ΕΚΠΑ: Παρουσίαση μιας έκδοσης που συμβάλλει στη συλλογική ιστορική αυτογνωσία

Μια σημαντική έκδοση παρουσιάστηκε στις 3 Απριλίου στο ΕΚΠΑ, παρουσία της ΠτΔ κ. Αικατερίνης Σακελλαροπούλου.

Πρόκειται για τη συλλογή τόμων με τίτλο «Τα διακόσια χρόνια του ελληνικού κράτους. Δομές και θεσμοί», που εκδόθηκε με την ευγενική χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς.

Η έκδοση αυτή είναι αποτέλεσμα σειράς ημερίδων που πραγματοποίησε το μεγαλύτερο και αρχαιότερο πανεπιστήμιο της χώρας σε συντονισμό του ομότιμου καθηγητή του ΕΚΠΑ Ν. Κ. Αλιβιζάτου.

Οι δέκα ημερίδες πραγματοποιήθηκαν από τον Δεκέμβριο του 2021 έως τον Μάιο του 2022, στο πλαίσιο και του εορτασμού για την δισεκατονταετηρίδα από τη Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Κάθε ημερίδα ήταν αφιερωμένη σε διαφορετική θεματολογία και η έκδοση περιλαμβάνει έναν τόμο με τις εισηγήσεις κάθε μίας από αυτές. Η επικέντρωση ήταν ακριβώς στη διαμόρφωση και εξέλιξη των θεσμών του ελληνικού κράτους στη διαδρομή του από την επανάσταση και μετά.

Πέραν του γενικού συντονισμού, που είχε ο καθηγητής Αλιβιζάτος, κάθε ημερίδα και ο αντίστοιχος τόμος είχαν τον αντίστοιχο επιστημονικό επιμελητή.

Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ και γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία Ευάνθης Χατζηβασιλείου είχε την επιστημονική επιμέλεια του τόμου «Διπλωματική υπηρεσία και εξωτερική πολιτική (1830-2022). Ο ίδιος θα επιμεληθεί και τον τόμο «Ένοπλες δυνάμεις και εσωτερική ασφάλεια (1830-2022)».

Ο αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας και καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ Μιχάλης Ν. Πικραμένοπς είχε την επιστημονική επιμέλεια του τόμου «Η διαδρομή της ελληνικής δικαιοσύνης στα διακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση».

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ Άννα Καρακατσούλη είχε την επιστημονική επιμέλεια του τόμου «Πολιτισμός και πολιτιστική πολιτική».

Ο ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ και ακαδημαϊκός συντονιστής του ΜΒΑ Διοίκηση υπηρεσιών υγείας ΕΚΠΑ Γιάννης Υφαντόπουλος επιμελήθηκε επιστημονικά τον τόμο με τίτλο «Κοινωνική Ασφάλιση».

Ο ίδιος ο καθηγητής Ν. Κ. Αλιβιζάτος επιμελήθηκε τον τόμο με τίτλο «Οι περιπέτειες του ελληνικού κοινοβουλευτισμού».

Η τ. αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ Κατερίνα Γαρδίκα είχε την επιστημονική επιμέλεια του τόμου «Υγεία, κοινωνία, κράτος: διακόσια χρόνια δυτικής στροφής».

Ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ Αντώνης Μακρυδημήτρης είχε την επιστημονική επιμέλεια του τόμου «Δημόσια διοίκηση: δομές και άνθρωποι».

Ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ Μιχάλης Ψαλιδόπουλος θα επιμεληθεί επιστημονικά τον τόμο «200 χρόνια Ελληνική Οικονομία: παρελθόν, παρόν και μέλλον».

Τέλος, ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών Βαγγέλης Καραμανωλάκης επιμελήθηκε επιστημονικά τον τόμο «Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική».

Καθηγητής Γεράσιμος Σιάσος, Πρύτανης του ΕΚΠΑ: «Εργαλείο γνώσης και εθνικής αυτογνωσίας»

Στην ομιλία του ο πρύτανης του ΕΚΠΑ, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Γεράσιμος Σιάσος σημείωσε τα ακόλουτα:

«Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών από την ίδρυσή του το 1837 υπήρξε ένας από τους βασικούς πυλώνες επανίδρυσης του ελληνικού κράτους και το μοναδικό ακαδημαϊκό ίδρυμα τα πρώτα 100 χρόνια. Έως σήμερα διακρίνεται για το συγγραφικό και ερευνητικό έργο του ακαδημαϊκού προσωπικού του, γεγονός που αναδεικνύει η υψηλή θέση του Πανεπιστημίου μας στις διεθνείς κατατάξεις.

Η σημερινή παρουσίαση αποτελεί επιστημονικό «καρπό» των πολυάριθμων σημαντικών ανακοινώσεων που παρουσιάστηκαν το 2022, στον κύκλο επιστημονικών συναντήσεων που διοργάνωσε το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με γενικό τίτλο «Τα διακόσια χρόνια του ελληνικού κράτους». Οι ημερίδες αποσκοπούσαν στο να αποτυπώσουν την ανάπτυξη των κρατικών λειτουργιών στους δύο αιώνες από την Ελληνική Επανάσταση, στο πλαίσιο μιας αναλυτικής προσέγγισης των πεπραγμένων του κράτους και της κοινωνίας αλλά και της πολιτικής κουλτούρας, στην οποία αυτά παραπέμπουν.

