Αϋπνία – ‘Άπνοια: Τα δύο Α που ταλαιπωρούν τον ύπνο μας

Η σημασία του ποιοτικού ύπνου για βέλτιστη σωματική, ψυχική και πνευματική υγεία, έχει αναφερθεί σε πλήθος άρθρων, στο πλαίσιο (και) αυτού του αφιερώματος. Οι δύο μεγάλοι (βάρβαροι) εισβολείς στη χώρα των Ονείρων είναι αδιαμφισβήτητα τα δύο Άλφα: Αϋπνία και ‘Άπνοια. Δύο λέξεις που ηχητικά τις χωρίζει μόλις ένα «ι» και ένας τόνος, δύο καταστάσεις που ενώ έχουν εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά ανήκουν στην ίδια ομάδα, αυτή των διαταραχών του ύπνου.

Αϋπνία

Ξεκινώντας με την αϋπνία, βλέπουμε ότι είναι μία διαταραχή που συναντάται παντού στον πλανήτη. Σκεφτείτε ότι τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) εκτιμούν ότι το 8,4% περίπου των ενηλίκων εκεί έχει ανάγκη φαρμακευτικής αγωγής για να καταφέρει να αποκοιμηθεί, ένα υπερδιπλάσιο ποσοστό σε σχέση με δέκα χρόνια πριν. Σε αυτό αν προστεθούν οι αυξανόμενες δυσκολίες στον ύπνο των παιδιών, γίνεται αντιληπτό πόσο ανησυχητικό είναι.

Μελέτες επίσης έχουν δείξει ότι επαρκής ύπνος για όλους τους ενηλίκους είναι αυτός που διαρκεί 7 έως 9 ώρες. Αν το άτομο κοιμάται λιγότερο, τότε παρουσιάζει κόπωση, μειωμένη λειτουργικότητα, ατονία, υπνηλία, δυσκολία στη συγκέντρωση και στη συνέχεια εκνευρισμό μέχρι και θλίψη. Υπολογίζεται ότι 3 στους 10 έχουν προβλήματα μειωμένου ύπνου, με ένα 10% να παρουσιάζει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα στη διάρκεια της ημέρας. Τελευταία, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο ανεπαρκής ύπνος πέρα του ότι αυξάνει τον κίνδυνο πολλών ασθενειών, μπορεί να αυξήσει την ευαισθησία τον πόνο.

Η αϋπνία μπορεί να εμφανιστεί για μία περίοδο στη ζωή ενός ανθρώπου ή να είναι και χρόνια. Η παροδική, όπως καταλαβαίνουμε, έχει μικρή διάρκεια (με πιθανότητα επανεμφάνισης) και οφείλεται σε κάποιον εξωγενή παράγοντα, ενώ δεν απαιτείται κάποια θεραπεία. Η χρόνια αϋπνία πάλι σημαίνει ότι το άτομο δεν μπορεί να κοιμηθεί για τουλάχιστον 3 νύχτες την εβδομάδα, για πάνω από 3 μήνες. Οι αιτίες της χρόνιας αϋπνίας μπορεί να είναι ένα ακατάλληλο περιβάλλον ύπνου, κακές διατροφικές συνήθειες και γενικότερα τρόπος ζωής, το είδος και το ωράριο της εργασίας, ένα στρεσογόνο περιβάλλον στο σπίτι, παθολογικές και άλλες.

Στη σύγχρονη βιβλιογραφία βλέπουμε ότι η αϋπνία είναι αποτέλεσμα της εγκεφαλικής λειτουργίας με διαταραχή του ρυθμού εγρήγορσης – ύπνου. Το πότε δηλαδή ο εγκέφαλος καταλαβαίνει ότι ξεκουράζεται ή πρέπει να είναι σε εγρήγορση. Για αυτό όλοι οι ειδικοί τονίζουν τη σημασία μίας ρουτίνας ύπνου, χωρίς μεγάλες αποκλίσεις ούτε κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου.

