Όλα τα μυστικά για το ανέκδοτο μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες

Το τελευταίο κεφάλαιο του λογοτεχνικού έργου του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ήταν πάντα εκεί, σε κουτιά με τις ετικέτες #1 και #2 στο αρχείο του συγγραφέα που η οικογένειά του πούλησε το 2014 στο Harry Ransom Center, ένα μπρουταλιστικό κτίριο στην πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν.

Το «Μέχρι τον Αύγουστο» (Until August) το μεταθανάτιο βιβλίο του Γκάμπο– θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία στις 12 Μαρτίου. Πίσω από αυτό το μυθιστόρημα του Κολομβιανού νομπελίστα κρύβονται αμφιβολίες σχετικά με την επιθυμία του να το εκδώσει, καθώς και οι λόγοι για τους οποίους οι κληρονόμοι του πήραν την απόφαση να το κάνουν.

Η EL PAÍS επισκέφθηκε το Harry Ransom Center στο Όστιν του Τέξας, όπου φυλάσσονται πέντε προσχέδια της μικρής νουβέλας -με τις χειρόγραφες διορθώσεις του- μαζί με την υπόλοιπη κληρονομιά του νομπελίστα.

«Αυτό το βιβλίο είναι άχρηστο. Πρέπει να το καταστρέψουμε»

Διανεμημένα σε κίτρινους φακέλους, υπάρχουν πέντε χειροποίητα διορθωμένα προσχέδια της νουβέλας En agosto nos vemos -μεταφρασμένη από τα ισπανικά ως «Μέχρι τον Αύγουστο»- που χρονολογούνται μεταξύ Ιουνίου και Ιουλίου του 2004, και ένα άλλο με τίτλο From Los Angeles, που αναφέρεται στην πόλη όπου ο συγγραφέας δούλευε πάνω στο έργο ενώ λάμβανε θεραπεία για τον καρκίνο, καθώς και διάφορα αποσπάσματα που έστειλε στη λογοτεχνική του ατζέντισσα στη Βαρκελώνη -την Carmen Balcells-. Αυτό ήταν χρόνια πριν από το 2010 ή ίσως το 2011, όταν ο Γκαρσία Μάρκες, ο οποίος έπεσε στην άβυσσο της άνοιας την τελευταία δεκαετία της ζωής του, είπε: «Αυτό το βιβλίο είναι άχρηστο. Πρέπει να το καταστρέψουμε».

Αλλά το «Μέχρι τον Αύγουστο» δεν καταστράφηκε. Κυκλοφόρησε στα ισπανικά στις 6 Μαρτίου, την ημέρα που ο συγγραφέας θα γινόταν 97 ετών. Η κυκλοφορία του – ταυτόχρονη σε 40 γλώσσες, συμπεριλαμβανομένης της αγγλικής στις 12 Μαρτίου – υπόσχεται να είναι το παγκόσμιο εκδοτικό γεγονός της χρονιάς. Οι κληρονόμοι – ο Rodrigo García και ο Gonzalo García Barcha, παιδιά του Κολομβιανού νομπελίστα και της Mercedes Barcha, η οποία πέθανε στην αρχή της πανδημίας – εξέτασαν το μυθιστόρημα πριν από μερικά χρόνια και αποφάσισαν ότι αξίζει να εκδοθεί.

«Δεν είναι τόσο γυαλισμένο όσο τα άλλα μυθιστορήματά του, αλλά δεν είναι και ένα ακατανόητο χάος»

«Πιστεύω ότι δεν καταλάβαινε πια τίποτα»

«Αυτή ήταν η τελευταία προσπάθειά του απέναντι στην εξασθενημένη μνήμη του», εξήγησε ο Ροντρίγκο, ο πρωτότοκος γιος και γνωστός κινηματογραφιστής του Χόλιγουντ, στην EL PAÍS πριν από μερικές εβδομάδες, μέσω βιντεοκλήσης από την Πόλη του Μεξικού. «Δούλεψε εντατικά πάνω στη νουβέλα. Και στη συνέχεια -καθώς ξεχνούσε πράγματα- ξέχασε και το βιβλίο.

