«Η μαμά ήξερε τι συνέβαινε»: Η Μπριγκίτε Ες για τη ζωή της στο Άουσβιτς, στην οικογένεια της Ζώνης Ενδιαφέροντος

Ήταν το πρωί της 16ης Δεκεμβρίου 2021, μια εβδομάδα πριν από τα Χριστούγεννα. Απέναντί μου καθόταν η Μπριγκίτε, η κόρη του Ρούντολφ Ες, του διοικητή του Άουσβιτς. Ήμουν εδώ για να τη ρωτήσω πώς ήταν η ζωή δίπλα στο στρατόπεδο.

Η Μπριγκίτε ήταν 88 ετών. Με χλωμά χείλη, λεπτά χέρια και τούφες λευκών μαλλιών, ήταν πιο εύθραυστη απ’ ό,τι ήταν την τελευταία φορά που την είδα. Η φωνή της ήταν επίσης πιο αδύναμη, η ομιλία της πιο νωχελική και με πολλές παύσεις. Αλλά ήταν ακόμα σε θέση να σκέφτεται καθαρά και τα μάτια της εξακολουθούσαν να λάμπουν από ζωή.

Καθόμασταν στο σπίτι της Μπριγκίτε με τις κουρτίνες ανοιχτές, κάπου στα προάστια της Ουάσινγκτον. Η γειτονιά ήταν γεμάτη γερουσιαστές, λομπίστες και δικηγόρους. Οι δρόμοι ήταν φαρδιοί και πλαισιωμένοι από δέντρα που είχαν χάσει προ πολλού τα φύλλα τους.

Tο 1940, ήταν επτά ετών όταν έφτασε στο στρατόπεδο με την οικογένειά της. Παρέμεινε στη βίλα μέχρι το 1944, όταν μετακόμισαν στο Βερολίνο για τους τελευταίους μήνες του πολέμου

Η Μπριγκίτε και τα αδέρφια της στη βίλα δίπλα στο Άουσβιτς / Photo: YouTube

Κρατούσε καλά κρυμμένο το μυστικό της

Δίπλα μου βρισκόταν ένα ξεχαρβαλωμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο. Από τα κλαδιά του κρέμονταν αυτοσχέδια στολίδια που δεκαετίες πριν η Μπριγκίτε είχε φέρει από τη Γερμανία. «Η Μούτι έφτιαξε πολλά από αυτά», μου είπε με ένα τρυφερό χαμόγελο. Η Μούτι (Mutti) ήταν η Χέντγουιγκ Ες, η σύζυγος του διοικητή του Άουσβιτς.

Είχα πάρει για πρώτη φορά συνέντευξη από την Μπριγκίτε το 2013. Μέχρι τότε, είχε πει ελάχιστα στα παιδιά της για το Άουσβιτς. Δεν είχε ξαναμιλήσει ποτέ σε δημοσιογράφο. Μου είχε πάρει τρία χρόνια για να την πείσω να μου μιλήσει.

Συνολικά, μίλησα με την Μπριγκίτε για περισσότερες από 20 ώρες. Αυτό αποτέλεσε τη βάση για ένα άρθρο που έγραψα για την Washington Post, το οποίο κοινοποιήθηκε σε όλο τον κόσμο. Ήταν η πρώτη φορά που ένα από τα παιδιά του Ρούντολφ Ες επέλεξε να μιλήσει δημόσια, η πρώτη φορά που ένα από αυτά άνοιξε τα χαρτιά του για τη ζωή στη βίλα δίπλα στο στρατόπεδο.

Δείτε το βίντεο με τη συνέντευξη της Μπριγκίτε Ες

Κρύφτηκαν σε ένα κοντινό εργοστάσιο ζάχαρης

Κατά τη διάρκεια αυτών των συνεντεύξεων, η Μπριγκίτε είχε δώσει τα βασικά στοιχεία: το 1940, ήταν επτά ετών όταν έφτασε στο στρατόπεδο με την οικογένειά της. Παρέμεινε στη βίλα μέχρι το 1944, όταν μετακόμισαν στο Βερολίνο για τους τελευταίους μήνες του πολέμου.

