Ιάκωβος Καμπανέλλης: Η Κλυταιμνήστρα είναι ένα αδικημένο πρόσωπο

[…]

— Αλήθεια, κύριε Καμπανέλλη, ποια θα ήταν η καριέρα σας χωρίς τον Κάρολο Κουν;

Ειλικρινά δεν ξέρω. Αν με ρωτήσετε πού ανακάλυψα τη δύναμη του θεάτρου, θα σας πω στο Θέατρο Τέχνης. Συγκλονίστηκα από τις παραστάσεις του κι εκεί κατάλαβα ότι θέλω να κάνω θέατρο. Δεν έχανα παράσταση του Κουν, κι αυτό ήταν μια γερή σπουδή. Ως θεατής γνωρίστηκα μαζί του. Η γνωριμία μας αρχίζει δύο χρόνια πριν ανεβάσει έργο μου.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 13.10.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Ανοίξατε, θα έλεγα, μαζί με τον Κουν, νέους δρόμους για το νεοελληνικό έργο.

Στη δεκαετία του ’50-’60, ναι. Μαθήτεψα στο Θέατρο Τέχνης, αλλά και θα έλεγα με καμάρι ότι έγινα αφορμή ν’ αγαπήσει ο Κάρολος Κουν το νεοελληνικό έργο. Κάπου ήμουν η αρχή για να καταπιαστεί ο Κουν με το νεοελληνικό έργο. Σήμερα έχουμε πολύ καλούς συγγραφείς. Κι αυτή είναι η μεγάλη προσφορά του Κουν. Δεν είναι ότι υπήρχαν έτοιμοι συγγραφείς κι αυτός τους έπαιξε. Εγώ πιστεύω ότι το Θέατρο Τέχνης μάς διαμόρφωσε. Έγραφες κι ήξερες ότι ο Κουν δεν μετρούσε ποτέ το αν το έργο ήταν εμπορικό ή όχι. Με τον Κουν εξασφάλιζες ό,τι πολυτιμότερο: το να γράφεις όπως θέλεις εσύ και να μη νοιάζεσαι για τίποτ’ άλλο. Γιατί οι ώρες που γράφει ένας συγγραφέας είναι οι ώρες της απόλυτης ατομικής του ελευθερίας.

— Για οχτώ χρόνια δεν γράφατε. Γιατί;

Δεν ήθελα. Πολλοί νομίζουν ότι ήμουν πολύ απασχολημένος με την ΕΡΤ. Αλλά δεν είναι αυτό. Η αλήθεια είναι ότι δεν με ενδιέφερε να γράψω. Ίσως λόγω ηλικίας πια, ίσως γιατί έχω γράψει αρκετά. Για να γράψω και πάλι, η ανάγκη έπρεπε να είναι αναπόφευκτη.

— Μήπως βρίσκατε στείρα την πραγματικότητα και δεν σας ενέπνεε;

Αυτό ισχύει μόνο για τους ατάλαντους, τους ανθρώπους χωρίς κεραίες. Δεν υπάρχει πραγματικότητα στείρα.

[…]

— Γιατί υπάρχει αυτή η διαφορά στη σκέψη και στο λόγο;

Δεν είμαστε τόσο ειλικρινείς.

— Και τι είναι αυτό που εμποδίζει την ειλικρίνεια;

Δεν έχουμε μάθει να είμαστε ειλικρινείς, τολμηροί. Φοβόμαστε ο ένας τον άλλον. Απόλυτα ειλικρινείς δεν είμαστε ούτε με τους πιο κοντινούς μας ανθρώπους. Πάντα κάτι κρύβουμε. Αυτός είναι και ο Αόρατος Θίασος. Ό,τι δεν λέμε. Ό,τι κρύβουμε. Και από αυτή την άποψη, το έργο μου είναι πολύ τολμηρό. Όχι λεκτικά, αλλά στο φανέρωμα του εσωτερικού μας κόσμου.

— Ονομάσατε το έργο σας «Αόρατος Θίασος». Επηρεαστήκατε ίσως από τον Καβάφη;

Όχι. Κάπου άκουσα τον τίτλο και τελικά είπα «γιατί όχι;»

— Γενικά, σας επηρεάζει ο Καβάφης;

Τον λατρεύω. Αλλά γιατί να μην πάρω από τον Καβάφη; Εκατό φορές.

[…]

— Το 1953, αν δεν κάνω λάθος, γράφετε το θεατρικό έργο «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια». Ποια η σχέση του θεατρικού έργου με την πασίγνωστη κινηματογραφική «Στέλλα» που σκηνοθέτησε ο Κακογιάννης;