»Η θεωρία μου είναι ότι όταν είπε ότι δεν δούλεψε, είχε χάσει την ικανότητα να το κρίνει. Δεν είναι τόσο γυαλισμένο όσο τα άλλα μυθιστορήματά του, αλλά δεν είναι και ένα ακατανόητο χάος. Απλώς πιστεύω ότι δεν καταλάβαινε πια τίποτα».

Ο Γκαρσία Μάρκες πέθανε τον Απρίλιο του 2014, πριν από σχεδόν 10 χρόνια. Για να βάλουν σε τάξη το υλικό του, οι γιοι του απευθύνθηκαν στον Ισπανό εκδότη Cristóbal Pera, ο οποίος συνεργάστηκε με τον συγγραφέα στην αυτοβιογραφία του, «Ζώντας για να πούμε την ιστορία», του 2002. Ο Pera – ο οποίος τώρα είναι αντιπρόεδρος του εκδοτικού οίκου Planeta στις Ηνωμένες Πολιτείες – χρησιμοποίησε τον ελεύθερο χρόνο του για να καθίσει στη σοφίτα του σπιτιού του στο Νιου Τζέρσεϊ και να κοιτάξει όλες τις διορθώσεις του μυθιστοριογράφου, που έγιναν με τον διαβολικό γραφικό του χαρακτήρα με κόκκινο μελάνι.

«Δεν χρειάστηκε να προσθέσω τίποτα – αυτό δεν χρειάζεται καν να ειπωθεί. Έπρεπε απλώς να προσπαθήσω να καταλάβω ποια εκδοχή ήταν πιο κοντά στο τελικό προϊόν. Έπρεπε να κάνω τη δουλειά του μοντέρ, σαν να ήμουν δίπλα του, ακολουθώντας τις σημειώσεις του», διευκρινίζει.

«Οι χαρακτήρες στα μυθιστορήματά μου δεν περπατούν στα δικά τους πόδια μέχρι να αποκτήσουν ένα όνομα που να ταυτίζεται με τον τρόπο ύπαρξής τους»

Η πρωταγωνίστρια είναι μια μεσήλικη γυναίκα

Στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, τα παιδιά ήθελαν να σεβαστούν την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η ιστορία όταν την εγκατέλειψε ο πατέρας τους. Ο Rodrigo García λέει ότι αρνήθηκαν ακόμη και να διορθώσουν «μερικές αντιφάσεις» στο κείμενο, αφού κάποιοι από τους μεταφραστές τις επισήμαναν.

Η πλοκή της νουβέλας των 110 σελίδων παραμένει ακριβώς όπως την άφησε ο συγγραφέας της. Η πρωταγωνίστρια είναι μια μεσήλικη γυναίκα που ονομάζεται Άννα Μαγκνταλένα Μπαχ (όπως η δεύτερη σύζυγος του συνθέτη), χωρίς αμφιβολία ένα νεύμα από τον μουσικόφιλο Γκάμπο (το ψευδώνυμό του).

Οι αναγνώστες του θα γνωρίζουν ότι, γι’ αυτόν, τα ονόματα ήταν σημαντικό ζήτημα. «Οι χαρακτήρες στα μυθιστορήματά μου δεν περπατούν στα δικά τους πόδια μέχρι να αποκτήσουν ένα όνομα που να ταυτίζεται με τον τρόπο ύπαρξής τους», έγραψε στα απομνημονεύματά του.