Τον Απρίλιο του 1945, λίγο πριν ο σοβιετικός στρατός καταλάβει το Βερολίνο, ο πατέρας της είχε διαφύγει. Πήρε την ταυτότητα ενός ναυτικού και εργάστηκε σε ένα αγρόκτημα κοντά στο Φλένσμπουργκ της βόρειας Γερμανίας. Η Μπριγκίτε, η μητέρα της και τα αδέλφια της κρύφτηκαν σε ένα κοντινό εργοστάσιο ζάχαρης.

Ένα χρόνο αργότερα, ένας λοχαγός του βρετανικού στρατού ανέλαβε να αναζητήσει τον πατέρα της Μπριγκίτε. Αυτός ο λοχαγός έτυχε να είναι ο προ-θείος μου, ο Χανς Αλεξάντερ, ο οποίος ήταν Γερμανός Εβραίος από το Βερολίνο. Βρήκε την Μπριγκίτε και τους άλλους στο εργοστάσιο ζάχαρης και απαίτησε να μάθει πού κρυβόταν ο πατέρας της. Η Μπριγκίτε μου είπε ότι της φώναξε τόσο δυνατά που για το υπόλοιπο της ζωής της είχε πονοκεφάλους. Με τις πληροφορίες που του έδωσε η Χέντγουιγκ, εντόπισε τον Ρούντολφ Ες και τον συνέλαβε. Αργότερα έγραψα ένα βιβλίο για αυτή την ιστορία, τον Χανς and Ρούντολφ.

Eίχε πάντα επίγνωση του κινδύνου. Όταν υπήρξε προειδοποίηση για αεροπορική επιδρομή έπρεπε να τρέξουν στο υπόγειο. «Είχαμε μια μικρή βαλίτσα δίπλα στο κρεβάτι μας με ρούχα μέσα», θυμάται

Η ζωή στη βίλα / Photo: Rainer Höss/Institut für Zeitgeschichte München

Η ζωή της στην Ισπανία ως μοντέλο

Η Μπριγκίτε έφυγε από τη Γερμανία τη δεκαετία του 1950 και ξεκίνησε μια νέα ζωή στην Ισπανία. Για τρία χρόνια ήταν μοντέλο για τον Balenciaga στη Μαδρίτη, όπου γνώρισε τον Ιρλανδοαμερικανό σύζυγό της, έναν μηχανικό. Μετακόμισαν στην Ουάσινγκτον τη δεκαετία του 1970 και η Μπριγκίτε εργάστηκε σε μπουτίκ μόδας για 35 χρόνια.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τη διεξαγωγή αυτών των συνεντεύξεων, συνειδητοποίησα ότι υπήρχαν κενά στην ιστορία. Επεισόδια που έπρεπε να συμπληρωθούν. Ερωτήματα που έπρεπε να απαντηθούν. Ήθελα να καταγράψω για τελευταία φορά την Μπριγκίτε πριν να είναι πολύ αργά. Για χάρη της ιστορίας. Θα ήταν μια τελευταία συνέντευξη.

Έτσι, οκτώ χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2021, καθόμουν και πάλι στο σαλόνι της Μπριγκίτε στο ζοφερό και γεμάτο ακαταστασία σπίτι έξω από την Ουάσινγκτον. «Ποια ήταν η πρώτη σου ανάμνηση;». Ξεκίνησα ρωτώντας. «Το Άουσβιτς», είπε. «Δεν θυμάμαι τίποτα πριν από αυτό».

To τρέιλερ της ταινίας Ζώνη Ενδιαφέροντος 

Είχε πάντα επίγνωση του κινδύνου

Και τα αδέρφια της, πώς ήταν; «Ήμουν πιο κοντά στον μικρότερο αδελφό μου, τον Χανς Γιούργκεν», είπε. «Περνούσα καλύτερα μαζί του. Πήγαινα ιππασία με την αδελφή μου». Η Μπριγκίτε κοιμόταν στη βίλα με την αδελφή της Χάιντετροντ.

