Ο Αλέξανδρος Ιόλας μοίραζε Cartier ρολόγια στους φίλους του σαν γλυκά

Ήταν ένα εύστοχο σύνθημα το «μεγαλώνω για πάντα, μεγαλώνω αιώνια», διότι η καλλιέργεια -τόσο του ταλέντου όσο και των ευκαιριών- παρέμεινε στο επίκεντρο μιας εξαιρετικά επιτυχημένης καριέρας που διήρκεσε τέσσερις δεκαετίες και πολλές ηπείρους.

«Ο Ιόλας ήταν ένας άνθρωπος της Αναγέννησης με επαναστατική τάση και προτίμηση στα προκλητικά κοστούμια» γράφει το sothebys.com περιγράφοντάς τον.

«Σαν κυνηγός ή ματαντόρ, τυλιγόταν με γούνες ρακούν και τσιντσιλά και σαρωτικές κάπες μέχρι το πάτωμα. Ακόμα και τα μαλλιά του – μια καταιγίδα από κατάμαυρες μπούκλες – έμοιαζαν προκλητικά. «Έχουν άλλο σύνταγμα» αστειευόταν. Και η θεατρική του εμφάνιση – ίσως μη αναμενόμενη για έναν πρώην χορευτή – θάμπωσε τον κόσμο της τέχνης κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Υψηλό γούστο και υψηλές γνωριμίες

Ο Ιόλας υποστήριζε ότι η τέχνη ήταν το μόνο πράγμα που τον ενδιέφερε, ένας ισχυρισμός που δεν ήταν απολύτως αληθινός. Πριν από την επιτυχία του ως γκαλερίστα ήταν πιανίστας και διάσημος χορευτής στο μπαλέτο.

Είχε επίσης ταλέντο στη φιλία, διατηρώντας στενές σχέσεις με μερικές από τις πιο εξέχουσες πολιτιστικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Άντι Γουόρχολ, ο Μαξ Ερνστ και ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, με τον οποίο χόρεψε σε έναν δρόμο του Μιλάνου.

Ως έμπορος τέχνης τα επιτεύγματά του ήταν πολλά και μεγάλα. Βοήθησε να εισαχθεί ο σουρεαλισμός στην Αμερική, έδωσε στον Άντι Γουόρχολ την ευκαιρία να κάνει την πρώτη του έκθεση, υπερασπίστηκε τα μεταγενέστερα έργα του Πικάσο και ενορχήστρωσε ένα διεθνές δίκτυο γκαλερί. Από τη δεκαετία του 1950 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο Ιόλας πετούσε μεταξύ αυτών των γκαλερί -στη Νέα Υόρκη, το Παρίσι, τη Γενεύη, το Μιλάνο, τη Μαδρίτη, τη Ρώμη και την Αθήνα- προωθώντας τα ταλέντα καλλιτεχνών όπως ο René Magritte, ο Lucio Fontana και ο Claude Lalanne.

Για τον Ιόλα, οι άνθρωποι, οι πίνακες, η μουσική και η κίνηση, ήταν όλα ένα κομμάτι του χορού της ζωής. «Κάθε έκθεση είναι σαν την πρεμιέρα ενός μπαλέτου», είπε στον ιστορικό τέχνης Maurice Rheims το 1965

«Μια έκθεση πρέπει να είναι ένα μπαλέτο, διακοσμημένο από τον Ιβ Κλάιν, από τον Μαξ Ερνστ»

Για τον Ιόλα, οι άνθρωποι, οι πίνακες, η μουσική και η κίνηση, ήταν όλα ένα κομμάτι του χορού της ζωής. «Κάθε έκθεση είναι σαν την πρεμιέρα ενός μπαλέτου», είπε στον ιστορικό τέχνης Maurice Rheims το 1965. «Περιμένω το κοινό, δίνω παράσταση. Δεν θεωρώ την γκαλερί ως εμπορικό επάγγελμα. Είναι μια καθαρά καλλιτεχνική ενασχόληση. Μια έκθεση πρέπει να είναι ένα μπαλέτο, διακοσμημένο από τον Ιβ Κλάιν, από τον Μαξ Ερνστ. Μια έκθεση στην οποία οι θεατές είναι οι χορευτές και το σκηνικό το φτιάχνει ο ζωγράφος».

Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, το 1907, σε οικογένεια εύπορων Ελλήνων εμπόρων βαμβακιού.  Παρόλο που οι γονείς του ήθελαν να μπει στην οικογενειακή επιχείρηση, ο Ιόλας αψήφησε τις οικογενειακές προσδοκίες, ανακαλώντας αργότερα ότι «δεν μπορούσαν να με απομακρύνουν από τις τέχνες. Δεν ήθελα να γίνω βαμβακέμπορος, ούτε καν πλούσιος βαμβακέμπορος».

