Μανώλης Γιαλουράκης: «Την Αλεξάνδρεια πια θα την βρεις μέσα μου»

Πότε με τις προσωπικές του μνήμες και πότε με μια παραστατική ζωγραφική διάθεση, πότε σ’ έναν εξομολογητικό τόνο της ατομικής του περιπέτειας, πάντα όμως δαυλισμένος από μιαν έξαψη, από μια πυρετική αγάπη προς την πόλη που την έζησε και την τριγύρισε, και τη γνώρισε σ’ όλα τα πλάτη του παρόντος σαν πολίτης και σαν μελετητής της ιστορίας της, ο κ. Μανώλης Γιαλουράκης επιχειρεί με το νέο του βιβλίο ένα οδοιπορικό, συνθεμένο κι’ αυτό, καθώς και τ’ άλλα, τα προηγούμενά του —αναφέρουμε το «Παρίσι» 1956, «Κάιρο» 1957, «Σινά» 1960, «Κρήτη» 1960 που πήρε και το Kρατικό βραβείο— και γραμμένο μ’ ένα εντελώς προσωπικό ύφος, με μια καθαρότητα και μια συγκίνηση.

«Να ταξιδεύεις», λέει στη σελ. 55, «σε μια πόλη που ζεις είναι οδυνηρή περιπέτεια, σκαλίζεις διαρκώς και ματώνεις τις σάρκες». Χρειάζεται πολλή φαντασία ν’ ανατρέξεις στο παρελθόν και να το ζήσεις, ν’ αναστήσεις τα περασμένα, να συμπορευτείς κάπως με την περιπέτεια του Χριστού, να πλησιάσεις τους λογίους του ελληνισμού, τους πεζογράφους, τους σχολαστικούς, τα οξύτατα κριτικά μυαλά που κατέγραψαν στην εποχή τους τα πάντα, γεωγραφία, μυθολογία, γεωμετρία, αστρονομία, μαθηματικά. Να περπατήσεις σ’ αυτή την πόλη με το πολυεθνικό στοιχείο, που δημιουργεί ένα δικό της κλίμα· που έχει κ’ εκφράζει τα δικά της ήθη, μια πόλη με φανερές τις αντιθέσεις, την φτώχεια και τον πλούτο, τους πολέμους και τους ειρηνικούς αγώνες, αλλά και τη δίψα για κατακτήσεις.

Ο κ. Μ. Γιαλουράκης δεν ακολουθεί την αυστηρή και μαθηματική αρχιτεκτονική της δομής. Ολοκληρώνει τις αισθήσεις του, την αναστροφή του και τις βιώσεις του, με μέσο την παλινδρόμηση και την αναφορά τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, και παρέχει σαφείς και αδιάψευστες τις ενδείξεις της αγάπης του, αλλά και των γνώσεών του, ως τις έσχατες λεπτομέρειες, του ιστορικού χρόνου, καθώς ανασύρει μια-μια τις πτυχές του παρελθόντος και μνημονεύει πρόσωπα που διαδραμάτισαν ένα ρόλο στη ζωή τους, τα μνημεία και τα κειμήλια, τις βιβλιοθήκες της πρώτης πολιτείας του ελληνισμού ως τα χρόνια των Ρωμαίων, τα μουσεία της, αυτόν το φωτεινό φάρο με τους ανθρώπους της τέχνης.

Η λογοτεχνία της αποτελεί ένα άλλο φωτεινό κεφάλαιο. Από τα παλαιότερα ως τα τωρινά χρόνια με τις εφημερίδες, τα τυπογραφεία και τα περιοδικά, το υπόβαθρο των Αλεξανδρινών γραμμάτων, μ’ ένα πλήθος πρόσωπα που εργάσθηκαν κ’ έδρασαν και δρουν ακόμα. Φυσικά ο ποιητής Κ. Π. Καβάφης αποτελεί και μετά το θάνατό του τη δεσπόζουσα φυσιογνωμία. Χαρακτηριστική της αισθητικής στάσης του συγγραφέα και του βαθμού της αγάπης που έθρεψε για την πολιτεία είναι και τούτη η ομολογία του: «Την Αλεξάνδρεια πια θα την βρεις μέσα μου, μια άλλη πόλις από τούτη που βλέπεις. Ο καθένας πλάθει την Αλεξάνδρεια κατά τη φαντασία του, την πλάθει όση και η καρδιά του. Τι σημασία πια αν μείνω, αν φεύγω; Την τρίγησα, τη γνώρισα, τη χώνεψα μέσα μου. Η άλλη είναι μονάχα κουκίδα στο χάρτη… Από την πόλη κύτταξα την απεραντωσύνη του κόσμου, έβλεπα το μάταιο τόσου μόχθου, τη σκοτεινή γραμμή που ερχότανε». Πάντα το δίδαγμα του Καβάφη. Η Ιθάκη.

Αλλά και κάτι άλλο, δραματικώτερο, που έμελλε να υπαγορεύσει η μοίρα της πολιτείας. Τουλάχιστο για τον απόδημο ελληνισμό. Διαβάζω την τελευταία γραμμή της «Αλεξάνδρειας» του Μ. Γιαλουράκη και φέρνω στο νου μου το στίχο του Καβάφη «αποχαιρέτα την την Αλεξάνδρεια που χάνεις»: «Ετούτο είν’ ένα βιβλίο της Αποδημίας. Χρονικό, μαρτυρία ή ονειροπόληση;» Είναι ένα συγκινημένο βιβλίο.

*Βιβλιοκριτικό άρθρο του μακεδόνα πεζογράφου και κριτικού Γιώργου Δέλιου (1897-1980), που αφορούσε το συγγραφικό έργο του Μανώλη Γιαλουράκη «Αλεξάνδρεια» και είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό «Νέα Πορεία» το 1963 (τεύχ. 104-106, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1963, σελ. 381-382).

Ο Γιώργος Δέλιος

Ο κρητικής καταγωγής λογοτέχνης Μανώλης Γιαλουράκης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1921 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 7 Μαρτίου 1987.

Εργάστηκε επί μακρόν ως δημοσιογράφος, συνέγραψε μυθιστορήματα, δοκίμια, ταξιδιωτικές εντυπώσεις και κριτικές μελέτες, ενώ επιδόθηκε και στη μετάφραση έργων της ξένης λογοτεχνίας.

Τιμήθηκε με κρατικά βραβεία ταξιδιωτικής λογοτεχνίας (ταξιδιωτικών εντυπώσεων) και κριτικής – δοκιμίου.