Ένστολοι: Το θέμα της αρρενωπότητας, των έμφυλων διακρίσεων αλλά και της ψήφου στην άκρα δεξιά

Συνεχίστηκε την Παρασκευή για δεύτερη μέρα το συνέδριο του ΕΚΠΑ και του Πανεπιστημίου Πειραιά με θέμα «Ένστολοι στην Ελλάδα, 1944 – 2024» επιχειρώντας να σκιαγραφήσει ιστορικά το ρόλο τόσο των Ενόπλων Δυνάμεων, όσο και των Σωμάτων Ασφαλείας, στη βάση επιστημονικής έρευνας.

Στη δεύτερη μέρα του Επιστημονικού Συνεδρίου την Παρασκευή, έγινε μία προσπάθεια να αναδειχθούν και οι διακρίσεις στα Σώματα Ασφαλείας που αφορούν τόσο τις γυναίκες όσο και τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, καθώς και ο ρόλος της θρησκείας στις Ένοπλες Δυνάμεις.

Σκοτεινές και αθέατες όψεις

Πρώτη συνεδρίαση της Παρασκευής είχε θέμα «Σκοτεινές και Αθέατες Όψεις. Κατασταλτικές λειτουργίες και Διεθνείς Διαστάσεις».

Στην παρουσίαση του ο Βασίλης Γκόνης (Υποψήφιος Διδάκτωρ ΕΚΠΑ), με θέμα «Ένστολοι χωρίς στολή. Το σπουδαστικό της Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών», αναφέρθηκε στην ίδρυση του συγκεκριμένου τμήματος, με την αμερικανική πανεπιστημιακή αστυνομία να υπάρχει ήδη σε διαφορετική βάση, με κοινό παρονομαστή τον έλεγχο του φοιτητικού κινήματος.

Όπως επεσήμανε το σπουδαστικό τμήμα της Ασφάλειας είχε σαν στόχο τον έλεγχο των φοιτητών εντός και εκτός πανεπιστημίου. Ήταν άνθρωποι χωρίς εκπαίδευση, όπως σημείωσε, με αρμοδιότητα να ελέγχουν το χώρο του πανεπιστημίου για «ανεπιθύμητους φοιτητές» με βάση τις απόψεις του αλλά και φοιτητές που θα μπορούσαν να περάσουν στο απυρόβλητο, αλλά είχαν επαφές με αριστερούς φοιτητές.

Τα στελέχη του σπουδαστικού χαρτογραφούν τη φοιτητική κοινότητα και η κύρια αποστολή τους όπως επεσήμανε ο Γκόνης ήταν να λερώνουν το φάκελο κάθε φοιτητή. ΟΙ φοιτητές δε όπως σημείωσε παρακολουθούνταν διαρκώς με ενοχοποιητικό στοιχείο ότι συναναστρέφονταν με φοιτητές αριστερούς, συμμετείχαν σε συγκεντρώσεις, παρακολούθησαν εκδηλώσεις του Εργατικού Κέντρου, παρακολούθησαν ομιλία Θεοδωράκη, διάβαζαν Αυγή.

Στο συνέδριο έγινε μία προσπάθεια να αναδειχθούν και οι διακρίσεις στα Σώματα Ασφαλείας που αφορούν τόσο τις γυναίκες όσο και τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, καθώς και ο ρόλος της θρησκείας στις Ένοπλες Δυνάμεις

Στη δικτατορία δε ήταν χαρακτηριστικό οι φοιτητές να καλούνται στην Μπουμπουλίνας «για προσωπική τους υπόθεση».

Ο Γκόνης υπογράμμισε επίσης το ρόλο του σπουδαστικού και στα γεγονότα του Πολυτεχνείου όπου είχε έντονη δράση και υπέδειξε και συλλήψεις.

Μετέχοντες στην πρώτη θεματική

Βασανιστήρια και τιμωρία

Ο Χάρης Ραϊτσίνης (Μεταδιδακτορικός ερευνητής Πανεπιστήμιο Complutense Μαδρίτης), αναφέρθηκε ιδιαίτερα στην επιτήρηση, τα βασανιστήρια και την τιμωρία από τους δεσμοφύλακες στους δεσμώτες και δη την περίοδο της δικτατορίας.

Σημειώνοντας μάλιστα ότι οι ποινικοί κρατούμενοι βρίσκονταν σε καλύτερη θέση από τους πολιτικούς που υφίσταντο και βασανιστήρια.

Αναφερόμενος στα γραπτά των ίδιων των βασανισθέντων που έχουν έναν ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης, αφηγούμενοι βιωματικές ιστορίες. Αυτοί οι άνθρωποι δεν γράφουν για το τραύμα, όπως είπε αλλά γράφουν το τραύμα, γράφουν εν τω τραύματι.