Τα δύο αδέλφια της, ο Κλάους και ο Χανς Γιούργκεν, μοιράζονταν ένα υπνοδωμάτιο, ενώ η μικρή Άνεγκρετ κοιμόταν σε ένα καλαθάκι σε ένα δωμάτιο με μια νταντά που τη φρόντιζε. «Θυμάμαι ότι διασκεδάζαμε», είπε, «είχαμε μια μικρή πισίνα στην πίσω αυλή. Και η μητέρα μου είχε ένα όμορφο σπιτάκι στον κήπο με λουλούδια. Αγαπούσε τα λουλούδια. Το κληρονόμησα αυτό, αγαπώ κι εγώ τα λουλούδια». Είχαν επίσης κατοικίδια ζώα. Δύο χελώνες που τις έλεγαν Τζάμπο και Ντίλα και δύο μεγάλα Δαλματίας.

Αλλά είχε πάντα επίγνωση του κινδύνου. Όταν υπήρξε προειδοποίηση για αεροπορική επιδρομή έπρεπε να τρέξουν στο υπόγειο. «Είχαμε μια μικρή βαλίτσα δίπλα στο κρεβάτι μας με ρούχα μέσα», θυμάται. «Τη σηκώσαμε και κατεβήκαμε κάτω όταν η μαμά μου είπε: «Πάμε κάτω»».

«Ήταν ένας υπέροχος μπαμπάς»

Η μητέρα της και ο πατέρας της ήταν πολύ δεμένοι, μου είπε η Μπριγκίτε. «Αγαπούσαν ο ένας τον άλλον». Τα Σαββατοκύριακα, ο πατέρας της δεν χρειαζόταν να πάει σε αυτό που η ίδια αποκαλούσε «δουλειά». Μπορούσε να περνάει χρόνο με την οικογένειά του.

«Ήταν ένας υπέροχος μπαμπάς», είπε. «Τις Κυριακές κάπνιζε πούρο και μύριζε όλο το σπίτι. Τρώγαμε πρωινό, μεσημεριανό ή βραδινό, σαν μια ωραία οικογένεια». Στη συνέχεια πρόσθεσε: «Δεν ξέραμε καν ποια ήταν η δουλειά του στην πραγματικότητα».

Μια από τις αγαπημένες της στιγμές του χρόνου ήταν τα Χριστούγεννα. Οι γονείς της κρεμούσαν στολίδια στο δέντρο και όταν τελείωναν ο πατέρας της χτυπούσε ένα κουδούνι. Η Μπριγκίτε έκανε έναν ήχο τινγκ-α-λινγκ όταν αφηγήθηκε αυτή την ιστορία.

Η Μπριγκίτε έκανε μια παύση. «Αργότερα, μάθαμε τι συμβαίνει. Δεν μου αρέσει πραγματικά να μιλάω γι’ αυτό, επειδή δεν μου άρεσε αυτή η ιδέα για το τι έκαναν. Αλλά ξέρω ότι δεν έφταιγε ο πατέρας μου»

Η Μπριγκίτε με την αδερφή της και δυο στρατιώτες του Άουσβιτς/ Photo: Rainer Höss/Institut für Zeitgeschichte München

«Αποκαλούσαν τη μητέρα μου, Άγγελο του Άουσβιτς»

«Τότε ο μπαμπάς άνοιγε την πόρτα. Και εκεί ήταν ένα δέντρο με όλα τα φώτα αναμμένα, αληθινά λευκά κεριά. Και μπορούσαμε να το κοιτάξουμε ώρες. Αλλά πρώτα έπρεπε να φάμε το δείπνο της παραμονής των Χριστουγέννων. Και μετά από αυτό μπορούσαμε να μπούμε κάτω από το δέντρο. Πάντα υπήρχαν αληθινά μπισκότα. Και μπορούσαμε να φάμε μερικά. Όχι όλα, μόνο μερικά».