Το θεατρικό έργο γράφτηκε για τη Μελίνα. Εκείνο τον καιρό κάναμε παρέα κι ο χαρακτήρας της ήταν υλικό για έμπνευση. Μαζί με τον Κακογιάννη γράψαμε το σενάριο, αλλά ουσιαστικά υπάρχει το υλικό και οι χαρακτήρες του θεατρικού έργου, ατόφια. Η συμβολή του Κακογιάννη είναι στη σκηνοθεσία κυρίως. Ο Κακογιάννης άκουσε τελείως συμπτωματικά το έργο, όταν κάποτε ο Τάκης Χορν και η γλυκιά Έλλη Λαμπέτη μού είπαν να τους το διαβάσω. Ήξεραν ότι δεν κάνει γι’ αυτούς, αλλά αγαπούσαν τη δουλειά μου και ήθελαν να το ακούσουν. Έτυχε να είναι και ο Κακογιάννης, που νομίζω ότι εκεί τον γνώρισα. Μετά από μερικές μέρες μού είπε ότι τον ενδιαφέρει να το κάνει ταινία. Αν δεν συναντούσα τη Μελίνα, μπορεί και να μην είχα γράψει τη «Στέλλα». Η «Στέλλα», όμως, έχει ένα στοιχείο που με ενοχλούσε. Είμαι κι εγώ «Στέλλα». Ο συγγραφέας μοιράζεται. Μπορεί να τον συναντήσεις και σ’ ένα γυναικείο πρόσωπο του έργου. Το στοιχείο αυτό είναι ο μικροαστικισμός. Αυτό είναι η «Στέλλα». Είχα την αίσθηση ότι ο μικροαστικισμός πάντα σε κάποια γωνία με περιμένει.

— Δεν είναι λοιπόν φεμινιστική η ταινία σας, όπως νομίζαμε;

Μα ο μικροαστικισμός δεν είναι που έχει δημιουργήσει τη φαλλοκρατία κι έχει καταπιέσει κι εξουθενώσει τα γυναικεία δικαιώματα; Ο αντιμικροαστικισμός μου μετουσιώνεται στο πρόσωπο της Στέλλας. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έπρεπε να καταργήσει πολλά πράγματα. Να δημιουργήσει έναν κόσμο καλύτερο. Έφερε όμως, πάλι, όλες τις μικρότητες που προϋπήρχαν. Να μια απογοήτευση. Σωβινισμοί, τοπικισμοί, αντιθέσεις, μια κοινωνία σαχλή, φοβισμένη, αντιμαχόμενες κοινωνίες, καταναλωτισμός, ένας μικροαστικισμός του αισχίστου είδους. Όλος εκείνος ο αισχρός αντικομμουνισμός τι έκανε από το να ταΐζει το «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια», στην πιο ευτελή του μορφή; Και τα τρία είναι πολύ σεβαστά. Δεν υπάρχει αηδέστερη ψυχολογία από το μικροαστικισμό. Κι αυτή τη στιγμή, στην Ελλάδα, δεν έχουμε και λαό. Ούτε αστική τάξη. Ένας μικροαστικισμός του αισχίστου είδους σπαράσσει τον Έλληνα.

— Κι αφού η «Στέλλα» δίνει την τίμια μάχη, γιατί την σκοτώνετε και δεν αφήνετε το δίκιο της να θριαμβεύσει;

Γιατί είναι χαμένη. Είναι μια ένδοξη αυτοκτονία. Φοβάται κι η ίδια ότι δεν θα το ξεπεράσει. Κι άλλοι ήρωές μου αυτοκτονούν. Δεν ήθελα ν’ αυτοκτονούν οι ήρωές μου, αλλά δεν ξέρω γιατί συνέβη ν’ αυτοκτονούν. Είναι μια σύγκρουση με μια πραγματικότητα αξεπέραστη ίσως. Όχι ηρωική.

[…]

— Αν γράφατε μια σύγχρονη «Στέλλα», ποια μορφή θα της δίνατε;

Δεν μπορώ να πω ότι ξέρω πάρα πολύ τη σύγχρονη γυναίκα. Έχω αρχίσει να γράφω ένα μεγάλο μονόλογο για την Κλυταιμνήστρα. Είναι ένα γράμμα που γράφει στον Ορέστη. Σ’ αυτό το έργο υπάρχει πολύ η σύγχρονη γυναίκα. Η Κλυταιμνήστρα είναι ένα αδικημένο πρόσωπο κι από την ιστορία κι από τις παραστάσεις. Αυτή είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο μέσα στην «Ορέστεια», κι όχι βέβαια η Ηλέκτρα ή ο Ορεστάκος. Γιατί το έργο λέγεται «Ορέστεια»; Αυτό το όνομα έδωσε ο Αισχύλος ή ονομάστηκε έτσι εκ των υστέρων; Πολλές ανθρώπινες περιπέτειες και δράματα συσσωρεύονται σ’ αυτό το ένα πρόσωπο.

— Είστε, φαίνεται, υπέρ των τολμηρών γυναικών.

Δεν είναι τολμηρή η Κλυταιμνήστρα. Αντιδρά τολμηρά. Συγκεντρώνει πολλά από τα πάθη και τα δίκαια που κάποτε εκρήγνυνται…

*Αποσπάσματα από συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο αείμνηστος Ιάκωβος Καμπανέλλης στη δημοσιογράφο Τίνα Πολίτη (1945-2000), με αφορμή το ανέβασμα του έργου του «Αόρατος Θίασος» στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου τη χειμερινή περίοδο 1988-1989. Η εν λόγω συνέντευξη είχε δημοσιευτεί στο τεύχος του «Ταχυδρόμου» που είχε κυκλοφορήσει στις 13 Οκτωβρίου 1988.

Ο ακαδημαϊκός Ιάκωβος Καμπανέλλης, διάσημος θεατρικός συγγραφέας, πεζογράφος και στιχουργός, γεννήθηκε στη Νάξο στις 2 Δεκεμβρίου 1921 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 29 Μαρτίου 2011, λίγο μετά το θάνατο της γυναίκας του.