Όπως επισημαίνει ο Ραϊτσίνης τα βασανιστήρια στους πολιτικούς κρατούμενους ξεκινούσαν από την ώρα της σύλληψης και ήταν τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά. Αναφέρθηκε ακόμα στις εξορίες, στο γεγονός ότι τα κελιά ήταν δίπλα σε χώρους βασανιστηρίων, ώστε οι κρατούμενοι να ακούν τους άλλους, στη σίτιση και τα ελάχιστα τρόφιμα, τα ακατάλληλα τρόφιμα, ακόμα και με τρίχες από τους όρχεις των δεσμοφυλάκων στο φαγητό των κρατουμένων, ώστε να μην τρώνε, αλλά και τη στέρηση του νερού. Ιατρική περίθαλψη επίσης δεν υπήρχε παρότι οι κρατούμενοι αντιμετώπιζαν πολλά προβλήματα υγείας.

Ο Ραϊτσίνης επεσήμανε και το ρόλο των ψυχολογικών βασανιστηρίων όταν τα σωματικά δεν είχαν αποτέλεσμα.

Αναφερόμενος στην προσπάθεια απομόνωσης των κρατουμένων από τον έξω κόσμο υπενθύμισε τα λόγια του Γεώργιου Αλέξανδρου Μαγκάκη, για τον έλεγχο των γραπτών των κρατουμένων, ο οποίος σημείωνε ότι «θέλουν να σε κάνουν να αυτολογοκρίνεις τη σκέψη σου.

«Επιχείρηση Κόκκινη Προβιά»

Η Εύη Γκοτζαρίδη (Επικούρη Καθηγήτρια Πολυτεχνικού Πανεπιστημίου Hauts-de-France) μίλησε για την επιχείρηση «Κόκκινη Προβιά» στη μετεμφυλιακή Ελλάδα και τις διεθνείς προεκτάσεις της. Αναφέρθηκε αναλυτικά στην οργάνωση του παρακράτους της δεξιάς, το οποίο όπως τόνισε δεν ήταν ελληνική εφεύρεση.

Αναφέρθηκε στην ανάμιξη των ΗΠΑ και της CIA, υπενθυμίζοντας το ρόλο του πράκτορα Θωμάς Καραμεσίνης, που  οργάνωσε την Κόκκινη Προβιά για τη CIA. Όσον αφορά – πέρα από ενδείξεις – σε αποδείξεις για τα γεγονότα στα οποία ενεπλάκη η «Κόκκινη Προβιά», όπως είπε δεν θα μάθουμε ποτέ αφού καταψηφίστηκε η σύσταση βουλευτικής εξεταστικής επιτροπής και το αρχείο του δικτύου καταστράφηκε στην υψικάμινο του Ασπροπύργου.

Ο ρόλος του στρατού στην Κύπρο

Ο Πιέρρος Τζανετάκος (Υποψήφιος διδάκτωρ στο ΕΚΠΑ και δημοσιογράφος) ανέλυσε το ρόλο των ελλαδικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κύπρο την περίοδο 1960-64.

Στην ανάλυση του επεσήμανε ότι «ο ελληνικός στρατός έβλεπε επί τουλάχιστον τρεις δεκαετίες την Κύπρο ως τελευταία ευκαιρία υλοποίησης μιας λανθάνουσας μορφής της Μεγάλης Ιδέας». Γεγονός που όπως ανέφερε ενώ αρχικά κατέστησε τις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις αναπόσπαστο μέρος του κοινού αγώνα για την Ένωση, στη συνέχεια λειτούργησε διαιρετικά τόσο έναντι της εκλεγμένης ελληνοκυπριακής ηγεσίας, όσο και μεγάλου τμήματος της ελληνοκυπριακής κοινωνίας.

Ο Τζανετάκος υπογράμμισε ότι «κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, οι δύο πλευρές όχι απλώς είχαν παντελώς διαφορετικό προσανατολισμό όσον αφορά την οδό που θα έπρεπε να ακολουθηθεί με προορισμό την Ένωση, αλλά διακρίνονταν από βαθιές ιδεολογικές αντιθέσεις.  Αποτέλεσμα ήταν το στράτευμα να μετατραπεί σταδιακά σε παράγοντα αποσταθεροποίησης της Κύπρου».

Αναφερόμενος στο ρόλο τόσο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, του Γεωργίου Γρίβα και του Γεωργίου Παπανδρέου, ανέλυσε τα γεγονότα και τη διαδρομή που ακολουθήθηκε ώστε να φτάσουμε στην απαξίωση των ελλαδικών δυνάμεων, στο  πραξικόπημα στην Κύπρο και τελικά στην τουρκική εισβολή το 1974. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στα διακοινοτικά γεγονότα στη Μανσούρα, με τουρκικά μαχητικά να βομβαρδίζουν τη βόρεια Κύπρο το 1964 και την ελληνική μεραρχία να μην παρεμβαίνει.

Ο Τζανετάκος σημείωσε ότι το φθινόπωρο του 1964 όταν και ξεκινά μια σφοδρή αντιπαράθεση μεταξύ Μακαρίου- Γρίβα και του επιτελείου των αξιωματικών. Μια αντιπαράθεση, όπου το σώμα των αξιωματικών επιχειρεί να επιβάλλει την αντικομμουνιστική και αντιμακαριακή ιδεολογία του στην Κύπρο.