Η Μπριγκίτε είπε ότι γνώριζε ότι οι άνθρωποι που εργάζονταν στη βίλα και τον κήπο ήταν κρατούμενοι στο στρατόπεδο. «Ήταν πάντα πολύ χαρούμενοι», είπε. «Αποκαλούσαν τη μητέρα μου, Άγγελο του Άουσβιτς». Βλέποντας την έκπληξή μου, η Μπριγκίτε είπε: «Η μητέρα μου ήταν απλώς ένας καλός άνθρωπος. Τελεία και παύλα».

Στη δεκαετία του 1970, η Χέντγουιγκ επισκεπτόταν την Μπριγκίτε στην Ουάσινγκτον, αλλά σπάνια συζητούσαν για το Άουσβιτς. «Ήταν πολύ οδυνηρό», είπε. «Είμαι σίγουρη ότι η μαμά μου ήξερε τι συνέβαινε στο στρατόπεδο. Ήταν πολύ λυπημένη γι’ αυτό. Αλλά δεν μπορούσε να βοηθήσει. Προσπαθούσε απλώς να είναι καλή με τα παιδιά και με τον πατέρα μου».

Το τελευταίο του γράμμα στις κόρες του

Πριν κρεμαστεί στο Άουσβιτς, τον Απρίλιο του 1947, ο Ρούντολφ Ες έγραψε τα τελευταία του λόγια στην Μπριγκίτε και την αδελφή της.

Της το διαβάζω:

«Είστε ακόμα πολύ μικρές για να μάθετε το μέγεθος της σκληρής μοίρας που μας επιφυλάχθηκε. Αλλά ειδικά εσείς, αγαπητά μου καλά κορίτσια, είστε ιδιαίτερα υποχρεωμένες να σταθείτε στο πλευρό της φτωχής άτυχης μητέρας σας και με αγάπη να τη βοηθήσετε με κάθε τρόπο που μπορείτε. Περιβάλλετε την με όλη την παιδική σας αγάπη από την καρδιά σας και δείξτε της πόσο πολύ την αγαπάτε».

«Ακούγεται σαν τον πατέρα μου», είπε όταν τελείωσα. «Το λατρεύω».

Πώς ήταν λοιπόν ο πατέρας της; Ρώτησα. «Ήταν ένας υπέροχος, απολύτως υπέροχος άνθρωπος», είπε. «Δεν θα μπορούσα να ευχηθώ για καλύτερο πατέρα».

Ήταν στοργικός, ρώτησα;

«Ω, ναι», απάντησε. «Πάντα μας αγκάλιαζε. Το βράδυ, μας έδινε ένα φιλί και μας έλεγε: «Schlaf schön Nacht meine Kinder» -Κοιμηθείτε καλά παιδιά μου».

Πριν κρεμαστεί στο Άουσβιτς, τον Απρίλιο του 1947, ο Ρούντολφ Ες έγραψε τα τελευταία του λόγια στην Μπριγκίτε και την αδελφή της

Η οικογένεια Ες / Photo: Institut für Zeitgeschichte München

Υπεύθυνος για τη δολοφονία πάνω από ένα εκατομμύριο γυναικών, ανδρών και παιδιών

Η Μπριγκίτε έκανε μια παύση. «Αργότερα, μάθαμε τι συμβαίνει. Δεν μου αρέσει πραγματικά να μιλάω γι’ αυτό, επειδή δεν μου άρεσε αυτή η ιδέα για το τι έκαναν. Αλλά ξέρω ότι δεν έφταιγε ο πατέρας μου».

Έκανε και πάλι παύση, πριν προσθέσει: «Δεν νομίζω ότι ήξερε σε τι έμπλεξε όταν ξεκίνησε. Γιατί πολλές φορές ήταν πολύ δυστυχισμένος. Και όταν μίλησα με τη μαμά μου μετά από όλα αυτά που συνέβησαν, ξέρετε, μου είπε ότι ήταν πολύ δυστυχισμένος άνθρωπος».

