Νικόλαος Ι. Σαρίπολος: «Ωδή προς το Σύνταγμα»

Στις 13/25 Μαρτίου 1817 γεννήθηκε στη Λάρνακα της Κύπρου ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος, ένας εκ των θεμελιωτών του Δημοσίου Δικαίου στη χώρα μας, με καθοριστική συμβολή προπάντων στην ανάπτυξη του Συνταγματικού Δικαίου.

Ο Σαρίπολος, που συγκαταλέγεται στις εξέχουσες προσωπικότητες του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού του 19ου αιώνα, διδάχτηκε τα πρώτα ελληνικά γράμματα από έλληνες δασκάλους στην Τεργέστη και στη συνέχεια φοίτησε στην Ελληνική Σχολή της πόλης.

Το 1830 επέστρεψε μαζί με τους γονείς του στη Μεγαλόνησο, έπειτα από την αμνηστία που χορήγησε ο σουλτάνος στους φυγάδες μετά τη λήξη της Ελληνικής Επανάστασης, και φοίτησε στη Σχολή της Λάρνακας.

Το 1836 (ή, κατ’ άλλη πηγή, το 1837) ο έφηβος Νικόλαος μετέβη στο Παρίσι προκειμένου να σπουδάσει, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του χήρου πατέρα του, που δεν ήθελε να τον αποχωριστεί σε τόσο νεαρή ηλικία.

Εκεί, παρά τις σοβαρές οικονομικές δυσκολίες και τα προβλήματα υγείας που κλήθηκε να αντιμετωπίσει, κατάφερε, χάρη στον πρωτοφανή ζήλο και την ευφυΐα του, να πραγματοποιήσει τους υψηλούς στόχους του.

Έτσι, αφού πρώτα έκανε επί δύο έτη σπουδές ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, στράφηκε μετά το θάνατο του πατέρα του και κατόπιν προτροπής του Ιωάννη Κωλέττη στη νομική επιστήμη, λαμβάνοντας μάλιστα τον τίτλο του διδάκτορος το 1844.

Ο Σαρίπολος εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1845 κατόπιν προσκλήσεως του τότε πρωθυπουργού Κωλέττη και διετέλεσε από το 1846 έως το 1852 (τότε απομακρύνθηκε από τη θέση του για πολιτικούς λόγους) καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου και του Δικαίου των Εθνών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Στη συνέχεια, και επί μία δεκαετία, άσκησε τη δικηγορία, γεγονός που τον κατέστησε έναν ευπορότατο ελεύθερο επαγγελματία, ενώ από το 1854 έως το 1860 υπηρέτησε ως νομικός σύμβουλος στο υπουργείο Εσωτερικών.

Μετά την έξωση του Όθωνα, το 1862, ο Σαρίπολος ανέλαβε και πάλι τα καθηγητικά του καθήκοντα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ εξελέγη πληρεξούσιος της «Β’ εν Αθήναις Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως» και διαδραμάτισε ως εισηγητής πρωταγωνιστικό ρόλο στο μείζονος σημασίας ζήτημα της σύνταξης του τελικού σχεδίου του Συντάγματος του 1864, δηλαδή στη διαμόρφωση του νέου καταστατικού χάρτη της χώρας.

Ο Σαρίπολος διατήρησε την καθηγητική έδρα του έως το 1875, όταν παύθηκε εκ νέου.

Από τότε, και έως το τέλος του βίου του, μετήλθε και πάλι το δικηγορικό επάγγελμα.

Ο Σαρίπολος υπηρέτησε με το σπουδαίο ερευνητικό, διδακτικό και συγγραφικό έργο του τρεις βασικούς κλάδους του Δημοσίου Δικαίου: το Συνταγματικό Δίκαιο, το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο και το Ποινικό Δίκαιο.