Μια ανατροπή χαρακτηριστική του σύμπαντος του Γκάμπο

Ο τρόπος ύπαρξης της Άννα Μαγδαλένα Μπαχ είναι αυτός μιας γυναίκας που ξεκινά ένα ταξίδι σεξουαλικής εξερεύνησης εκτός του γάμου της. Και κάθε χρόνο, στις 16 Αυγούστου, επισκέπτεται το νησί όπου βρίσκεται ο τάφος της μητέρας της, για να φυτέψει μια γλαδιόλια και να την ενημερώσει για το τι συμβαίνει στη ζωή της (σε μια ανατροπή χαρακτηριστική του σύμπαντος του Γκάμπο, η χήρα του – η Mercedes Barcha – πέθανε μια μέρα νωρίτερα, στις 15 Αυγούστου 2020).

Δεν είναι ακριβώς σαφές πότε και πού διαδραματίζεται η ιστορία, αλλά πρόκειται για μια σύγχρονη ιστορία, πράγμα που είναι ενδιαφέρον σε σύγκριση με το υπόλοιπο έργο του συγγραφέα, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου διαδραματίζεται στον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Όταν οι γιοι του πούλησαν το αρχείο του στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν – που αποτελείται από 80 κουτιά με έγγραφα, 15 υπερμεγέθη κουτιά, τρεις υπερμεγέθεις φακέλους και 67 δίσκους υπολογιστών – οι κληρονόμοι περιόρισαν την πρόσβαση στο «Until August», επειδή ακόμα αποφάσιζαν τι θα κάνουν με το κείμενο.

Κατά τη διαδικασία ψηφιοποίησης 27.000 εγγράφων το 2017, το δακτυλογραφημένο κείμενο δεν συμπεριλήφθηκε. Στο Harry Ransom Center, ο Jim Kuhn -ο υπεύθυνος για την επιχείρηση- εξηγεί στην EL PAÍS ότι «μόλις το ήμισυ» του υλικού τέθηκε στο διαδίκτυο. Αρκετές φωτογραφίες και επιστολές εξαιρέθηκαν.

«Το έργο του Γκάμπο είναι πολύ ζωντανό… μόνο στην Κίνα έχουν πουληθεί τα τελευταία χρόνια 10 εκατομμύρια αντίτυπα του Εκατό χρόνια μοναξιά»

Η αλληλογραφία με τον Γούντι Άλεν και τον Φιντέλ Κάστρο

Μεγάλο μέρος αυτού του υλικού παραμένει στην οικογένεια του συγγραφέα, ενώ διάφορα δημόσια πρόσωπα που αλληλογραφούσαν με τον Γκαρσία Μάρκες – από τον Γούντι Άλεν και τον Μπιλ Κλίντον μέχρι τον Φιντέλ Κάστρο και τον Ακίρα Κουροσάβα – είτε διατηρούν τα πνευματικά τους δικαιώματα επί των όσων έγραψαν, είτε τα διατηρούν οι κληρονόμοι τους.

«Ήταν μια πράξη γενναιοδωρίας… ένας πολύ καλός τρόπος να μοιραστούμε την κληρονομιά και τη δημιουργική διαδικασία του συγγραφέα», επιβεβαιώνει ο Kuhn. «Δεν είναι τόσο συνηθισμένο οι οικογένειες συγγραφέων τέτοιου μεγέθους να το επιτρέπουν, επειδή συχνά πιστεύεται – θα έλεγα λανθασμένα – ότι αυτό επηρεάζει αρνητικά τις πωλήσεις των βιβλίων».

Για παράδειγμα, όποιος θέλει να διαβάσει, ας πούμε, το Ο Έρωτας στα Χρόνια της Χολέρας μπορεί να το κάνει δωρεάν, συμβουλευόμενος το χειρόγραφο στο διαδίκτυο. Αλλά ο Rodrigo García υποβαθμίζει τη σημασία της χειρονομίας της οικογένειας. «Εξάλλου, αν βάλεις τον τίτλο οποιουδήποτε μυθιστορήματος στο Google, παίρνεις ένα PDF- είναι απίστευτο», παραπονιέται.

