Η αντιστασιακή Josette Molland διηγήθηκε τη ζωή στα ναζιστικά στρατόπεδα μέσω της τέχνης της

Την άνοιξη του 1943, η Josette Molland, μια 20χρονη φοιτήτρια της Καλών Τεχνών, ήταν σίγουρη για δύο πράγματα: ότι έβγαζε αρκετά  λεφτά δημιουργώντας σχέδια για τα μεταξωτά υφαντά της Λυών και ότι ήταν αφόρητο το γεγονός ότι οι Γερμανοί κατείχαν τη χώρα της.

«Συλλέγοντας τους νεκρούς τη νύχτα: Είναι γυμνοί, γιατί τα ρούχα τους πρέπει να χρησιμοποιηθούν από άλλους. Το φθινόπωρο του 1944, ο τύφος σκότωσε πολλούς στο στρατόπεδο Holleischen»

Εντάχθηκε στην Αντίσταση. Η κατασκευή πλαστών εγγράφων και η μεταφορά τους για το περίφημο υπόγειο δίκτυο Ολλανδίας-Παρισιού την απάλλαξε από τις ενοχές. Αλλά ήταν επικίνδυνο.

«Δίψα για ζωή»

Αφού συνελήφθη από την Γκεστάπο λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, η Molland έζησε την κόλαση των ναζιστικών εξοριών και των ναζιστικών στρατοπέδων για γυναίκες, στο Ravensbrück και αλλού.

Προσπάθησε να δραπετεύσει, οργάνωσε εξέγερση εναντίον των φρουρών της, ξυλοκοπήθηκε σκληρά και ζούσε με έντομα και «ό,τι υπήρχε κάτω από το φλοιό των δέντρων». Αλλά με κάποιο τρόπο επέζησε και επέστρεψε στη Γαλλία.

Η Molland μεταφέρθηκε στο Άμστερνταμ για να συναντήσει ένα επικεφαλής του δικτύου, ο οποίος της είπε: «Διακινδυνεύεις τη ζωή σου». Εκείνη απάντησε: «Το ξέρω»

«Είχα μια ευτυχισμένη ζωή για τα επόμενα 50 χρόνια», δήλωσε η Molland σε μια αυτοβιογραφία που εκδόθηκε το 2016, με τίτλο «Soif de Vivre» (Δίψα για ζωή). Αλλά κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών που ακολούθησαν, είπε επίσης την ιστορία της ως μία από τη φθίνουσα ομάδα των επίσημα αναγνωρισμένων μελών της Αντίστασης που εξακολουθούν να ζουν – περίπου 40 από τους αρχικούς 65.000 που τους απονεμήθηκε το μετάλλιο της Αντίστασης, λένε οι Γάλλοι αξιωματούχοι.

1943. Lyon. Une artiste-peintre, 20 ans. Douée. Elle fait donc d’excellents faux-papiers! Trahie le 24 mars, elle se tait face à la Gestapo. En revanche, déportée, elle ose refuser de fabriquer des munitions. «Je n’ai fait que mon devoir de française»,dira-t-elle. Josette Molland pic.twitter.com/oQI2By2Cj9

— Paroles de Combattants de la Libération (@paroles_la) May 18, 2023

«Ευτυχώς δέχτηκα μόνο 25 χτυπήματα»

Πέθανε σε ηλικία 100 ετών στις 17 Φεβρουαρίου σε οίκο ευγηρίας στη Νίκαια, σύμφωνα με τον Roger Dailler, ο οποίος την είχε βοηθήσει να γράψει τα απομνημονεύματά της μαζί με μια άλλη φίλη της Molland, τη Monique Mosselmans-Melinand.

Το είδος των φρικαλεοτήτων που υπέστη η Molland – μεταφέρθηκε σε γεμάτα βαγόνια με ζώα, έφτασε στο στρατόπεδο του Holleischen για να διαπιστώσει ότι μια νεαρή γυναίκα είχε κρεμαστεί στην αυλή ως τιμωρία, υπέστη ξυλοδαρμό επειδή βοήθησε έναν συγκρατούμενό της που είχε καταρρεύσει («Ευτυχώς δέχτηκα μόνο 25 χτυπήματα, 50 σήμαιναν θάνατο») – έχουν διηγηθεί στο παρελθόν άλλοι επιζώντες του στρατοπέδου. Και όπως και άλλα θύματα των Ναζί, έδινε συχνά ομιλίες σε γαλλικά σχολεία.

Όμως η κατάθεση της Molland ξεχωρίζει για την οπτική μορφή που πήρε. Πολλά χρόνια μετά την επιστροφή της από τα στρατόπεδα, ανησυχούσε ότι η ιστορία της δεν διαδιδόταν, και έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, φιλοτέχνησε μια σειρά από πίνακες που απεικόνιζαν τη ζωή της στο Ravensbrück και το Holleischen σε ναΐφ, λαϊκό ύφος – 15 συνολικά.

«Επινόησαν ένα παιχνίδι»

Κουβαλούσε τους πίνακες μαζί της για να βεβαιώνεται ότι οι μαθητές στους οποίους μιλούσε καταλάβαιναν. Στα δικά της γραπτά, περιέγραψε μερικά από τα έργα της με τον εξής τρόπο:

«Η μεγάλη αναζήτηση: Μπροστά σε όλο το στρατόπεδο, μια γυναίκα, γυμνή στο τραπέζι, μια «νοσοκόμα» ψάχνει τα πιο οικεία σημεία της, βρίσκει μια χρυσή αλυσίδα και ένα μετάλλιο».