Αναφερόμενοι στις παθολογικές καταστάσεις που προκαλούν αϋπνία, συναντάμε τη ρινίτιδα, το άσθμα, τις παθήσεις του γαστρεντερικού, τις αρθρίτιδες, τα ψυχικά νοσήματα, την οσφυαλγία, τη συχνουρία,  το σύνδρομο των ανήσυχων ποδιών, την υπνική άπνοια και πολλές άλλες. Επιπλέον, αθώα δεν είναι και πολλά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για διάφορες παθήσεις που μπορούν να προκαλέσουν αϋπνία.

Κάτι πολύ γνώριμο σε όλους μας, είναι το καθημερινό άγχος που δημιουργεί και εντείνει το πρόβλημα, ενώ στη συνέχεια η αδυναμία του να καταφέρουμε να κοιμηθούμε επιτείνει με τη σειρά της το άγχος.

Και τι μπορούμε να κάνουμε;

Η αντιμετώπιση της αϋπνίας είναι ιατρικό ζήτημα, που σημαίνει ότι πρέπει να απευθυνθούμε στους ειδικούς. Οι γιατροί πλέον χρησιμοποιούν διάφορους τρόπους για να διαγνώσουν και στη συνέχεια να αντιμετωπίσουν την αϋπνία. Υπάρχουν ιατρεία ύπνου, εργαστήρια και κλινικές που ασχολούνται αποκλειστικά με τις διαταραχές του ύπνου.

Η αϋπνία αντιμετωπίζεται με φάρμακα (ηρεμιστικά, υπνωτικά, κα) και με ψυχολογική υποστήριξη (μέσω γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας). Υπάρχουν επίσης και πλήθος σκευασμάτων φυτικής ή άλλης προέλευσης των οποίων όμως η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια δεν έχουν ελεγχθεί.

Κάποιες πρώτες συμβουλές για κάποιο άτομο που πάσχει από διαταραχές ύπνου, είναι όπως είπαμε παραπάνω ένα σταθερό ωράριο ύπνου και ένας διαφορετικός τρόπος ζωής. Η άσκηση, η σωστή διατροφή και η θετική σκέψη βελτιώνουν συνολικά την ποιότητα του ύπνου και γενικότερα τη ζωής μας. Για αυτό καλό είναι όταν νυστάζουμε να πηγαίνουμε κατευθείαν για ύπνο, να μην έχουμε μαζί μας ηλεκτρονικές συσκευές, να έχουμε ένα σωστό περιβάλλον στο υπνοδωμάτιο και να έχουμε καταναλώσει κάποιο ελαφρύ δείπνο. Πολλές από τις βραδινές μας συνήθειες, όπως η κατανάλωση αλκοόλ και σοκολάτας βλέποντας μία ταινία θα πρέπει να αποφεύγονται. Το μόνο που πρέπει να πάρετε μαζί σας στο κρεβάτι είναι ένα μυαλό χωρίς σκέψεις, γιατί και αύριο μέρα είναι.

Άπνοια

Η υπνική άπνοια ή αλλιώς άπνοια ύπνου, είναι μια διαταραχή, συχνά αδιάγνωστη, που επηρεάζει τον ύπνο μας και μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία μας. Τι παθαίνει ο οργανισμός όταν έχει άπνοια; Κατά τη διάρκεια του ύπνου παθαίνει διακοπές της αναπνοής που μπορεί να διαρκέσουν αρκετά δευτερόλεπτα (>10sec) και μπορεί να συμβούν πολλές φορές στη διάρκεια της νύχτας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα λαχάνιασμα ή πνιγμό καθώς το σώμα προσπαθεί να αποκαταστήσει την κανονική ροή του αέρα.

