Νικόλαος Κοπέρνικος, ο άνθρωπος που σταμάτησε τον Ήλιο και μετακίνησε τη Γη

Το Φρόμπορκ είναι μια μικρή, ήσυχη πόλη στις όχθες της λιμνοθάλασσας του Βίστουλα στη βόρεια Πολωνία.

Ψαράδες δένουν τις βάρκες τους στο απάνεμο λιμάνι. Το καλοκαίρι, φεριμπότ μεταφέρουν τουρίστες στην άλλη άκρη του κόλπου, στις ακτές της Βαλτικής, μια στενή λωρίδα ξηράς που λέγεται Βίστουλα Σπλιτ και είναι διάσημη για τις αμμώδεις παραλίες της.

Στον λόφο πάνω από το λιμάνι, ένας εντυπωσιακός μεσαιωνικός καθεδρικός και ένα κάστρο από κόκκινα τούβλα.

Αυτές τις ημέρες, η ζωή κυλά ήσυχα στο γραφικό  Φρόμπρουκ. Τον 16ο αιώνα όμως η πόλη ήταν το επίκεντρο μιας επανάστασης. Της επανάστασης του Νικολάου Κοπέρνικου.

Το άγαλμα του πολωνού αστρονόμου βρίσκεται σήμερα μπροστά στο συγκρότημα του κάστρου, γράφει η Ντανούτα Χάμλιν στο Fox News. Οι τουρίστες επισκέπτονται το μουσείο και απολαμβάνουν τις παραστάσεις του πλανηταρίου.

Ο Κοπέρνικος έζησε στο Φρόμπορκ για πάνω από 30 χρόνια. Εδώ έγραψε το περίφημο έργο του Περί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών, το οποίο ανέτρεψε την κοσμοθεωρία της εποχής του και άλλαξε την αντίληψή μας για τη θέση της Γης και της ανθρωπότητας στο Σύμπαν.

To άγαλμα του Κοπέρνικου δίπλα στον καθεδρικό ναό του Τορούν όπου βρίσκεται ο τάφος του (Ludwig Schneider / Wikimedia Commons)

Ο αστρονόμος γεννήθηκε ως Μικολάι Κόπερνικ στην πόλη του Τορούν, στις όχθες του ποταμού Βίστουλα, το 1473. Ήταν το μικρότερο παιδί του Μικολάι Κόπερνικ του πρεσβύτερου, ενός πλούσιου εμπόρου χαλκού που μετακόμισε εκεί από την Κρακοβία, τότε πρωτεύουσα της Πολωνίας. Η μητέρα του Μπάρμπαρα καταγόταν κι αυτή από ευκατάστατη οικογένεια εμπόρων.

Ο μικρός Μικολάι μεγάλωσε σε ένα ευτυχισμένο, όμορφο σπίτι μαζί με τις δύο αδελφές και τον αδελφό του. Έχασε όμως τον πατέρα του σε ηλικία 10 ετών, οπότε ο ίδιος και τα αδέλφια του πέρασαν στην κηδεμονία του Λούκας Βατζενρόντε, θείου από την πλευρά της μητέρας του.

Το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Κοπέρνικος (αριστερά) στο Τορούν είναι σήμερα μουσείο (Stephen McCluskey / Wikimedia Commons)

Αργότερα ο νεαρός Κοπέρνικος φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας. Αρχικά είχε πάθος για τα μαθηματικά και την ιατρική, σύντομα όμως αγάπησε την αστρονομία. Τότε ήταν που άρχισε να υπογράφει με το όνομά του στα λατινικά, Nicolaus Copernicus.

Ο θείος του, τότε επίσκοπος της Βάρμια, ήθελε να τον ωθήσει σε σπουδές Κανονικού (εκκλησιαστικού) Δικαίου και του επέτρεψε να συνεχίσει τη φοίτησή του στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια και της Πάντοβας στην Ιταλία.

Άνθρωπος της Αναγέννησης, ο Κοπέρνικος διδάχτηκε ζωγραφική από Ιταλούς δασκάλους και υπέγραψε το αυτοπορτρέτο του.

Τελικά έλαβε πτυχίο στο Κανονικό Δίκαιο από το Πανεπιστήμιο της Φεράρα και επέστρεψε στην Πολωνία, όπου εργάστηκε ως ιερέας στην υπηρεσία του θείου του, αναλαμβάνοντας τα οικονομικά της εκκλησίας, τη συλλογή ενοικίων και τη διαχείριση των εκτάσεων της εκκλησίας, μια ζυθοποιίας και ενός αρτοποιείου. Εφάρμοσε επίσης τις γνώσεις του στην ιατρική φροντίζοντας αρρώστους.