«Μια αντιπαράθεση κατά τη διάρκεια της οποίας αποδεικνύεται ότι ελλαδικές στρατιωτικές δυνάμεις, ενώ προορίζονταν για τη διασφάλιση της άμυνας της Κύπρου, τελικά καθίστανται παράγοντας αποσταθεροποίησης και αιτία αλλεπάλληλων εσωτερικών συγκρούσεων» και αυτή η αντιπαράθεση φτάνει τελικά «μέχρι και το μοιραίο για την Κύπρο καλοκαίρι του 1974».

Προπαγάνδα και Επικοινωνία

Δεύτερη θεματική είχε τίτλο «Αστυνομία και Ένστολοι, Προπαγάνδα και Επικοινωνία». Ένα πεδίο υπομελετημένο, που κρύβει παγίδες, όπως επεσήμανε ο Τζένη Λιαλιούτη (Επίκουρη Καθηγήτρια, Διευθύντρια Εργαστηρίου Μελέτης Ελληνογερμανικών Σχέσεων ΤΠΕΔΔ- ΕΚΠΑ).

Αστυνομικά Χρονικά

Ο Ποθητός Βαρβαρήγος (Υποψήφιος διδάκτωρ ΑΠΘ), αναφέρθηκε στη μετεμφυλιακή αστυνομία ως φορέας της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας κατά την περίοδο του πρώιμου Ψυχρού Πολέμου και στην περίπτωση του περιοδικού Αστυνομικά Χρονικά (1950-1960). Σημειώνοντας ότι τα Σώματα Ασφαλείας εξελίχθηκαν σε όργανα εφαρμογής σκληρών πρακτικών κατά των κομμουνιστών και πρωτοστάτησαν στην αντικομμουνιστική εκστρατεία.

Περίοπτη θέση στην αντικομμουνιστική ιδεολογία όπως είπε είχαν τα Δεκεμβριανά και ο εμφύλιος.

Οι συντάκτες των αφιερωμάτων, όπως είπε, επιδίδονταν σε αντικομμουνιστική ρητορική και κατέληγαν σε αντικομμουνιστικά μανιφέστα. Τα μέλη των αριστερών οργανώσεων παρουσιάζονται ως εγκληματικά στοιχεία, ως το «απόλυτο κακό», με τον αντικομμουνιστικό λόγο που κυριαρχούσε στην εποχή.

Αναφερόμενος στα γεγονότα στο Γράμμο και στο Βίτσι, τόνισε τους απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς που αποδίδονταν στο Δημοκρατικό Στρατό και χαρακτηρίζονταν ως «ορδές βαρβάρων».

Επεσήμανε δε ότι τα αφιερώματα είχαν ως χαρακτηριστικά τις εθνικές αναφορές και την επίμονη ηθικολογία. Παράλληλα με επετειακά αφιερώματα η εθνικοφροσύνη ήταν αυτή που τροφοδοτούσε τα θέματα του περιοδικού.

Η αντισοβιετική προπαγάνδα των Αστυνομικών Χρονικών μπορούσε να πάρει διάφορες μορφές, ενώ επιχειρούσαν να απαξιώσουν και τα επιστημονικά επιτεύγματα των λαϊκών δημοκρατιών, με στόχο την ανάδειξη των αντίστοιχων του δυτικού κόσμου, σημείωσε ο Βαρβαρήγος.

Παρουσιάζοντας τη διάχυση της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας στα Αστυνομικά Χρονικά, ο Βαρβαρήγος σημείωσε ότι την ίδια στιγμή υπήρχαν και εγκωμιαστικά δημοσιεύματα για την κυβερνητική παράταξη της ΕΡΕ και της βασιλείας.

Οι αστυνομικές ειδήσεις

Ο Αλέξης Ντάσιος (Υποψήφιος διδάκτωρ ΑΠΘ), μίλησε για την το αστυνομικό δελτίο και την παρουσία της αστυνομίας σε αυτό τη δεκαετία του 1950, μέσα από το παράδειγμα της εφημερίδας Μακεδονία.

Υπογράμμισε την κάλυψη των εγκλημάτων στη συγκεκριμένη εφημερίδα, που είχε στόχο την παγίωση μίας συγκεκριμένης εικόνας για την αστυνομία. Η εγκληματική δραστηριότητα καταλαμβάνει τον κύριο όγκο των ειδήσεων για την αστυνομία. Ακόμα και στα εκτενέστερα άρθρα η παρουσία της αστυνομίας είναι μικρή, με τη βάση να δίνεται στο ίδιο το έγκλημα.