Ειδικότερα, με το σύγγραμμά του «Πραγματεία του Συνταγματικού Δικαίου» έθεσε τις βάσεις διδασκαλίας του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Σαρίπολος, εταίρος ξένων ακαδημιών, με φήμη που εκτεινόταν σαφώς πέραν των ορίων της ελληνικής επικράτειας, κατέλιπε μεγάλο αριθμό συγγραμμάτων (επί ζητημάτων νομικών, ιστορικών, πολιτικών κ.ά.), που φανερώνουν την ευρυμάθεια και το βάθος των γνώσεών του (είναι χαρακτηριστικό ότι έγραφε ποιήματα και μελετούσε συστηματικά τους αρχαίους συγγραφείς έως το τέλος της ζωής του).

Το 1863 άρχισε να γράφει τα απομνημονεύματά του, τα οποία εκδόθηκαν το 1889, μετά το θάνατό του (αυτή ήταν η επιθυμία του), από τη χήρα του, Αριάδνη Σαριπόλου.

Ο Νικόλαος Ν. Σαρίπολος (1876-1944), γιος του Νικολάου Ι. Σαρίπολου, υπήρξε επίσης διαπρεπής νομοδιδάσκαλος.

Ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος απεβίωσε στην Αθήνα στις 17/29 Δεκεμβρίου 1887.

Στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου 1963, ημέρα Τρίτη, υπήρχε μια επιφυλλίδα του λογοτέχνη και ακαδημαϊκού Ηλία Βενέζη αφιερωμένη στον Νικόλαο Ι. Σαρίπολο. Το αξιοπρόσεκτο, όπως φανερώνει ευθύς εξαρχής και ο τίτλος του κειμένου («Ο Σαρίπολος ποιητής»), είναι ότι ο Βενέζης καταπιάνεται εδώ όχι με τη σημαντικότατη και πανθομολογούμενη προσφορά του Σαρίπολου στη νομική επιστήμη, αλλά με τα ποιητικά δημιουργήματά του, που φυλάσσονταν στο Προσωπικό Αρχείο του.

Στο κείμενο του Βενέζη διαβάζουμε τα εξής:

Ο αγαπητός μας συνάδελφος στα Γράμματα και διαπρεπής ανώτατος δικαστικός, ο Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας κ. Μιχ. Δ. Στασινόπουλος (σ.σ. μετέπειτα Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, 1974-1975), πρόσθεσε έναν ακόμα τόμο στο ογκώδες, πολύμορφο έργο του. Αυτή τη φορά δεν είναι ποίηση, δεν είναι ταξιδιωτικές σελίδες, δεν είναι εργασίες του νομοδιδασκάλου. Είναι το Προσωπικό Αρχείον του Νικολάου Ι. Σαριπόλου, ταξινομημένο και εξαίρετα σχολιασμένο από τον κ. Στασινόπουλο. Ο εκδότης του Αρχείου  αυτού, συνδυάζοντας το τάλαντον του ποιητή με το τάλαντον του ιστορικού, ξέρει τι ομορφιά έχει η αναπόληση περασμένων εποχών, η αναδρομή στο ύφος τους και στο χαρακτήρα τους.

[…]