Δείτε ένα βίντεο με τη ζωή του 

Μοντέλο του Georgio de Chirico

Περιπετειώδης και ιδιόρρυθμος, ταξίδεψε πολύ. Για μια περίοδο έπαιξε πιάνο στο Βερολίνο και στη συνέχεια, στο Παρίσι, ακολούθησε καριέρα στο μπαλέτο. Εκεί, σε ηλικία 17 ετών, άρχισε να ενδιαφέρεται και για την τέχνη. Καθώς περπατούσε μια μέρα στη λεωφόρο Matignon, τον σταμάτησε ένας πίνακας του Georgio de Chirico που κρεμόταν σε μια βιτρίνα γκαλερί. «Με τράβηξε ο πίνακας σαν από μαγεία», θυμάται. Αργότερα θα γινόταν μοντέλο για τον καλλιτέχνη.

Το 1935 έφτασε στη Νέα Υόρκη, όπου χόρεψε για τον George Balanchine, ο οποίος τον προορίζει για τη La Traviata – «Το πιο όμορφο βαλς στον κόσμο», δήλωσε ο Ιόλας. Οι υποχρεώσεις περιοδειών με χορευτικά συγκροτήματα που είχαν ιδρύσει η Θεοδώρα Ρούσβελτ και ο Μαρκήσιος ντε Κουέβας τον οδήγησαν σε όλες τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική.

Αποσυρόμενος από το χορό, ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στην καλλιτεχνική σκηνή της Νέας Υόρκης το 1944, αρχικά ως διευθυντής της γκαλερί Hugo στην East 55th Street. Η γκαλερί ιδρύθηκε από τη σούπερ σταρ των καλλυντικών, την Elizabeth Arden, μαζί με τους κληρονόμους Robert Rothschild και Maria dei Principi Ruspoli Hugo, και απέκτησε φήμη για την υπερρεαλιστική τέχνη.

Η ματιά του ενημερωνόταν από τη διαίσθηση, όπως είπε, και όχι από εμπορικές εκτιμήσεις. Απλώς «τρελαινόταν» για ορισμένους καλλιτέχνες

Η ματιά του ενημερωνόταν από τη διαίσθηση

Ο Ιόλας διοργάνωσε κομβικές εκθέσεις με νέα έργα των Ernst και Magritte, αλλά και των Victor Brauner, Dorothea Tanning και Leonor Fini. Ήταν όμως κάτι περισσότερο από ένας απλός έμπορος του σουρεαλισμού.

Το 1953 διοργάνωσε το ντεμπούτο του Andy Warhol, με τίτλο «Fifteen Drawings Based on the Writings of Truman Capote» -περίπου 30 χρόνια αργότερα έδωσε στον καλλιτέχνη μια από τις τελευταίες του παραγγελίες, μια σειρά έργων βασισμένων στον Μυστικό Δείπνο του Leonardo da Vinci.

Συνδέθηκε επίσης με την ποπ ευαισθησία του Ed Ruscha και τον ερωτισμό του γλύπτη Taki, δίνοντας εκθέσεις και στους δύο. Η ματιά του ενημερωνόταν από τη διαίσθηση, όπως είπε, και όχι από εμπορικές εκτιμήσεις. Απλώς «τρελαινόταν» για ορισμένους καλλιτέχνες.

Βοήθησε να εισαχθεί ο σουρεαλισμός στην Αμερική, έδωσε στον Άντι Γουόρχολ την ευκαιρία να κάνει την πρώτη του έκθεση, υπερασπίστηκε τα μεταγενέστερα έργα του Πικάσο και ενορχήστρωσε ένα διεθνές δίκτυο γκαλερί

Ο μύθος του ενίοτε ξεπερνούσε τη φαντασία

Το 1955 ο Ιόλας βρέθηκε στη Νέα Υόρκη -σε συνεργασία με τον Brooks Jackson, έναν άλλο πρώην χορευτή, και τις επόμενες δύο δεκαετίες άνοιξε γκαλερί σε όλη την Ευρώπη. Τα επαγγελματικά του επιτεύγματα συνδέονταν συχνά με εξαιρετικές ιστορίες -πιθανώς μυστικές- και διαμορφώθηκε ένας μύθος που εν μέρει ήταν ολόδικός του.

Λέγεται ότι είχε παντρευτεί τη Θεοδώρα Ρούσβελτ για να αποκτήσει πράσινη κάρτα και ότι μπούκλες από τα μαλλιά του έγιναν ψεύτικες βλεφαρίδες για την Μάρλεν Ντίντριχ.

Δεν ήταν αρνητικός στο να εκφέρει έντονες, ενίοτε τυχαίες, συχνά διασκεδαστικές απόψεις: Απέρριπτε τον Balthus και τον Cy Twombly ως τρομερούς ζωγράφους και ραψωδούσε για την ομορφιά της πυραμίδας του Λούβρου. «Το φόρτε μου είναι να αγαπώ αυτά που αγαπώ», έλεγε, «και να μισώ αυτά που μισώ».