Ο Ντάσιος χρησιμοποίησε σειρά δημοσιευμάτων του αστυνομικού ρεπορτάζ από την εφημερίδα «Μακεδονία». Καθώς και στην αντικομμουνιστική δράση της αστυνομίας, που θεωρούνταν καθοριστική και η προβολή του έργου της ήταν υποστηρικτική του μετεμφυλαικού καθεστώτος. Η εικόνα της αστυνομίας στην εφημερίδα παρουσιάζει κενά. Δεν γίνεται ονομαστική αναφορά σε ειδικό Σώμα ή αστυνομικό. Ενώ απουσιάζουν άρθρα για παραβατική συμπεριφορά αστυνομικού.

Τρομοκρατικές επιθέσεις

Ο Βαγγέλης Κουμπούλης (Υποψήφιος διδάκτορας ΕΚΠΑ), στην παρέμβαση του αναφέρθηκε στις τρομοκρατικές επιθέσεις σε βάρος ενστόλων στον Ελληνικό Τύπο (1976-1985). Εστιάζει σε τρεις από τις οκτώ συνολικά. Χρησιμοποιήθηκαν για την έρευνα ΤΑ ΝΕΑ, ΤΟ ΒΗΜΑ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Η ΑΥΓΗ, Ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ και η ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ.

Ξεκινώντας από τη δολοφονία του βασανιστή και απότακτου αξιωματικού Ευάγγελου Μάλλιου ο Κουμπούλης συγκρίνει την αντιμετώπιση της είδησης στις διάφορες εφημερίδες.

Επόμενη δολοφονία του υποδιοικητή των ΜΑΤ Πέτρου και του οδηγού του Σταμούλη. Στις εφημερίδες της εποχής γίνεται αναφορά και στις ανακοινώσεις του ΚΚΕ αλλά και του ΚΚΕ εσωτερικού. Τρίτο περιστατικό η επίθεση και η δολοφονία των Μπούρα, Δουγενή και Γεωργίου αλλά και ο θάνατος του Τσουτσουβή του 1985.

Όπως σημειώνει ο Κουμπούλης σε κάθε τρομοκρατικό χτύπημα υπάρχει διαφορά στην αντιμετώπιση του θέματος από κάθε εφημερίδα. Ανάλογα και με την ταυτότητα του θύματος.

Στιγμιότυπο από το συνέδριο του ΕΚΠΑ

Έμφυλες υποκειμενικότητες και Ένστολος Εκδημοκρατισμός

Η τρίτη συνεδρία είχε τίτλο Έμφυλες υποκειμενικότητες και Ένστολος Εκδημοκρατισμός.

Ξεκινώντας η Ιωάννα Ηλιάδη (Δημοσιογράφος μεταπτυχιακή φοιτήτρια ΕΑΠ) στην εργασία της με θέμα Ένοπλες Δυνάμεις, ζητήματα εκδημοκρατισμού και έμφυλες διαστάσεις στις σχολές υπαξιωματικών, σημείωσε ότι «ο εκδημοκρατισμός των στρατιωτικών σχολών  έχει αφετηρία το 1983 για τις σχολές αξιωματικών και το 1992 για τις σχολές υπαξιωματικών, με την ένταξή τους στο σύστημα των πανελληνίων εξετάσεων. Το δεύτερο χρονικό ορόσημο είναι η ένταξη των γυναικών, το 1991 για τις σχολές αξιωματικών και το 1996 για τις σχολές υπαξιωματικών.

Τότε σημειώνεται έτσι μια ριζική αλλαγή και διεύρυνση στην κοινωνική τους βάση, επηρεάζοντας εφεξής το σύνολο των ενόπλων δυνάμεων».

Ελάχιστες οι γυναίκες στις Ένοπλες Δυνάμεις

Όπως ανέφερε η Ηλιάδη, «σήμερα, 47 χρόνια μετά την είσοδο των πρώτων γυναικών υπαξιωματικών στο στράτευμα και 41 χρόνια μετά την είσοδό τους στις σχολές αξιωματικών, οι γυναίκες αποτελούν το 16% των στελεχών στις Ένοπλες Δυνάμεις. Στις στρατιωτικές σχολές οι γυναίκες σήμερα είναι το 10% και το 90% είναι άνδρες. Αν μιλήσουμε με όρους ηγεσίας, μόλις το 5% των γυναικών αυτών καταφέρνει να βρεθεί σε θέσεις ηγεσίας σήμερα στις Ένοπλες Δυνάμεις».

Κάνοντας μία ιστορική αναδρομή η Ηλιάδη επεσήμανε ότι :

«Το 1991 οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα εισόδου με ποσόστωση και όχι σε μάχιμες ειδικότητες.

»Το 1996 γίνεται η είσοδος γυναικών στις σχολές υπαξιωματικών του Στρατού και της Αεροπορίας και όχι στο Πολεμικό Ναυτικό. Ο λόγος είναι ότι οι σχολές του Στρατού και της Αεροπορίας είχαν επιλογή για μη «μάχιμες» ειδικότητες.