Η άπνοια μπορεί να είναι είτε αποφρακτική υπνική άπνοια, είτε κεντρική υπνική άπνοια, είτε μικτή υπνική άπνοια. Όλοι οι τύποι οδηγούν σε συχνά διακοπτόμενο ύπνο, που οδηγεί σε μια σειρά από προβλήματα υγείας, από χρόνια κόπωση και εξασθενημένη γνωστική λειτουργία, μέχρι υπέρταση και καρδιακά προβλήματα.

Η αποφρακτική υπνική άπνοια είναι ο πιο κοινός τύπος από τις τρεις, κατά τον οποίο οι μυς του λαιμού κλείνουν τον αεραγωγό, προκαλώντας τη διακοπή της αναπνοής.

Η κεντρική υπνική άπνοια είναι πιο σπάνια μορφή, η οποία οφείλεται στον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα, τα οποία δεν δίνουν εντολή προς τους μυς που ελέγχουν την αναπνοή, καθιστώντας δύσκολο ή αδύνατο τον κύκλο της φυσιολογικής αναπνοής.

Η μικτή υπνική άπνοια ή αλλιώς σύνδρομο σύνθετης υπνικής άπνοιας, είναι ένας συνδυασμός των παραπάνω, η οποία ξεκινάει ως κεντρική και καταλήγει να γίνεται αποφρακτική. Η διαχείριση αυτής της συνδυαστικής μορφής, απαιτεί μια σύνθετη προσέγγιση που αντιμετωπίζει τόσο τα προβλήματα των αεραγωγών όσο και τους νευρολογικούς παράγοντες ελέγχου της αναπνοής.

Σε κάθε περίπτωση κάθε τύπος έχει τις δικές του αιτίες, οι οποίες θα πρέπει να εντοπισθούν για την ακριβή διάγνωση και την αποτελεσματική θεραπεία.

Στην περίπτωση για παράδειγμα της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας, οι πιο συνήθεις παράγοντες είναι η παχυσαρκία, ο κακός τρόπος ζωής και η γενετική προδιάθεση. Στην κεντρική υπνική άπνοια οι λόγοι συνδέονται με ιατρικές καταστάσεις, όπως καρδιακές διαταραχές και ανωμαλίες του εγκεφαλικού στελέχους. Τέλος, στην μικτή υπνική άπνοια, ως μία  πιο περίπλοκη περίπτωση αυτής της διαταραχής, πιθανόν να απαιτηθεί μία ιατρική αξιολόγηση, με μελέτες ύπνου ώστε να μπορέσει ο ειδικός να προσδιορίσει τον συγκεκριμένο τύπο και να οδηγήσει στην καλύτερη δυνατή επιλογή των κατάλληλων παρεμβάσεων.

Η συχνότητα της υπνικής άπνοιας επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο και είναι πιο συχνή στους ενήλικες, σε ένα ποσοστό που μπορεί να φτάσει και το 20%. Συναντάται όμως και στα παιδιά, καθότι μπορεί να την εμφανίσουν λόγω άλλων παραγόντων όπως είναι η μεγέθυνση των αμυγδάλων ή και των αδενοειδών.

Ποια είναι τα βασικά συμπτώματα; Θα ξεκινήσουμε με τη δυσκολία στην αναπνοή όπου μπορεί να οδηγήσει σε απότομες αφυπνίσεις, στην προσπάθεια του οργανισμού να αντιμετωπίσει την έλλειψη οξυγόνου. Αν έχετε βιώσει ή βιώνετε τέτοια περιστατικά στον ύπνο σας, μπορείτε να ζητήσετε έγκαιρα μία ιατρική βοήθεια.

Ένα από τα χαρακτηριστικά σημάδια της υπνικής άπνοιας είναι επίσης το έντονο και συχνό ροχαλητό. Αυτό συμβαίνει λόγω της μερικής απόφραξης του αεραγωγού (κατά τη διάρκεια του ύπνου), που προκαλεί δονήσεις στους ιστούς του λαιμού. Και σε αυτήν την περίπτωση φρόνιμο είναι να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό για έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση.