Την πίεσα σε αυτό. Πώς θα μπορούσε ο πατέρας της να είναι ένας «απόλυτα υπέροχος άνθρωπος», αν ήταν υπεύθυνος για τη δολοφονία πάνω από ένα εκατομμύριο γυναικών, ανδρών και παιδιών;

«Λοιπόν…», τραύλισε.

«Αυτό είναι γεγονός. Δεν είναι;» είπα.

«Ναι», παραδέχτηκε. «Αλλά δεν νομίζω… εννοώ ότι δεν το βλέπω έτσι».

«Αλλά είναι αλήθεια. Συμφωνείς ότι είναι αλήθεια; Ξέρεις, είναι αλήθεια;». Συνέχιζα να πιέζω.

«Λοιπόν, συνέβη», είπε αδύναμα.

«Συνέβη στο Άουσβιτς». Είπα για να είμαι σαφής.

«Ναι», είπε, με τη φωνή της να ακούγεται μόλις και μετά βίας.

«Και ο πατέρας σου ήταν ο διοικητής». Συνέχισα.

«Ναι», είπε ξανά.

«Οπότε ήταν υπεύθυνος».

«Όπως είπα, τα πράγματα συμβαίνουν μερικές φορές». Στη συνέχεια περίμενε μια στιγμή και πρόσθεσε: «Ίσως δεν θέλω να ξέρω ορισμένα πράγματα».

«Αλλά είναι αλήθεια», πίεσα. «Ξέρεις ότι ήταν υπεύθυνος. Το ξέρεις αυτό;».

«Ακόμα δεν το πιστεύω», αντιστάθηκε, «γιατί υπήρχαν άνθρωποι από πάνω του, που τον ανάγκασαν να το κάνει αυτό».

«Αλλά παρ’ όλα αυτά το έκανε».

«Λοιπόν, ναι, υποθέτω», παραδέχτηκε τελικά, «πρέπει να πω ναι».

Η τελευταία συνέντευξη της Μπριγκίτε

Και με αυτό η συνέντευξη τελείωσε. Μάζεψα τον εξοπλισμό ηχογράφησης, έβαλα στην άκρη τις σημειώσεις μου και είπα αντίο.

Λιγότερο από δύο χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 2023, η Μπριγκίτε πέθανε. Η μόνη από τα αδέλφια της που ζει ακόμα είναι η Άνεγκρετ, αλλά ήταν μόλις μωρό όταν ζούσαν στη βίλα. Και έτσι με τον θάνατο της Μπριγκίτε χάσαμε το τελευταίο άτομο που θυμάται πώς ήταν η ζωή της οικογένειας του διοικητή που ζούσε δίπλα στο Άουσβιτς.

Στις 10 Μαρτίου 2024, η Ζώνη Ενδιαφέροντος κέρδισε δύο Όσκαρ καλύτερης διεθνούς ταινίας μεγάλου μήκους και καλύτερου ήχου. Αυτή η ταινία αφηγείται την ιστορία του πώς ήταν η ζωή της οικογένειας Ες, στη βίλα δίπλα στο Άουσβιτς. Κυκλοφόρησε μετά τον θάνατο της Μπριγκίτε.

Χαίρομαι, λοιπόν, που μπόρεσα να καταγράψω τη μαρτυρία της στο αρχείο για χάρη της ιστορίας, για χάρη οποιουδήποτε θέλει να καταλάβει πώς οι άνθρωποι είναι ικανοί να πραγματοποιήσουν μια τέτοια θηριωδία, για όποιον θέλει να σταματήσει να συμβαίνουν ξανά τέτοια πράγματα.

*Ο Thomas Harding είναι ο συγγραφέας του βιβλίου Hanns and Rudolf

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην theguardian.com