»Με την συνταγματική αναθεώρηση του 2001, η νέα διατύπωση του άρθρου 116 παρ. 2, απέκλεισε τις ποσοστώσεις για την είσοδο των γυναικών. Συγχρόνως επέβαλε στην Πολιτεία την πρόσθετη υποχρέωση να εξαφανίσει κάθε ανισότητα στην πράξη.

»Άνοιξε πλέον ο δρόμος για την είσοδο των γυναικών και σε μάχιμες ειδικότητες. Στις αρχές του 2002 ψηφίζεται και ο νόμος που εισήγαγε πλήρη «ισότητα για τους υποψηφίους ανεξάρτητα από το φύλο» για την εισαγωγή σε όλες τις Ανώτατες Στρατιωτικές Σχολές και στις Στρατιωτικές Σχολές Υπαξιωµατικών των Ενόπλων ∆υνάµεων. Έτσι από το φθινόπωρο του 2002 μπαίνουν και οι πρώτες γυναίκες στην Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών Ναυτικού».

Στιγμιότυπο από το συνέδριο του ΕΚΠΑ

Από τις αφηγήσεις η Ηλιάδη διαπιστώνει «έμφυλες διαστάσεις στα ζητήματα εκδημοκρατισμού στις σχολές υπαξιωματικών, μέσω των εμπειριών και των στάσεων που εκφράζουν άνδρες και γυναίκες».

Και αναφέρει ότι «εν κατακλείδι, οι αφηγήσεις τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών αποκαλύπτουν μια διαδικασία εκδημοκρατισμού στις στρατιωτικές σχολές υπαξιωματικών που συνδέεται με την είσοδο των γυναικών. Αυτή η διαδικασία φαίνεται να έχει δύο κύριες διαστάσεις: τη νομική και θεσμική προσαρμογή που απαιτείται για να υποδεχτεί η στρατιωτική κοινότητα τις γυναίκες σε ισότιμη βάση και τις προσωπικές προκλήσεις και ευκαιρίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν εισέρχονται σε αυτό το περιβάλλον».

Οι γυναίκες στην αστυνομία

Η Ιωάννα Ρατζιώκου (Υποψήφια Διδάκτωρ ΕΚΠΑ) στην εισήγηση της αναφέρθηκε στα βιώματα της γυναίκας αστυνομικού. Στόχος της έρευνας ήταν να γίνει προσπάθεια να μελετηθεί ο ρόλος των γυναικών στην ΕΛ.ΑΣ και πώς οι ίδιες τον αντιλαμβάνονται.

Αναφερόμενη στο θεσμό της αστυνομίας έκανε λόγο για συγκεκριμένη αποστολή, την καταπολέμηση της εγκληματικότητας και της ασφάλειας των πολιτών. Τόνισε το ρόλο του συμβολισμού της στολής, που δημιουργεί απόσταση από τον πολίτη. Μιλώντας για την πορεία της γυναίκας στην ελληνική αστυνομία, σημείωσε ότι το 1969 μπήκαν για πρώτη φορά και στην αστυνομία χωρίς ποσόστωση από το 2003 και μετά. Σήμερα αποτελούν το 12-13% του συνολικού αστυνομικού πληθυσμού.

Επεσήμανε ότι παγκόσμια το αστυνομικό επάγγελμα είναι ανδροκρατούμενο.

Συγκεκριμένες δεξιότητες όπως είπε, όπως η επικοινωνία και η ενσυναίσθηση ήταν αυτές που τις επέβαλαν στην αστυνομία.

Μιλώντας για τα αποτελέσματα της έρευνας της η Ρατζιώκου σημείωσε ότι η επιλογή γίνεται με βάση την επιρροή από οικείο πρόσωπο, την αγάπη για τη δράση, αλλά και για την επαγγελματική αποκατάσταση.

Τόνισε ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν στερεότυπα στην αστυνομία. Και επεσήμανε ότι όπως φαίνεται από τις αφηγήσεις των γυναικών οι άνδρες θεωρούν ότι οι γυναίκες έχουν «μπει στα χωράφια τους» και υπάρχει τάση προστασίας τους. Οι γυναίκες σημείωναν δε ότι για τις διακρίσεις σε κάποιες περιπτώσεις φταίνε και οι ίδιες.

Καταλήγοντας σημείωσε ότι οι χώροι της αστυνομίας και οι Ένοπλες Δυνάμεις είναι ανδροκρατούμενα κάστρα που όμως με αγώνα μπορούν να πέσουν.

Οι πρόσκοποι

Ο Νίκος Χατζόπουλος (Υποψήφιος Διδάκτωρ Πάντειο Πανεπιστήμιο) μίλησε για «το σώμα των ελλήνων προσκόπων στη Μεταπολίτευση. Μία περίπτωση εκδημοκρατισμού». Στην εισήγηση του ανέλυσε την πορεία και τις αλλαγές στο Σώμα Ελλήνων Προσκόπων από το 1974 και μετά, προκειμένου να εκδημοκρατιστεί και να μην μπορεί να κατηγορηθεί για χειραγώγηση. Μία ιστορία σε άμεση σύνδεση με την πορεία της χώρας την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Ο πλήρης εκδημοκρατισμός του μοντέλου διοίκησης κατακτήθηκε το 1991.