«Στη μετέπειτα ζωή του, αφού έκλεισε όλες τις γκαλερί του στη Νέα Υόρκη, ο Ιόλας συγκέντρωσε την ενέργειά του στο σπίτι του, ένα μαρμάρινο παλάτι που έχτισε σε ένα απρόσφορο εργατικό προάστιο της Αθήνας» σχολιάζει το σχετικό κείμενο του sothebys.com

Μοίραζε Cartier ρολόγια στους φίλους του σαν γλυκά

Τέτοια βομβαρδιστικά λόγια μετριάζονταν από μεγάλη γενναιοδωρία. Ο Michel Strauss, πρώην επικεφαλής του Τμήματος Ιμπρεσιονιστών και Μοντέρνας Τέχνης του οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο, θυμάται την επίσκεψή του στον Ιόλα το 1979: «Άνοιξε ένα συρτάρι που ήταν γεμάτο ρολόγια Cartier, έβγαλε ένα και μου το έδωσε. Είχε ένα μεγάλο συρτάρι γεμάτο από αυτά τα ρολόγια, τα οποία μοίραζε στους φίλους του σαν γλυκά».

«Στη μετέπειτα ζωή του, αφού έκλεισε όλες τις γκαλερί του στη Νέα Υόρκη, ο Ιόλας συγκέντρωσε την ενέργειά του στο σπίτι του, ένα μαρμάρινο παλάτι που έχτισε σε ένα απρόσφορο εργατικό προάστιο της Αθήνας» σχολιάζει το σχετικό κείμενο του sothebys.com.

«Ήταν, κατά κάποιον τρόπο, η τελευταία του γκαλερί, ένας οικιακός χώρος γεμάτος με την τέχνη που είχε αγαπήσει καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του και με έπιπλα που συμπλήρωναν τη φανταχτερή του συμπεριφορά».

«Έγιναν διαρρήξεις. Λήστευαν το μέρος για χρόνια και είχε ακόμα πράγματα μέσα» γράφει ο Νίκος Σταθούλης, ο προσωπικός του βιογράφος

Τέχνη στον παράδεισο

Μετά από μια περίοδο συνταξιοδότησης, ο Ιόλας επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, το σκηνικό πολλών από τους μεγαλύτερους θριάμβους του, και πέθανε στο Μανχάταν το καλοκαίρι του 1987.

Οι New York Times σημείωναν ότι θα τον θυμόντουσαν ως έναν έμπορο που μπορούσε να πείσει έναν πελάτη με «τον ιεροφανή τρόπο του, τον συχνά εντυπωσιακό τρόπο ντυσίματός του και την άτακτη και μερικές φορές ακαταμάχητη γοητεία του».

Ο Ιόλας, ωστόσο, πίστευε ότι η ανάπτυξη ήταν αιώνια, συνεχίζοντας και στη μετά θάνατον ζωή. «Όσο για τον παράδεισο», σημείωσε κάποτε. «Τον διακοσμείς όπως θέλεις. Έχει πολύ ψηλά ταβάνια και πολύ υψηλό ενοίκιο. Θα περιμένω να δω τι έχουν να πουλήσουν εκεί- είναι μεγάλη αγορά».

Δείτε ένα βίντεο για τη βίλα του Ιόλα στην Αγία Παρασκευή 

Μια περιουσία στα εξ ων συνετέθη

Αμέσως μετά το θάνατό του η οικογένειά του και άλλοι αποδεκάτισαν την τεράστια συλλογή του. «Έγιναν διαρρήξεις. Λήστευαν το μέρος για χρόνια και είχε ακόμα πράγματα μέσα» γράφει ο Νίκος Σταθούλης, ο προσωπικός του βιογράφος.

«Αν και σχεδόν 7.500 έργα τέχνης διεκδικήθηκαν από τους κληρονόμους του, εξακολουθούν να αγνοούνται περίπου 2.500. ‘Η αξία τους είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί. Φανταστείτε, βρήκαν άλλους 200 πίνακες σε ένα υπόγειο, και ένας από αυτούς ήταν ένας Φοντάνα – τον περιέγραψαν ως “κατεστραμμένο καμβά αγνώστου καλλιτέχνη”. Δεν είχαν ιδέα τι έκαναν».

*Ο Αλέξανδρος Ιόλας γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου 1908 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και πέθανε στις 8 Ιουνίου 1987 στη Νέα Υόρκη. Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε στη νέα ιστοσελίδα www.iolasofficial.com που δημιούργησε η ανιψιά του, η Κλινική Ψυχολόγος και συγγραφέας Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα.

*Με στοιχεία από sothebys.com