Ο κ. Στασινόπουλος, ερευνώντας τη βιβλιοθήκη του Ν. Ν. Σαριπόλου (σ.σ. γιου του Νικολάου Ι. Σαρίπολου) —δωρεά της Σοφίας Ν. Σαριπόλου (σ.σ. κόρης του Νικολάου Ν. Σαρίπολου, 1916-1963) στην Πάντειο Σχολή—, βρήκε φακέλλους και δεσμίδες εγγράφων και σημειώσεων που ανήκαν όχι στον Ν. Ν. Σαρίπολον, αλλά στον πατέρα του, τον Νικόλαον Σαρίπολον, «τον ζωηρότατον εκείνον καθηγητήν και πολιτικόν». Ο Νικόλαος Σαρίπολος φύλαγε, καθώς φαίνεται, τα πάντα, ακόμα και τις πιο ασήμαντες αποδείξεις του ράφτη του και του ξενοδόχου του. Και κατέγραφε τα πάντα. Και τις πιο ασήμαντες δαπάνες του. […] Έτσι περισώθηκαν και τα ουσιώδη: πολλά στοιχεία σχετικά με την πολιτική δράση του Σαριπόλου· με την επιστημονική και την πανεπιστημιακή του δράση· με τους αγώνες του για την Κύπρο, την ιδιαίτερη πατρίδα του. Καθώς και στοιχεία για σημαντικά γεγονότα της εποχής του: για τη δίκη της κυβερνήσεως Βούλγαρη· για τα περιώνυμα «Σιμωνιακά» — την κατηγορία εναντίον υπουργών και επισκόπων για δωροδοκία και εξαγορά αρχιεπισκοπικών θρόνων.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 5.11.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και δεν καταγράφει μόνο τα συμβαίνοντα ο επιφανής νομομαθής. Θέλει να έχη γνώμη και για τα μετά θάνατον. Και ενώ ακόμα είναι γερός σωματικά και ψυχικά, συλλογίζεται το θάνατο και γράφει το επιτύμβιό του! Ιδιοχείρως: «26 Οκτωβρίου 1886. Προχθές έγραφον ότι του θανάτου η προσδοκία ουδόλως φοβεί με, απόδειξις δε ότι και την επιτύμβιον επιγραφήν χαράσσω ώδε εις μνημόσυνον οίας αμοιβής οι υπερτεσσαρακονταετείς υπέρ πατρίδος κόποι μου ηξιώθησαν εν Ελλάδι, ως και πώς εξετιμήθησαν ούτοι υπό των ξένων σοφών […]».

Χάρις σ’ αυτό το πάθος της τάξεως του Νικολάου Σαριπόλου περισώθηκαν και τα στοιχεία για την ποίησή του. Φαίνεται, λοιπόν, πως απ’ αυτόν το δαίμονα —την ποίηση— δεν μπορούν να ξεφύγουν μήτε οι πιο ορθολογιστικά οργανωμένες φύσεις. Ο Νικόλαος Σαρίπολος σπούδαζε στο Παρίσι νομικά όταν άρχισε να ταλαντεύεται: έπρεπε άραγε να συνεχίση τα νομικά ή να σπουδάση ιατρική, ή να αφιερωθή στην ποίηση; Ήδη, πριν ξεκινήση απ’ την Αθήνα για το Παρίσι, οι δυο Σούτσοι (σ.σ. οι λογοτέχνες και αδελφοί Αλέξανδρος και Παναγιώτης Σούτσος) τού είχαν ξεσηκώσει τα μυαλά.

Έγραφε στο θείο του στις 10 Νοεμβρίου 1839:

«Μετά δύο ημέρας αφίνω και εγώ τον ωραίον της Αττικής ουρανόν, μεταβαίνων εις Ευρώπην. Η εις Αθήνας διαμονή μου μ’ εχρησίμευσε πάρα πολύ, εσχετίσθην αρκετά ενταύθα με πολλά εξέχοντα εις τον πολιτικόν και στρατιωτικόν κλάδον υποκείμενα, εγνώρισα και πολλούς εκ των ηρώων της Ελλάδος… Η προς την ποίησιν κλίσις μου επεσφραγίσθη διά της ψήφου των δύο Σούτσων. Ήθελα καταντήσει εις περιαυτολογίαν εάν Σας εξέθετα τας όσας μ’ έδωσαν βεβαιώσεις περί των καλών ελπίδων τας οποίας οι ελεύθεροι της Ελευθερίας αοιδοί συνέλαβον περί εμού, ως προς την ευδοκίμησιν εις το νέον ποιητικόν μου στάδιον. Δεν μένει πλέον καμμία αμφιβολία περί της κλίσεώς μου ταύτης…»

