα Στεργιόπουλο. Μάλιστα, η ποιήτρια, δοκιμιογράφος και μεταφράστρια Λύντια Στεφάνου (1927-2013) πρότεινε ως ημέρα εορτασμού την 21η Μαρτίου, ημερομηνία συνυφασμένη με την εαρινή ισημερία. Η εν λόγω ημερομηνία, κατόπιν ενεργειών του Βασίλη Βασιλικού, φίλου του Μήτρα, καθιερώθηκε τελικά από την UNESCO ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης.

Ο Μήτρας, που συνεργάστηκε στη σύνταξη περιοδικών εκδόσεων πολιτιστικού περιεχομένου, ήταν στενά συνδεδεμένος με τη γενέθλια πόλη του, είχε δε σημαντική συμβολή στην ανάδειξη και προβολή της βολιώτικης πνευματικής δημιουργίας.

Ο Μιχαήλ Μήτρας απεβίωσε στις 6 Μαρτίου 2019.