Μαξίμ Γκόρκι: Σεβάσμια πνευματική ζεστασιά

Όσοι ταξιδεύουν, και μάλιστα σε χώρες μακρινές, ξέρουν καλά ότι, για καιρό έπειτ’ από το γυρισμό, γυροφέρνουν βασανιστικά στο στοχασμό τους επάλληλες συγκεντρωμένες εντυπώσεις που τους ταλανίζουν, αληθινοί σωρίτες (σ.σ. ή και σωρείτες, σύνολο συλλογισμών στους οποίους το συμπέρασμα από κάθε προηγούμενο συλλογισμό αποτελεί την προκείμενη για τον αμέσως επόμενο). Ξεχωριστά και προ πάντων, το ταξίδι στη νέα Ρωσσία κι’ η κυκλοφορία σε μεγάλες πολιτείες, που έχουν μακριά ιστορία, και παλιά και νέα, τη Μόσχα και το Λένινγκραντ, την αρχαία βασίλισσα των ευρωπαϊκών πόλεων, παρουσιάζουν γοργές και ξαφνικές εικόνες, κι’ αφήνουν στη θύμηση ζωντανά υπολείμματα, που, όσο περνάει ο καιρός, βασανίζουν τον ταξιδιώτη, όλο και προσπαθώντας να παρεμποδίζουν τις συνηθισμένες καθημερινές, υποχρεωτικές, ας τις ειπούμε, εντυπώσεις και συμβάντα της ζωής που ξαναβρίσκει στον τόπο του. Ανάμεσα όμως σ’ αυτές τις εντυπώσεις, σε κάθε νέο τόπο, και μάλιστα σε χώρα που την αντικρύζουμε για πρώτη φορά, μένουν για μας τους αξεδίψαστους που ψάχνουμε πάντα ν’ ανακαλύψουμε κάτι καινούργιο και σημαντικό και να συλλάβουμε το νόημά του, μερικές μένουν αξέχαστες. Ξέχωρα όμως μένουν χαραγμένες στη θύμηση ο σεβασμός, η λατρεία θάλεγα, που ο ρωσσικός λαός έχει βαθύτατα για τις πνευματικές και καλλιτεχνικές αξίες και της παλιάς και της νεώτερης Ρωσσίας. Ο Πούσκιν είναι για κάθε Ρώσσο ένα είδος άγιος. Λατρεύουν και σέβονται τον Τολστόι και τους άλλους ήρωες του στοχασμού και ξεχωριστά και φανατικά σχεδόν τον Μαξίμ Γκόρκι.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.10.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τον σεβασμόν αυτόν και τη φροντίδα την έδειξαν και τη δείχνουν εκεί για όλους τους σημερινούς εργάτες του πνευματικού και του καλλιτεχνικού πολιτισμού του τόπου. Οι ποιητές, οι λογοτέχνες, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες, όσοι τ’ αξίζουν, τιμούνται και μάλιστα μέσα σ’ εξαιρετικούς όρους. Η εργασία τους εκτιμάται και αμείβεται όπως σε κανένα άλλο κράτος, κατά τρόπο πρωτόφαντο. Οι κορυφαίοι τους είναι εγκατεστημένοι στη Μόσχα κι’ αλλού σε άνετα κτίρια κι’ έχουν κι’ επαύλεις έξω από την πρωτεύουσα. Κάμποσα χιλιόμετρα μακριά απ’ τη Μόσχα, μέσα σε πυκνότατο δάσος κι’ ανθώνες, βρίσκεται το «Σανατόριο των Συγγραφέων» —δηλαδή αναπαυτήριο κι’ αναρρωτήριο— που τ’ αποτελούν τρία διώροφα κτίρια, με πλήρη οργάνωση εγκαταστάσεων και προσωπικού, μ’ άφθονα μέσα συντηρήσεως, περιθάλψεως κι’ αναπαύσεως, που παρόμοιο δεν ξέρω αν βρίσκεται σ’ άλλη χώρα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.10.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Άλλη σημαντική ένδειξη του μεγάλου ενδιαφέροντος του Κράτους για τις σύγχρονες δόξες της λογοτεχνίας του τόπου είναι το «Μουσείο Γκόρκι», που, με κόπους και φροντίδες μεγάλες, όπως μου είπαν, οργανώθηκε μέσα σ’ ένα χρόνο έπειτ’ από το θάνατό του κι’ εγκαταστάθηκε σ’ ένα κομψότατο παλατάκι, ρυθμού ροκοκό, έργο παλαιού Ιταλού αρχιτέκτονα. Εκεί, μέσα στις 8-10 μεγάλες αίθουσές του, έχει τοποθετηθή ό,τι θυμίζει τη ζωή και το έργο του μεγάλου συγγραφέα. Θυμήματα, χειρόγραφα, μικρογραφίες των σπιτιών όπου έζησε, προσωπογραφίες του και γλυπτά, προτομές κι’ ανδριάντες. Σε χωριστό τμήμα είναι τοποθετημένες σειρές μεταφράσεων των έργων του σε 80 περίπου γλώσσες.