Για τις γυναίκες αναγνώστριές του

Όταν τελικά επιτράπηκε στους ερευνητές να ρίξουν μια ματιά στο ανέκδοτο μυθιστόρημα, ο Κολομβιανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Gustavo Arango -που το διάβασε στο Τέξας- δημοσίευσε ένα άρθρο που το εξυμνούσε. Ο Pera λέει ότι αυτός ήταν ένας ακόμη λόγος που ώθησε την οικογένεια να το δημοσιεύσει τελικά (αν και ορισμένα αποσπάσματα έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας, αφού κάποιος τα φωτογράφισε στο αναγνωστήριο και κυκλοφόρησε τις εικόνες στο διαδίκτυο).

«Προφανώς, η οικογένεια δεν το δημοσίευσε τώρα για τα χρήματα», προσθέτει ο εκδότης. «Το έργο του Γκάμπο είναι πολύ ζωντανό… μόνο στην Κίνα έχουν πουληθεί τα τελευταία χρόνια 10 εκατομμύρια αντίτυπα του Εκατό χρόνια μοναξιά».

Σε όλα αυτά τα δημοσιεύματα – μεταξύ άλλων και όταν η ισπανική εφημερίδα La Vanguardia δημοσίευσε ξανά το πρώτο κεφάλαιο, λίγες μόλις ημέρες μετά το θάνατο του συγγραφέα – τονίστηκε ότι το «Μέχρι τον Αύγουστο» θα ολοκλήρωνε την τριλογία «Για τον έρωτα στη μέση ηλικία». Τα δύο πρώτα μέρη ήταν το «Περί Έρωτος και άλλων δαιμονίων» (1994) και το «Οι θλιμμένες πουτάνες της ζωής μου» (2004).

«Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο θέλαμε να το εκδώσουμε», λέει ο Ροντρίγκο Γκαρσία. «Νομίζω ότι κλείνει πολύ καλά αυτό το τρίπτυχο, με μια φεμινιστική νότα. Αφηγούμενο από τη σκοπιά μιας γυναίκας, μας φάνηκε ότι επρόκειτο να διευρύνει τον κόσμο του Γκάμπο για τους αναγνώστες του… και, πάνω απ’ όλα, για τις γυναίκες αναγνώστριές του».

«Όταν πεθάνω, κάντε ό,τι θέλετε»

Ο Ροντρίγκο Γκαρσία προσθέτει ότι η οικογένεια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «αργά ή γρήγορα θα γινόταν. Αν όχι από τα παιδιά μας, από τα εγγόνια… μέχρι τότε, θα βγει στην οθόνη όταν το μυθιστόρημα καταλήξει στο κοινό. Είδαμε ότι το Netflix είχε ενδιαφέρον – θα ξόδευε καλά λεφτά για την παραγωγή, δεν θα είχε τον σαθρό προϋπολογισμό μιας σαπουνόπερας – και επίσης θα άκουγε όλα τα αιτήματά μας. Έτσι, φάνηκε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή».

Ορισμένοι από τους όρους ήταν ότι η σειρά θα γυριζόταν στην Κολομβία, στα ισπανικά, με μια λατινοαμερικάνικη ομάδα. «Σίγουρα θα υπάρξουν πολλές συζητήσεις σχετικά με αυτό. Ο κόσμος θα πει ότι ο Γκάμπο δεν το ήθελε. Αλλά ε, υπάρχει κάτι που πάντα θα μας απαλλάσσει από τις ενοχές, το οποίο είναι αυτό που μας έλεγε πάντα: «Όταν πεθάνω, κάντε ό,τι θέλετε»».

Χάρη σε αυτή τη φράση -μια φράση που ακούγεται σαν να προέρχεται από έναν από τους χαρακτήρες των μυθιστορημάτων του- οι αναγνώστες του θα μπορέσουν να επιστρέψουν στη μικρή πόλη Μακόντο με την επερχόμενη σειρά. Και θα μπορούν επίσης να θυμούνται τον Γκάμπο την επόμενη εβδομάδα με την κυκλοφορία του Until August, του κεφαλαίου που κλείνει για πάντα το λογοτεχνικό του έργο.

*Με στοιχεία από elpais.com