Αρρενωπότητες, ταυτότητες και δημοκρατικά αιτήματα. Αστυνομία και Στρατός

O Μιχάλης Λώλης Αξιωματικός ΕΛ.ΑΣ, του τμήματος κατά της ρατσιστικής βίας (μεταπτυχιακός φοιτητής Παντείου Πανεπιστημίου) στην εργασία του τοποθετήθηκε για τα πρότυπα αρρενωπότητας στην Ελληνική Αστυνομία, σημειώνοντας ότι πέρα από την έρευνα ζει και ο ίδιος ως αξιωματικός στην Ελληνική Αστυνομία.

Πατριαρχία και σεξισμός που κυριαρχούν όπως είπε στην κοινωνία υπάρχουν και στην αστυνομία, καθώς προβάλλουν πρότυπα αρρενωπότητας και τελικά αποτελούν τροχοπέδη στην εξέλιξη τους.

Ένα από τα κυρίαρχα πρότυπα αρρενωπότητας χαρακτήρισε την τοξική αρρενωπότητα που πλήττει τις γυναίκες και τους ΛΟΑΤΚΙ άνδρες, όπως είπε.

Εκδημοκρατισμός της αστυνομίας όπως είπε είναι να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της εγγενούς βίας.

Ανέφερε δε ότι οι έρευνες που έχουν γίνει τα αποτελέσματα δείχνουν άρνηση διαφορετικότητας και διαπολιτισμικότητας. Γενικά θεωρείται αποδεκτό ότι δεν πρέπει να υπηρετούν αλλοδαποί, μουσουλμάνοι, Ρομά, ΛΟΑΤΚΙ, κλπ, αφού θεωρούν ότι πρέπει να υπάρχει ομοιογένεια.

Μίλησε για τα ψυχολογικά προβλήματα που δημιουργούνται από τα πρότυπα αρρενωπότητας, για τις αυτοκτονίες, αλλά και για τη χρήση αναβολικών. Σημείωσε τη διάκριση μεταξύ μάχιμων και υπολοίπων, μίλησε για τα καψώνια που όπως είπε είναι κυρίως ομοφοβικά και σεξιστικά.

Καταλήγοντας σημείωσε ότι η συζήτηση περί αρρενωπότητας δημιουργούν την έλλειψη εμπιστοσύνης με ευάλωτες κοινότητες.

Υπογράμμισε ότι η κριτική στην αστυνομία πρέπει να υπάρχει και να είναι καλόπιστη.

Και τόνισε την ανάγκη ο αστυνομικός να λειτουργεί με ανθρωπιά για την εξάλειψη της έμφυλης και ρατιστικής βίας.

Πρότυπα ανδρισμού στις Ένοπλες Δυνάμεις

Διονύσης Χατζηθεοδώρου (μεταπτυχιακός φοιτητής ΤΠΕΔΔ – ΕΚΠΑ) και Αλέξανδρος Κολυβάς (Μεταπτυχιακός φοιτητής Sciences Po-Paris) μίλησαν για τα πρότυπα ανδρισμού στις Ένοπλες Δυνάμεις.

Ο Αλέξανδρος Κολυβάς έθεσε ως στόχο της παρέμβασης του το πώς παρουσιάζεται η στρατιωτική θητεία στα περιοδικά «ΑΜΦΙ» και «Κράξιμο», της περιόδου 1978-1986 μέσα από επιστολές.

Όπως επεσήμανε ο στρατός έχει τη δική του κουλτούρα που έχει μέσα την κουλτούρα της αρρενωπότητας. Η κοινονικοποίηση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την αποκρυστάλλωση ηγεμονικών αρρενωποτήτων. Αυτό δημιουργεί μία ιεραρχία ανδρισμού, που εκφράζεται και επίσημα αλλά και μέσω των λόγων.

Ο Διονύσης Χατζηθεοδώρου από την πλευρά του επεσήμανε την βαθύτερη επιθυμία για εκδημοκρατισμού του στρατεύματος που υποβόσκει.

Αναφερόμενος στα ευρήματα της έρευνας σημειώνει επιστολές που υπάρχει έντονο το συναίσθημα του φόβου, καθώς οι ομοφιλόφυλοι άνδρες της περιόδου φοβούνταν την αποκάλυψη.

Οι επιστολές περιγράφουν επίσης την καταπίεση όπως επεσήμανε σε όλη τη διάρκεια της θητείας τους.

Σύμφωνα με τον Χατζηθεοδώρου ωστόσο σε επιστολές επισημαίνεται μεν ο φόβος της αποκάλυψης, αλλά και του απελευθερωτικού χαρακτήρα της αποκάλυψης αυτής.