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 5.11.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και δεν ήταν μόνο οι Σούτσοι. Ήταν, λέει, και ο Διονύσιος Σολωμός που τον εμψύχωνε! Γράφει στα αυτοβιογραφικά του απομνημονεύματα, εξηγώντας την κλίση του, ο Νικόλαος Σαρίπολος:

«Μείνας μόνος επί γης κατελήφθην υπό μελαγχολίας, ήτις ανέπτυξεν εν εμοί οιονεί τινα προς την ποίησιν κλίσιν, προς την ποίησιν ήτις όλως ξένη μέχρι της ημέρας εκείνης ην μοι… Διά δε του Μουστοξύδου άλλοις τε των εν Κερκύρα σοφών εσχετίσθην, και δη τοις κλεινοίς Διονυσίω Σολωμώ και Ιωάννη Ζαμπέλλη, τοις ποιηταίς, οίτινες ευμενώς των ποιητικών ψελλισμάτων μου ήκουον και ενεψύχουν με».

Ιδού τώρα μερικά ψήγματα αυτής της ποίησης που έβρισκε ενθάρρυνση απ’ τους Σούτσους και ίσως απ’ τον Σολωμό:

Εφηβικοί ερωτικοί στίχοι:

«Α! Ο Κλεάνθης οπού στενάζει
αφ’ ου σε είδεν σε αγαπά;
από τα μάτια Έρως πηγάζει
και εις το στήθος κατασταλάζει,
οπού τα σπλάχνα διατρυπά.
Δέχου μεσίτην επιτηδεία,
του έρωτός μου την αρετήν,
και την ζωήν μου πρέσβυν ιδία,
και ως ενέχυρον την καρδίαν,
τον θάνατόν μου εγγυητήν».

Άλλοι νεανικοί στίχοι του Σαριπόλου αφιερωμένοι στο γεγονός της ανυψώσεως της αμερικανικής σημαίας εις Λάρνακα της Κύπρου στα 1834:

«Στην εύκαρπον πλην δυστυχή πατρίδα των Ζηνόνων,
η σημαία τώρα το πρώτον των Φραγκλίνων Βασιγκτόνων
η σημαία των Αρκτώων
Αμερικανών ηρώων
υπερήφανα πετά.
Ιερά του Στωικού μας και αθάνατος ψυχή,
Η ευδαίμων ποτέ Κύπρος, πλην την σήμερον αθλία,
Χαιρετά αγαλλιώσα τ’ αμερικανά σημεία,
Στην Κυπρίαν παραλίαν όλην πέριξ αντηχεί,
ότι έθνος μόλις νέον,
και ευθύς γιγαντιαίον,
εις τας χώρας του βορείου του νεοημισφαιρίου,
ήγειρε ναόν αφόβως του Διός Ελευθερίου!»

Και ένα ακόμη τελευταίον πόνημα. Επιγράφεται «Ωδή προς το Σύνταγμα». […]

«Σύνταγμα, ως αιγίς θεία και λαών και βασιλέων,
Σύνταγμα, που εγεννήθης εις την γην των Ευρωπαίων,
Σύνταγμα, καλώς μας ήλθες, σύντροφος του βασιλέως,
Του οποίου θέλει μείνει στην Ελλάδα μέγα κλέος.
Χρυσή άλυσις συνδέεις και λαούς και βασιλείς,
Και παντού οπού δεσπόζεις την ειρήνην προσκαλείς.
………………………………………………………………………….
Και ο Όθων εξ Ευρώπης Σύνταγμα και Νύμφην φέρει
στην βασιλικήν Γραικίαν,
Και Βενιαμίν θα είναι του Συντάγματος η νέα
η Πατρίς των η ωραία!»

Ευτυχώς ο Σαρίπολος, παρά τις αρμόδιες ενθαρρύνσεις, δεν επέμεινε στην ποίηση. Οι αδελφοί Σούτσοι έχασαν βέβαια έναν υπήκοο. Αλλά η καλή μνήμη ενός διαπρεπούς επιστήμονος γλύτωσε από τη συμφορά που την απειλούσε.