Οι σκιές που μας κυβερνούν

Με την πολιτική να μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε επικοινωνιακό σόου, σε διαρκή παραγωγή «εικόνας», συχνά σκηνοθετημένης, το μεγάλο ερώτημα είναι πού και από ποιους παράγεται η πολιτική.

Γιατί πληθαίνουν οι αποδείξεις ότι πολύ συχνά η πολιτική και κατ’ επέκταση η διακυβέρνηση δεν διαμορφώνονται, ούτε εκεί που νομίζουμε ότι παράγονται, ούτε από αυτούς που έχουν την τυπική αρμοδιότητα.

Προφανώς, τα νομοσχέδια τα εισάγουν στη Βουλή υπουργοί, που έχουν την ευθύνη της εφαρμογής τους, ενώ ο εκάστοτε πρωθυπουργός ηγείται της διαδικασίας, βάζοντας και το δικό του στίγμα.

Όμως, υπάρχουν και ολόκληρα «οικοσυστήματα» πολιτικής που λειτουργούν στη σκιά, στο παρασκήνιο, στη γκρίζα ζώνη όπου αναπτύσσονται πολύπλοκες και πολυπλόκαμες σχέσεις εξάρτησης μεταξύ διακυβέρνησης, επιχειρηματικότητας και επικοινωνίας του όποιου αφηγήματος. Και τα οποία διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τις πολιτικές που επιλέγονται και εφαρμόζονται.

Προσοχή, δεν αναφέρομαι απλώς σε «μυστικοσυμβούλους» και «γκρίζες εξοχότητες». Τέτοιες υπήρχαν και θα υπάρχουν. Και πρέπει να υπάρχουν, δηλαδή κάθε ηγέτης οφείλει να έχει έναν κύκλο ανθρώπων, χωρίς ενεργό ανάμειξη στη δημόσια πολιτική ή χωρίς άμεσο πολιτικό συμφέρον, που να τον συμβουλεύουν και με τους οποίους να συζητά. Ανθρώπους με πείρα και γνώση. Το δικό του «συμβούλιο σοφών» που θα μπορεί να συμβουλεύεται.

Μιλάω και για ένα άλλο είδος «ανθρώπων των σκιών». Αυτούς που τους συναντάς στους διαδρόμους της εξουσίας, όχι μόνο της πολιτικής, αλλά και της οικονομικής και συχνά και της μιντιακής, και οι οποίοι κυρίως ενδιαφέρονται να προωθήσουν συγκεκριμένες «ατζέντες». Άνθρωποι που συχνά τη διακυβέρνηση την βλέπουν σαν διαρκή παραγωγή «παραδοτέων» προς εξυπηρέτηση συγκεκριμένων συμφερόντων, εγκαθιδρύοντας ένα «μεταδημοκρατικό» καθεστώς.

Και αυτές οι «σκιές» που μας κυβερνούν – πολύ περισσότερο από όσο θέλουμε να παραδεχτούμε – συχνά δεν περιορίζονται απλώς στον ρόλο του… υποβολέα πολιτικών (ή του συντάκτη νομοσχεδίων), αλλά αναλαμβάνουν να διαμορφώσουν και τη δημόσια σφαίρα.

Γιατί είναι αυτοί που αφού εργαστούν ως οι πραγματικοί συντάκτες νομοσχεδίων, μετά αναλαμβάνουν και τη δημόσια προώθησή τους με κύριο στόχο την πλύση εγκεφάλου της κοινής γνώμης: ξέρουν πώς να κάνουν μια «διαρροή», πώς να «σπινάρουν» μια είδηση, πώς να υπαγορεύσουν μια «πολιτική γραμμή», πώς με τη βοήθεια της διαχείρισης και κρατικού χρήματος που διαθέτουν, να διαμορφώσουν αυτή την ιδιότυπη ομοφωνία που βλέπουμε κάποιες φορές στην «επικαιρότητα».

Και κάποιες φορές οι «σκιές» αποκτούν μια ιδιότυπη αλαζονεία. Συμπεριφέρονται ως να είναι οι πραγματικοί κυβερνήτες. Και ακόμη και εάν προσποιούνται ότι «απομακρύνονται» από τα κέντρα εξουσίας, συνήθως οι προβολείς της δημοσιότητας πέφτουν αναγκαστικά επάνω τους, π.χ. σε ένα σκάνδαλο όπως οι υποκλοπές, στο τέλος πάντα καταλήγουν να θυμίζουν ότι ποτέ δεν έχασαν την εξουσία και ότι ακόμη ελέγχουν και τη διαδικασία αποφάσεων και τη δημοσιότητα.

Ιδίως όταν ελέγχουν και διάφορους βολικούς προπαγανδιστικούς μηχανισμούς, που τους έχουν «ταΐσει» με κρατική διαφήμιση.

Όμως, το πρόβλημα δεν είναι μόνο η αδιαφάνεια. Ούτε ότι οι πολιτικοί δεν αποκαλύπτουν με ποιο τρόπο «χαράσσουν πολιτική». Το μείζον πρόβλημα είναι ότι όλη αυτή η κατάσταση ολοένα και περισσότερο απομακρύνει την πολιτική από την κοινωνία. Αποκόπτει, δηλαδή, τη διαδικασία των κρίσιμων αποφάσεων από την αλληλεπίδραση με την κοινωνία, με τους απλούς ανθρώπους, αυτό που είναι η ουσία της δημοκρατίας σε τελική ανάλυση. Με αποτέλεσμα μια νομοθετική παραγωγή που εξ ορισμού δεν έχει σχέση με κοινωνικές ανάγκες, ενίοτε δε είναι αντίθετη προς αυτές.

Οι «σκιές» κατοχυρώνουν τον ρόλο τους όσο έχουμε πολιτικούς που ενδιαφέρονται περισσότερο για την εικόνα παρά για την ουσία και που τους ενδιαφέρει να παραμείνουν στην εξουσία με κάθε κόστος. Απαλλάσσουν συχνά τους πολιτικούς από την υποχρέωση της ενδελεχούς σκέψης και απόκτησης γνώσης, που απαιτεί η σοβαρή νομοθέτηση. Τους καθησυχάζουν καθώς διαχειρίζονται τη δημοσιότητα. Τους προσφέρουν «παρασκηνιακή» αντιμετώπιση προβλημάτων.

Μόνο που οι άνθρωποι που ζουν στις σκιά της εξουσίας ολοένα και περισσότερο χάνουν την επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα. Καταλήγουν να περιφρονούν και να απαξιώνουν τους πολίτες. Να τους θεωρούν απλούς πελάτες, που αδιαμαρτύρητα θα δεχτούν κάθε πολιτική γιατί «δεν υπάρχει εναλλακτική».

Έτσι όμως, στο τέλος, καταλήγουν να είναι η μεγάλη επισφάλεια των πολιτικών, η «αχίλλειος πτέρνα» τους. Ή πιο λαϊκά: συχνά γίνονται αυτοί που με την αλαζονεία τους και τον κυνισμό τους, τελικά παίρνουν τους προϊσταμένους τους στο λαιμό τους.