Στις επιστολές παρατηρείται και ένα κοινό μοτίβο, δεν εκφράζεται αμφισβήτηση του θεσμού, δεν υπάρχει θέμα κατάργησης της θητείας, αν και η άποψη είναι αρνητική.

Η ανάγκη για εκσυγχρονισμό του στρατού στη δεκαετία του ’80 εκφράζεται από πολύ μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας και όχι μόνο από τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, όπως είπε.

Θρησκεία

Αναστασία Τσακιρίδη (μεταπτυχιακή φοιτήτρια πανεπιστήμιο Manchester) και Διαλεχτή Τσιμπίδα (Λέκτωρ πανεπιστήμιο Southampton) αναφέρθηκαν στην εισήγηση τους για τη «Θρησκευτικότητα, σύμβολα και ταυτότητες φύλου στο Στρατό, μία ανθρωπολογική προσέγγιση».

Η Αναστασία Τσακιρίδη από την πλευρά της μίλησε για την εμπειρία της ίδιας και της Διαλεχτής Τσιμπίδα στις Ένοπλες Δυνάμεις.

Μιλώντας για τους στρατιωτικούς ιερείς επεσήμανε την αποστολή τους στη θρησκευτική αγωγή, όπως οι ίδιοι την αντιλαμβάνονται και θεωρούν τους εαυτούς τους ως ένα είδος ψυχολόγων.

Επεσήμαναν τη διαφορά στο παρόν και στο παρελθόν των Ενόπλων Δυνάμεων καθώς τότε κάποιος που δεν ήταν χριστιανός ορθόδοξος δεν μπορούσε να ενταχθεί.

Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η θρησκεία είναι άμεσα συνδεδεμένη με το στρατό. Παλαιότερα στελέχη ασκούν πίεση όπως σημείωσαν σε νεότερα στελέχη να παραστούν σε θρησκευτικές τελετές και συγκεντρώσεις.

Ο τρόπος εισαγωγής στο στράτευμα ωστόσο και η αλλαγή τους έδειξε ότι οδηγούμαστε σε ένα στρατό πιο ανεξίθρησκο.

Δημοκρατικές διαδικασίες και εκλογική συμπεριφορά

Η τελευταία θεματική του συνεδρίου είχε τίτλο δημοκρατικές διαδικασίες και εκλογική συμπεριφορά. Ένα θέμα ιδιαίτερα ενδιαφέρον καθώς υπάρχουν κοινωνικές ομάδες που η εκλογική τους συμπεριφορά δεν έχει εξετασθεί, όπως επεσήμανε η Μαριλένα Σημίτη (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΤΔΕΣ ΠΑΠΕΙ).

Ο Γιάννης Τσίρμπας (Επίκουρος καθηγητής διευθυντής εργαστηρίου ΤΠΕΔΔ-ΕΚΠΑ) στην εργασία του με τίτλο «Όψεις της εκλογικής συμπεριφοράς των ενστόλων», αναφέρθηκε στην ιστορική διάσταση του θέματος μετά και τον εμφύλιο πόλεμο, σημειώνοντας τη στελέχωση του δημοσίου τομέα αυστηρά με εθνικόφρονες.

Έχει παρατηρηθεί ότι οι αστυνομικοί και οι ένστολοι συμμετέχουν στις εκλογικές διαδικασίες και για γραφειοκρατικούς λόγους και στα τμήματα που ψηφίζουν αστυνομικοί περιμένουμε ενισχυμένη δεξιά και ακροδεξιά ψήφο. Σημείωσε ότι τα δείγματα που χρησιμοποίησε ήταν από την Α΄Αθήνας και την Α’ Θεσσαλονίκης, το 2012 και το 2023.

Όπως είπε όσο περισσότερους ενστόλους αναφερόμενος κυρίως στους αστυνομικούς, έχει ένα εκλογικό τμήμα τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό των Σπαρτιατών. Επίσης όσο  και το περισσότερους ένστολους ψηφοφόρους έχει ένα τμήματα τόσο μικρότερη είναι η επιρροή της Ελληνικής Λύσης. Ενισχυμένη αλλά πολύ λιγότερο είναι και η ΝΔ στα τμήματα των ενστόλων. Κάτι που δείχνει ότι ψηφίζουν δεξιά αλλά όχι αδιάκριτα.

Ο ίδιος πάντως απέρριψε δημοσιεύματα που υποστηρίζουν ότι οι ένστολοι ψηφίζουν συλλήβδην ακροδεξιά, θεωρώντας ότι τα ευρήματα παρουσιάστηκαν πολύ πιο δραματικά από ότι ήταν στην πραγματικότητα.

Για το μόνο κόμμα που παίζει ρόλο όπως είπε πού υπηρετεί ένας αστυνομικός είναι για τους «Σπαρτιάτες», με τους μάχιμους να εμφανίζονται να στρέφονται περισσότερο προς το συγκεκριμένο κόμμα. Ενώ σημείωσε και τη σύνδεση Χρυσής Αυγής και Σπαρτιατών.