Άλλα συμπτώματα είναι η αίσθηση εξάντλησης κατά τη διάρκεια της ημέρας καθότι οι συνεχείς διακοπές του ύπνου, αποτρέπουν το άτομο να φτάσει σε βαθύτερα στάδια ύπνου, δημιουργώντας τελικά ένα διακοπτόμενο κύκλο ξεκούρασης που οδηγεί με τη σειρά του σε ελλιπή συγκέντρωση, ημερήσια υπνηλία και αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων. Επιπροσθέτως, η υπνική άπνοια μπορεί να οδηγήσει σε πρωινούς πονοκέφαλους και ξηρό λαιμό, κακή ψυχολογία, μειωμένη σεξουαλική διάθεση και άλλα.

Όλα τα παραπάνω συμπτώματα λειτουργούν ως προειδοποιητικά σήματα για πιθανή παρουσία υπνικής άπνοιας, που σημαίνει για τους πάσχοντες αναζήτηση ιατρικής φροντίδας προκειμένου να γίνει η σωστή αξιολόγηση και διαχείριση του προβλήματος.

Όσο για τη διάγνωση αυτής της διαταραχής, απαιτείται η επίσκεψη σε εξειδικευμένους πνευμονολόγους γιατρούς του ύπνου. Πέραν του ιστορικού και της φυσικής εξέτασης του ατόμου, υπάρχουν διάφορες διαγνωστικές εξετάσεις για την υπνική άπνοια όπως το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (καταγράφει την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου κατά τον ύπνο), το καρδιογράφημα (καταγράφει την καρδιακή δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του ύπνου), το οφθαλμογράφημα (καταγράφει την οφθαλμική κίνηση κατά τη διάρκεια του ύπνου) και το μυογράφημα (καταγράφει τη δραστηριότητα των μυών κατά τη διάρκεια του ύπνου). Η συμπεριφορά όλων αυτών των οργάνων κατά τη διάρκεια του ύπνου δίνει πολύ σημαντικές πληροφορίες στους γιατρούς, ώστε να αναγνωρίσουν πιθανά προβλήματα που συνδέονται με την υπνική άπνοια και με άλλες διαταραχές του ύπνου.

Η σημασία της αντιμετώπισης αυτής της διαταραχής είναι τεράστια αν σκεφτούμε τις επιπτώσεις της στην υγεία. Τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν είναι σοβαρά και πολλά. Από τις καρδιακές παθήσεις όπως η καρδιακή ανεπάρκεια και η καρδιακή προσβολή, μέχρι την υψηλή αρτηριακή πίεση που μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή νόσο και εγκεφαλικό επεισόδιο, αλλά και τον σακχαρώδη διαβήτη λόγω των διακυμάνσεων του οξυγόνου που διαταράσσει τον μεταβολισμό της γλυκόζης και την ευαισθησία στην ινσουλίνη, είναι μερικές μόνο από τις επιπτώσεις που συναντώνται. Η καθημερινότητα επιπλέον επιβαρύνεται με την ημερήσια κόπωση, τη μειωμένη συγκέντρωση και απόδοση, τον εκνευρισμό και την κατάθλιψη.

Για αυτό, θα πρέπει αν πάσχετε από αυτή τη διαταραχή να μην παραμελήσετε να δείτε τι ακριβώς συμβαίνει και πως μπορείτε να βελτιώσετε την κατάσταση. Όπως είπαμε, για όλες τις διαταραχές του ύπνου απαιτείται αλλαγή στον τρόπο ζωής, ακόμα και προληπτικά για όσους δεν έχουν εμφανίσει κάποιο από τα συμπτώματα. Σε κάθε άλλη περίπτωση υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης (όπως η θεραπεία CPAP με συσκευή συνεχούς θετικής πίεσης αεραγωγών) με εξαιρετικά αποτελέσματα. Αυτό που πρέπει εσείς να κάνετε ως πρώτο βήμα, είναι μία επίσκεψη στον γιατρό σας.