Μετά τον θάνατο του θείου του μετακόμισε στο Φρόμπορκ όπου συνέχισε το εκκλησιαστικό του έργο. Αν και ήταν πολυάσχολος, πάντα έβρισκε χρόνο για την αγάπη του, την αστρονομία.

Πορτέτο του Κοπέρνικου το έτος 1580

Εκείνη την εποχή το Ηλιακό Σύστημα ήταν εντελώς διαφορετικό: η Γη βρισκόταν στο κέντρο του Σύμπαντος, με τον Ήλιο, τη Σελήνη και τα υπόλοιπα ουράνια σώματα να περιφέρονται γύρω της.

Αυτό έλεγε η Αγία Γραφή, αυτό έβλεπαν όλοι με τα μάτια τους όταν έβλεπαν τον Ήλιο να κινείται στον ουρανό.

Ήταν ένα αρχαίο γεωκεντρικό μοντέλο που έλαβε επίσημη περιγραφή από τον αλεξανδρινό αστρονόμο Κλαύδιο Πτολεμαίο στην πραγματεία του Αλμαγέστη τον 2^ο αιώνα μ.Χ. Η θεωρία του παρέμεινε αυταπόδεικτη αλήθεια μέχρι που ο Κοπέρνικος αντιλήφθηκε ότι τα πράγματα δεν ήταν έτσι.

Ο νεαρός ιερέας από το Βασίλειο της Πολωνίας κατάλαβε ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο και γύρω από τον εαυτό της. Συνειδητοποίησε επίσης ότι η κλίση του άξονα της Γης προκαλεί την εναλλαγή των εποχών.

Ο Κοπέρνικος κατάλαβε ότι η θεωρία του απειλούσε ολόκληρη τη θεοκρατική κοσμοθεωρία της εποχής του και γνώριζε ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί αιρετικός ή, στην καλύτερη περίπτωση, να γελοιοποιηθεί.

Προτίμησε να συζητήσει πρώτα τα ευρήματα με φίλους και κληρικούς, ορισμένοι από τους οποίους τον ενθάρρυναν. Άλλοι, πάλι, όχι.

Όταν η νέα θεωρία έφτασε στα αφτιά του Μαρτίνου Λουθήρου, ο γερμανός θεολόγος την απέρριψε ως προσπάθεια εντυπωσιασμού.

Ο Κοπέρνικος σε πολωνικό χαρτονόμισμα των 20 ζλότι

«Ο ανόητος επιθυμεί να ανατρέψει ολόκληρη την τέχνη της αστρονομίας. Ωστόσο, όπως μας λέει τη Θεία Γραφή, έτσι και ο Ιησούς προσέταξε στον ήλιο να σταθεί ακίνητος και όχι η γη» φέρεται να είπε ο Λούθηρος.

Στο μεταξύ, ο Κοπέρνικος συνέχισε να ασκεί τα καθημερινά του καθήκοντα στο Φρόμπορκ. Μεταξύ άλλων, εκπροσώπησε τον πολωνό βασιλιά Σιγισμούνδο Α΄ στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με το Τευτονικό Τάγμα. Έγραψε επίσης πραγματεία για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, τον οποίο θεωρούσε μια από τις μεγαλύτερες κοινωνικές πληγές.

Μπροστά από την εποχή του, ο διστακτικός Κοπέρνικος δεν δημοσίευσε την ανακάλυψή του παρά μόνο λίγο πριν πεθάνει στις 24 Μαΐου 1543 και ενταφιαστεί στον καθεδρικό του Φρόμπορκ.

Θα περνούσαν δεκαετίες μέχρι να ανακοινώσει ο Γαλιλαίος το 1616 ότι μπορούσε να αποδείξει τη θεωρία του Κοπέρνικου χάρη στο τηλεσκόπιό του. Ήταν η αρχή του Διαφωτισμού, την απαρχή της εποχής της επιστήμης.

Η Εκκλησία όμως προειδοποίησε τον Γαλιλαίο να μην επιχειρήσει να διαδώσει τη θεωρία του ηλιοκεντρισμού. Απαγόρευσε επίσης το μνημειώδες έργο του Κοπέρνικου Περί της Περιστροφής των Ουράνιων Σφαιρών.

Και όταν ο Γαλιλαίος δημοσίευσε το 1632 το έργο του Διάλογος Μεταξύ των  Δύο Παγκόσμιων Συστημάτων έγινε αντικείμενο έρευνας και τέθηκε σε κατ΄οίκον περιορισμό.

Σήμερα, οι δύο πρωτοπόροι του σύγχρονου ηλιοκεντρισμού θεωρούνται από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ιστορίας.

Στη χώρα του την Πολωνία, ο Κοπέρνικος δεν είναι πια αμφιλεγόμενη φιγούρα αλλά ήρωας.