Νίκος Σκαλκώτας: Φάρος για όλες τις νεότερες γενιές συνθετών

[…]

Είναι λοιπόν ο Σκαλκώτας εθνικός συνθέτης ή τουλάχιστον είναι με την έννοια της ένταξής του στην εθνική σχολή; Έχει νόημα η ανεύρεση μεμονωμένων στοιχείων εθνικού χαρακτήρα στη μουσική του;

Μετά από τις απόψεις που εκτέθηκαν, βγαίνει το συμπέρασμα ότι η ελληνικότητα του Σκαλκώτα ανήκει σε άλλη κατηγορία. Ως γνήσιος συνθέτης του 20ού αιώνα, και ίσως ως ο μόνος «νεο-εθνικός» Έλληνας συνθέτης της γενιάς του, αντανακλά με το έργο του την εποχή του. Η ελληνικότητά του είναι τόσο βαθιά, διαχρονική και υποσυνείδητη, αλλά και τόσο δεμένη με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του ύφους του, που δεν μπορεί να διαχωριστεί από κανένα έργο του, αλλά ούτε είναι και εύκολο να ταυτοποιηθεί στα περισσότερα από αυτά.

Ο Σκαλκώτας ξεπερνά τον πρωτογονισμό που αποτελούσε προϋπόθεση του ρομαντικού εθνικισμού και βάσει του οποίου θα έπρεπε ο συνθέτης να αντλεί υλικό αποκλειστικά από την «αγνή και αμόλυντη» δημοτική μουσική ή την αρχαία ή τη βυζαντινή. Απεναντίας, ο Ν. Σ. αντλεί υλικό —μελωδίες ή δομικά χαρακτηριστικά του ύφους— όχι μόνο από τη δημοτική αλλά και από τη λαϊκή μουσική, και μάλιστα από το περιθωριακό ρεμπέτικο, όπως αναφέρθηκε, δείχνοντας ότι το θεωρεί ισάξια αγνή, γνήσια και καθαρή έκφραση του σύγχρονου αστικού νεοελληνικού πολιτισμού, καθώς και από τη σύγχρονή του λαϊκή και ελαφρά μουσική άλλων λαών. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνει όχι μόνο την ομογενοποίηση των επιρροών των αλλά και την διεθνοποίηση της μουσικής του γλώσσας μέσα σε ένα πλαίσιο πολυπολιτισμικής ισότητας.

Έτσι, ο Σκαλκώτας γίνεται ο πρώτος ίσως παγκόσμιας εμβέλειας νεοέλληνας συνθέτης, αυτός που κατάφερε να συνθέσει πραγματικά οικουμενική ελληνική μουσική, ακριβώς διότι δεν απομόνωσε το ελληνικό στοιχείο με σκοπό να το αναδείξει ή να το ξεχωρίσει, αλλά, αποβάλλοντας όλα τα συμπλέγματα εθνικής ανωτερότητας ή κατωτερότητας, το ενσωμάτωσε, αφού έφτασε στη διαχρονική και κοινωνική του πεμπτουσία, με ισορροπία, αίσθηση του μέτρου και αποφυγή υπερβολών κάθε είδους, στην απόλυτα προσωπική μουσική του γλώσσα. Στη γλώσσα αυτή το ελληνικό δημοτικό τραγούδι θεωρείται ισότιμο με το λαϊκό τραγούδι ή με τη λαϊκή, ελαφρά ή λόγια μουσική όλων των λαών, όλων των εποχών της ιστορίας της μουσικής. Αυτή η οικουμενικότητα δείχνει μάλιστα να επαναφέρει σε ισχύ τις αρχές του Herder περί ισότητας της διαφορετικότητας, οι οποίες είχαν λειτουργήσει διαστρεβλωμένες στο 19ο αιώνα για τη δημιουργία ηγεμονικών εθνικιστικών εξάρσεων.

Η ελληνική και ταυτόχρονα παγκόσμια μουσική του Νίκου Σκαλκώτα έχει ήδη αποδείξει —μέσω της διεθνούς αναγνώρισής της— τη διαχρονική καλλιτεχνική της αξία και λειτουργεί ως φάρος για όλες τις νεότερες γενιές συνθετών.

*Όσα διαβάσατε ανωτέρω είναι το κομμάτι των Συμπερασμάτων από την εισήγηση του Κώστα Τσούγκρα σε μουσικολογικό συνέδριο που είχε πραγματοποιηθεί στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών από τις 24 έως τις 26 Απριλίου 2007 υπό τον τίτλο «Έντεχνη Ελληνική Μουσική Δημιουργία: Παράδοση και Παγκοσμιοποίηση».

Ο Κώστας Τσούγκρας

Η εισήγηση του βολιώτη συνθέτη και μουσικολόγου (τότε λέκτορα, νυν καθηγητή Συστηματικής Μουσικολογίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ) Κώστα Τσούγκρα έφερε τον τίτλο «Η ελληνικότητα της μουσικής του Νίκου Σκαλκώτα: ένας εθνικός ή παγκόσμιος συνθέτης;»

Ο ευβοεύς (με καταγωγή από τη Χαλκίδα) συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας, μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της ελληνικής μουσικής του α’ μισού του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στις 8 Μαρτίου (21 Μαρτίου με το νέο ημερολόγιο) 1904 και απεβίωσε στις 19 Σεπτεμβρίου 1949.