«Τις Κυριακές, αυτοί οι κύριοι ήταν βαριεστημένοι: Επινόησαν ένα παιχνίδι για να αποσπάσουν την προσοχή τους: να πετούν κομμάτια ψωμιού από το μπαλκόνι. Ακολουθεί ένας καυγάς. Τίποτα για τις μεγαλύτερες γυναίκες».

«Συλλέγοντας τους νεκρούς τη νύχτα: Είναι γυμνοί, γιατί τα ρούχα τους πρέπει να χρησιμοποιηθούν από άλλους. Το φθινόπωρο του 1944, ο τύφος σκότωσε πολλούς στο στρατόπεδο Holleischen».

«Τις χρησιμοποιώ για να εξηγήσω στους νέους στα σχολεία για το τι είναι ικανό να κάνει το ανθρώπινο γένος, ελπίζοντας ότι η μαρτυρία μου θα προκαλέσει την επαγρύπνησή τους και θα τους ενθαρρύνει να δράσουν, κάθε μέρα, ώστε να μη χρειαστεί να ζήσουν ό,τι έζησα εγώ», αναφέρει η Molland στην αυτοβιογραφία της.

«Δέχτηκα αμέσως»

Οι πίνακες, όπως και οι περιγραφές που έγραψε γι’ αυτούς, είναι ειλικρινείς. Λίγα πράγματα αφήνονται στη φαντασία. Δεν υπάρχουν συναισθήματα και τα πρόσωπα είναι σχεδόν ανέκφραστα. Είναι καθαρή απεικόνιση, ισχυρή μέσα στην απλότητά της.

Η περιγραφή της Molland για το πώς εισήλθε στη θύελλα της Αντίστασης είναι εξίσου λιτή.

Ένα βράδυ την άνοιξη του 1943, μετά από ένα μάθημα στην École des Beaux-Arts στη Λυών, όπου φοιτούσε, την Molland πλησίασε μια ψηλή νεαρή Ολλανδέζα, την οποία γνώριζε ως Suzie.

Η Suzie ζήτησε από την Molland να ενταχθεί στο δίκτυο της Αντίστασης, το οποίο είχε δημιουργήσει δίκτυο μεταφοράς Εβραίων, μελών της Αντίστασης και συμμαχικών αεροπόρων μέσω των συνόρων στην Ελβετία. «Δέχτηκα αμέσως», είπε η ίδια και πρόσθεσε: «Στην πραγματικότητα, για μεγάλο χρονικό διάστημα ένιωθα ενοχές επειδή δεν έκανα τίποτα».

Η κ. Molland μεταφέρθηκε στο Άμστερνταμ για να συναντήσει ένα επικεφαλής του δικτύου, ο οποίος της είπε: «Διακινδυνεύεις τη ζωή σου». Εκείνη απάντησε: «Το ξέρω».

Με τις ικανότητές της ως καλλιτέχνιδα ήταν μια πολύτιμη πρόσληψη.

«Αμέσως άρχισα να φτιάχνω ψεύτικα χαρτιά», είπε. «Χάραζα σφραγίδες από δημαρχεία, από νομαρχίες, έφτιαχνα laissez-passer και τα έδινα, διακριτικά, στη Suzie κατά τη διάρκεια των νυχτερινών μας μαθημάτων». Ακολουθούσαν αποστολές με τρένο για τη διανομή των εγγράφων.

Μετά ήρθε το πρωί της 24ης Μαρτίου 1944. Στις έξι η ώρα, «ένας θόρυβος στην αποβάθρα», αφηγήθηκε η Molland.

«Μπουμ Μπουμ Μπουμ Μπουμ! Ανοίξτε! Αστυνομία!».

«Χασάπης της Λυών»

Δύο πράκτορες της Γκεστάπο και, μαζί με τον σκύλο του, ένα μέλος της Milice Francaise, της γαλλικής βοηθητικής μονάδας της Γκεστάπο, εισέβαλαν. Αμέσως ανακάλυψαν τις πλαστές σφραγίδες της.

Αυτή και ο φίλος της Ζαν οδηγήθηκαν στο αρχηγείο της Γκεστάπο, στο οποίο προήδρευε ο φοβερός «Χασάπης της Λυών», Κλάους Μπάρμπι, ο οποίος βασάνιζε προσωπικά τους κρατούμενους και ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο του ηγέτη της Αντίστασης Ζαν Μουλέν το 1943. Το 1987, ο Μπάρμπι καταδικάστηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Γαλλία και πέθανε στη φυλακή τέσσερα χρόνια αργότερα.

Οι δύο τους κλωτσήθηκαν από μια σκάλα- ο Ζαν αφέθηκε ελεύθερος και η μητέρα της Molland, που αγνοούσε τις αντιστασιακές δραστηριότητες της κόρης της, παρακάλεσε τον Μπάρμπι να την απελευθερώσει, μάταια.

Ο Μπάρμπι βρισκόταν στη διαδικασία εξολόθρευσης του δικτύου Ολλανδίας-Παρισιού.

Η Molland βασανίστηκε αλλά «δεν μίλησε ποτέ γι’ αυτό».

*Με πληροφορίες από: NYT | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Private Collection | Josette Molland