Ελευθερία της έκφρασης στα γήπεδα

Στα γήπεδα ο κόσμος εκφράζεται ελεύθερα, αυθόρμητα και μαζικά, η ελευθερία δε αυτή της έκφρασης προστατεύεται και συνταγματικά (άρθρο 14), με την εξαίρεση του μισαλλόδοξου και ρατσιστικού λόγου και του λόγου που προτρέπει σε τέλεση πράξεων βίας. Αυτά τα χαρακτηριστικά των γηπέδων δεν μπορεί και δεν πρέπει να τα στερήσει κανένας νόμος και καμία ομάδα. Ας κοιτάξει κανείς την ιστορία. Ποιος ήταν ο πιο ελεύθερος και μαζικός χώρος ελεύθερης έκφρασης στο Βυζάντιο; Ο Ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης!

Αφορμή γι’ αυτές τις σκέψεις αποτέλεσαν πρόσφατες προτροπές ομάδων προς τους οπαδούς τους να αποφεύγουν τα πολιτικά συνθήματα, για να μην τιμωρηθούν οι ομάδες. Είναι βέβαια εύλογη η προσπάθεια των ομάδων να αποτρέψουν την οποιαδήποτε πιθανότητα τιμωρίας τους. Από πότε όμως η ελευθερία της έκφρασης σταματάει στις θύρες των γηπέδων; Πιστεύει κανείς ότι τα γήπεδα θα γίνουν ποτέ ένα αποστειρωμένο από την πολιτική πεδίο, όπου οι φίλαθλοι θα φωνάζουν μόνο συνθήματα για την αγαπημένη τους ομάδα, λες και τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα θα εξαφανισθούν στα γήπεδα; Μια τέτοια στρεβλή αντίληψη θα δικαιολογούσε το γνωστό λογοπαίγνιο με τη ρήση του Μαρξ, ότι «το ποδόσφαιρο είναι το όπιο του λαού». Το ποδόσφαιρο όμως δεν είναι το «όπιο του λαού». Είναι ένα πολύ ωραίο άθλημα και τα γήπεδα αποτελούν χώρους ελεύθερης και μαζικής διακίνησης ιδεών, που –και σε αυτήν τους την έκφανση- προστατεύονται από το Σύνταγμα.

Βέβαια, το παράδειγμα για τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης το έχει δώσει πρώτη η ΟΥΕΦΑ. Η Ευρωπαϊκή Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία δεν απαγορεύει (και ορθώς) μόνον τα ρατσιστικά συνθήματα, απαγορεύει και τα συνθήματα, τα πανό και τα κορεό εθνικού περιεχομένου, ακόμα και όταν δεν δημιουργούν κανέναν απολύτως κίνδυνο επεισοδίων. Έτσι λοιπόν, το 2014 επέβαλε πρόστιμο 20.000 ευρώ στον ΑΠΟΕΛ γιατί οι οπαδοί του σχημάτισαν ένα (από αισθητική τουλάχιστον άποψη) ωραιότατο κορεό με την ελληνική σημαία που στη μέση της είχε την Κύπρο.

Όσοι όμως επιχειρούν να περιορίσουν την ελευθερία της έκφρασης, εντός ή εκτός γηπέδων, αγνοούν κάτι πολύ σημαντικό. Η ιστορική εμπειρία έχει αποδείξει ότι στο τέλος κερδίζει πάντα η ελευθερία της έκφρασης. Ας θυμηθούμε την απαγόρευση κυκλοφορίας των εφημερίδων. Όταν στον Μεσοπόλεμο έκλεισαν τον «Ελεύθερο Τύπο», κυκλοφόρησε την επόμενη μέρα με τον τίτλο «Δεσμώτης Τύπος», λέγοντας υπαινικτικά τα πάντα. Όταν το τουρκοκυπριακό καθεστώς του Ντενκτάς κυνήγησε ανηλεώς την μετριοπαθή εφημερίδα «Αβρούπα» (Ευρώπη στα τουρκικά), αυτή επανακυκλοφόρησε μετά από λίγο με τον εύγλωττο τίτλο «Αφρίκα» (Αφρική)!

Το τελευταίο περιστατικό μας έρχεται από τα γήπεδα της Γερμανίας. Το θέμα του βιολογικού ή κοινωνικού φύλου συζητείται πολύ έντονα τα τελευταία χρόνια. Οι οπαδοί της Μπάγερ Λεβερκούζεν ανήρτησαν ένα πανό που υιοθετούσε τη θέση υπέρ του βιολογικού φύλου. Μια πολύ αμφισβητούμενη άποψη, αλλά σε κάθε περίπτωση η άποψή τους. ‘Έγραφε το πανό: «Υπάρχουν πολλά στυλ στη μουσική, αλλά μόνο δύο φύλα». Η Γερμανική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία θεώρησε ότι το πανό υποστήριζε τις διακρίσεις και επέβαλε πρόστιμο 18.000 ευρώ. Μετά από λίγο καιρό, οι οπαδοί της Δυναμό Δρέσδης ανήρτησαν ένα άλλο πανό που έγραφε: «Υπάρχουν δύο φύλα αλλά μόνο μια γελοία Γερμανική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία»!

Σπύρος Βλαχόπουλος, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