Καταλήγοντας ο Τσίρμπας, υποστήριξε ότι σύμφωνα με την έρευνα του οι ένστολοι ψηφίζουν δεξιότερα αλλά όχι αδιακρίτως, ενισχύοντας «Σπαρτιάτες» και ΝΔ. Καμία σύνδεση δεν φαίνεται να υπάρχει στην ψήφο των αστυνομικών με το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ, ενώ παρατηρείται αρνητική συσχέτιση με το ΣΥΡΙΖΑ.

Απαντώντας σχετικά είπε στο πλαίσιο της αστυνομικής ψήφου, ότι η ψήφος στην άκρα δεξιά είναι ψήφος συντήρησης και όχι αντισυστημική. Υπογράμμισε δε ότι η ψήφος στην άκρα δεξιά δεν είναι αντισυστημική, αφού τα συγκεκριμένα κόμματα έχουν δείξει ταύτιση με το σύστημα αρκετές φορές.

Στιγμιότυπο από το συνέδριο του ΕΚΠΑ

Σώματα Ασφαλείας και άνοδος άκρας δεξιάς

Ο Νίκος Ζέρβας (Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, Διδάσκων Σχολής Ικάρων) έδωσε τίτλο στην εργασία του «Σώματα Ασφαλείας και άνοδος της Άκρας Δεξιάς. Μία απόπειρα σκιαγράφησης της αστυνομικής ψήφου την περίοδο της πολύπλευρης κρίσης».  Ο Ζέρβας ξεκίνησε αναλύοντας τα αίτια που οδηγούν στην ακροδεξιά και αναφέρθηκε στη συνέχεια στα πολιτικά μορφώματα, κόμματα και εξτρεμιστικές οργανώσεις.

Σημείωσε ότι η ακροδεξιά ενισχύεται μεταξύ άλλων από την απογοήτευση των πολιτών και την έλλειψη εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και τη  ροπή τμημάτων της κοινωνίας στον αυταρχισμό και την ξενοφοβία.

Αναφερόμενος στο προφίλ του προφίλ της άκρας δεξιάς στην Ελλάδα είναι νέοι κατά κύριο λόγο ηλικακά άνδρες από 17-44 ετών, ανήκουν στον ενεργό εργασιακά πληθυσμό, μεσαίου ή χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, μισθωτοί ιδιωτικού τομέα, ελεύθεροι επαγγελματίες και από το δημόσιο τομέα, με αυταρχικά χαρακτηριστικά στο χαρακτήρα τους. Κάτι που αποδεικνύουν τα στοιχεία τόσο για την ψήφο στη Χρυσή Αυγή όσο και στους Σπαρτιάτες.

Η αστυνομία έχει διάρθρωση και εκπαίδευση στρατιωτικού χαρακτήρα και χαρακτήρα υπαλληλοποίησης, όπως επεσήμανε ο Ζέρβας.

Η έρευνα του έγινε στην Α Αθήνας σε μικτά εκλογικά τμήματα που ψήφιζαν και αστυνομικοί, πέριξ της ΓΑΔΑ και εδρεύουν πολλές μάχιμες υπηρεσίες της αστυνομίας, όπου συναντάμε και νέους αστυνομικούς. Το 2012 πέριξ της ΓΑΔΑ υπήρχαν εκλογικά τμήματα που οι εγγεγραμμένοι ήταν περισσότεροι από το συνηθισμένο με ιδιαίτερα αυξημένα τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής, κάτι που οδηγεί σε εκτιμήσεις για την ψήφο των αστυνομικών. Αντίστοιχα και στην Καισαριανή όπου επίσης ψήφιζαν αστυνομικοί και επίσης υπήρξε αύξηση της Χρυσής Αυγής. Σκηνικό όπως είπε που επαναλήφθηκε και το 2015.

Ενδεχόμενοι λόγοι για την ψήφο είναι το κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο, δεν εννοώ ότι είναι νεοναζί αλλά σε σχέση με μεταναστευτικό, κλπ, παραδοσιακές σχέσεις, κοινοί αντίπαλοι, μετανάστες συλλογικότητες, καλλιέργεια ξενοφοβίας στην ελληνική κοινωνία και στην αστυνομία, σημειώνοντας ότι ο όρος «λαθρομετανάστες» εισήχθη στο δημόσιο λόγο από πρώην πρωθυπουργό το 2012.

Το μοντέλο σπουδών στην Αστυνομία αλλά και στις Ένοπλες Δυνάμεις είναι ένα μοντέλο που προκαλεί σε παιδιά ηλικίας 18-20 χρονών μία ιδρυματοποίηση. Δηλαδή οι κύκλοι είναι κλειστοί και δεν αναμειγνύονται με άλλα στοιχεία της κοινωνίας, ως παρατεταμένη στρατιωτική θητεία.

Σημείωσε δε ότι στη σχολή αστυφυλάκων λείπουν τα μαθήματα των κοινωνικών επιστημών, ενώ λίγα παραμένουν και στη σχολή αξιωματικών.