Η συγκίνησή μου σ’ αυτό το προσκύνημα ήταν μεγάλη. Γιατί ήρθα σ’ επαφή με περιστατικά και λεπτομέρειες της ζωής, των ταξιδιών και των αγώνων του κι’ ανάπνευσα κάπως την ατμόσφαιρα που τον αγκάλιαζε και του έδινε κάθε τόσο νέα εμπνοή κι’ έτσι πρόβαλαν στο θαυμασμό όλου του κόσμου τα δημιουργήματα του μεγάλου αυτού τεχνίτη του Λόγου.

Μαζί με τον Αντόν Τσέχωφ (αριστερά), στη Γιάλτα

Αλλ’ ακόμα εντονότερα και συγκινητικότερα ανάπνευσα την ατμόσφαιρα αυτή όταν, την άλλην ημέρα, πήγα στο άλλο προσκύνημα, στο σπίτι όπου έζησε τα τελευταία του δέκα χρόνια κι’ απ’ όπου βγήκε νεκρός ο Μαξίμ Γκόρκι. Ένα τριώροφο σεβάσμιο κτίριο κάποιου παλαιού άρχοντα, σε κεντρικό δρόμο της Μόσχας, μ’ αρχιτεκτονική κι’ επίπλωση κάπως παράξενη, στο ρυθμό αρ-νουβώ του τέλους του περασμένου αιώνα. Το σπίτι αυτό παραχώρησε η κυβέρνηση στον Γκόρκι, και μένουν τώρα εκεί η χήρα του Κατερίνα Πέσκοβα —Πέσκοφ ήταν τ’ αληθινό όνομα του Γκόρκι—, η χήρα του γιου του που πέθανε φθισικός, κυρία Ναντέν, κι’ η εγγόνα του η Μάρθα, μια χαριτωμένη κοπέλλα 16-17 χρονών.

Μέσα εκεί, στο οικογενειακό περιβάλλον όπου βρέθηκα, με συνεπήρε ένα παράξενο άρωμα σεβάσμιας πνευματικής ζεστασιάς, όταν με οδήγησαν στο γραφείο του, με το τελευταίο του χειρόγραφο απάνω, τις πέννες του, την πίπα του, σκεπασμένο ευλαβικά με κάλυμμα κρυστάλλινο, όταν μου έδειξαν τη βιβλιοθήκη του και τ’ αγαπημένα του βιβλία, όλα καλοδεμένα, κι’ όταν καθήσαμε στην τραπεζαρία, όπου οι φιλόξενες κυρίες κι’ η πρόσχαρη εγγόνα μάς φίλεψαν. Εκεί βρήκα την ευκαιρία ν’ απομονωθώ με την κυρία Κατερίνα και, χωρίς τη βοήθεια της διερμηνέως, να μιλήσω μαζί της Ιταλικά, γιατί τα μιλεί περίφημα. Όπως μου είπε, τα έμαθε στο Σορρέντο της Νεαπόλεως, όπου είχε μείνει τρία χρόνια με τον άντρα της. Μου διηγήθηκε, με διαύγεια και γαλήνη, γιατί μ’ όλη την ηλικία της διατηρεί θαυμαστή ζωτικότητα, σε τόνο συμπαθητικής οικειότητας για τον τρόπο της εργασίας του, για το μόχθο που κατέβαλλε αδιάκοπα, που τον συγκλόνιζε, για τα μεγάλα ιδανικά που οδηγούσαν το χέρι του όταν έγραφε, για μικρές λεπτομέρειες της ζωής του. Εκεί, όπως μου ανέφερε, έγραψε ένα απ’ τα πιο αγαπημένα του έργα: «Τα παραμύθια απ’ την Ιταλία».

Όταν τη ρώτησα για τα πολλά και διάφορα ταξίδια του, μου εξήγησε ότι λίγα ταξίδια έκανε μαζί του. Στα περισσότερα πήγαινε μονάχος του, γιατί του άρεσε ν’ απομονώνεται, για να μπορή να γράφη εντονώτερα.

Η επίσκεψη αυτή ήταν το δεύτερο και το συγκινητικότερο προσκύνημα του μεγάλου συγγραφέα και μια απ’ τις πιο αλησμόνητες εντυπώσεις μου απ’ το ταξίδι στη Ρωσσία.

*Κείμενο για τον Μαξίμ Γκόρκι, που έφερε τον τίτλο «Επίσκεψις στο μουσείο και στο σπίτι του Γκόρκι» και είχε δημοσιευτεί στο «Βήμα» που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 20 Οκτωβρίου 1957. Συντάκτης του κειμένου ήταν ο Άγις Θέρος (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Σπύρου Θεοδωρόπουλου, 1875/6-1961), λογοτέχνης, λαογράφος, νομικός και πολιτευτής σπαρτιατικής καταγωγής και δημοκρατικών φρονημάτων.

Ο συγγραφέας Μαξίμ Γκόρκι (Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πέσκοφ, το πραγματικό του όνομα), μείζων εκπρόσωπος της ρωσικής λογοτεχνίας, γεννήθηκε στις 28 Μαρτίου (16 με το παλαιό ημερολόγιο) 1868 και απεβίωσε στις 18 Ιουνίου 1936.