Ιθύνουσα ιδέα των οργανωτών του κύκλου ήταν η σκέψη ότι το κράτος, ως κεντρικός οργανωτικός θεσμός, και οι λειτουργοί του, ήταν παραπάνω από καθοριστικοί παράγοντες στη συγκρότηση της νεώτερης Ελλάδας. Και τούτο γιατί η οργάνωσή του, έστω και στοιχειώδης, προηγήθηκε χρονολογικά του σχηματισμού μιας κοινωνίας, η οποία, έως το 1821, ήταν κατακερματισμένη, με έντονα τοπικιστικά χαρακτηριστικά, με κοινή ασφαλώς θρησκεία, αλλά χωρίς συνεκτική εθνική ιδεολογία. (?) Συνέβαλε το νεοελληνικό κράτος στη δημιουργία και την επικράτησή της και ,αν ναι, σε ποιο βαθμό, τα χρόνια που ακολούθησαν την εθνεγερσία; Πολύ περισσότερο που, παράλληλα με τη συγκρότησή του, το κράτος στη νεώτερη Ελλάδα ήταν και ο βασικός φορέας για την πραγμάτωση της εθνικής ολοκλήρωσης.

Στις ημερίδες του κύκλου, την οργάνωση και τον συντονισμό των οποίων είχαν αναλάβει πανεπιστημιακοί δάσκαλοι των αντίστοιχων ειδικοτήτων, επιδιώχθηκε να αναδειχθούν, πέρα από τα επιτεύγματα συγκεκριμένων προσωπικοτήτων, η θεσμική διάσταση της δράσης του κράτους, σε συγκεκριμένα κάθε φορά πεδία. Σκοπός του κύκλου ήταν να αναδειχθούν, με επιστημονικά κριτήρια, σταθερότερα χαρακτηριστικά και να απαντηθεί τελικά το ερώτημα αν, «τα πήγε καλά» το ελληνικό κράτος ή όχι, ένα ερώτημα δηλαδή το οποίο απασχολεί από παλιά την επιστημονική κοινότητα. Έτσι, οι οργανωτές του κύκλου πίστευαν ότι συμβάλλουν στην κεντρική επιδίωξη κάθε μεγάλης επετείου, η οποία, όπως πιστεύω, δεν είναι άλλη από την προσπάθεια για εθνική αυτογνωσία.

Από τη θέση αυτή θέλω να ευχαριστήσω όλους τους συντελεστές της επιτυχίας του κύκλου, συναδέλφους πανεπιστημιακούς, εν ενεργεία και ομότιμους, καθώς και τα στελέχη των διοικητικών υπηρεσιών του Πανεπιστημίου, χωρίς τον «πατριωτισμό» των οποίων, υπό τις δύσκολες συνθήκες της πανδημίας, ο κύκλος δεν θα είχε ολοκληρωθεί. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον διακεκριμένο Καθηγητή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νίκο Αλιβιζάτο, που υπήρξε ο συντονιστής αυτής της σημαντικής προσπάθειας. Ευχαριστώ, τέλος, την Τράπεζα Πειραιώς, στη γενναιόδωρη χορηγία της οποίας οφείλεται όχι μόνον η παρούσα έκδοση, αλλά και η πραγματοποίηση του φιλόδοξου εκδοτικού προγράμματος του Πανεπιστημίου μας για τη μεγάλη επέτειο.

Η υπόμνηση του ρόλου που διαδραμάτισαν οι δομές και  οι θεσμοί, από την εξωτερική πολιτική και τη διεθνή παρουσία έως τις δομές που αναπτύσσει ένα αστικό κράτος στην υγεία, τη δικαιοσύνη, την ασφάλεια, την εκπαίδευση των πολιτών, δεν αποτελεί μόνο έναν απαραίτητο φόρο τιμής προς το μείζον γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης αλλά και μια ευκαιρία για αναστοχασμό στη σημερινή συγκυρία.

Υπό αυτή την έννοια, η έκδοση αυτή αποτελεί ένα σημαντικό παρατηρητήριο για τις διαφορετικές προσλήψεις της νεότερης ιστορίας με επίκεντρο το κράτος και τις λειτουργίες του καθώς και ένα μοναδικό εργαλείο γνώσης και εθνικής αυτογνωσίας».

Χαιρετισμός της Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Αικατερίνης Σακελλαροπούλου: «Πυξίδα του πολιτειακού μας αυτοκαθορισμού».

«Οι εορτασμοί για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση υπήρξαν αφορμή για την επιστροφή στην ίδρυση του ελληνικού Κράτους και στα συστατικά στοιχεία της ταυτότητάς μας, στις πολιτικές, πολιτισμικές και συνταγματικές μας καταβολές. Η επέτειος της Επανάστασης λειτούργησε πανηγυρικά, καθώς αναλογιστήκαμε, με συγκίνηση και δέος, πόσα κατάφερε η χώρα μας στο διάστημα αυτών των δύο αιώνων, σε επίπεδο κοινωνίας και θεσμών. Μας έδωσε, επίσης, την ευκαιρία για κριτικό αναστοχασμό, αφού η πορεία μας δεν αποδείχθηκε ανέφελη, ούτε αλάθητη. Συχνά μάλιστα η απόσταση ανάμεσα στους εθνικούς θριάμβους και τις καταστροφές ήταν απρόσμενα ελάχιστη, φανερώνοντάς μας ότι ούτε η εξέλιξη της ιστορίας είναι γραμμική, ούτε η πρόοδος είναι αυτονόητη και δεδομένη. Για αυτό και είναι διαρκής και υψηλή η ευθύνη, ιδίως των κυβερνώντων, απέναντι στον τόπο. Μας υπενθυμίζει ακόμη η διαδρομή μας, τα 200 αυτά χρόνια, πόσα πετύχαμε όταν υπήρξαμε ενωμένοι και προσηλωμένοι στους εθνικούς μας στόχους. Και πόσο πληγωθήκαμε και οπισθοδρομήσαμε σε περιόδους διχασμών. Κάνοντας τον απολογισμό, αντιλαμβανόμαστε τόσο τις μεγάλες μας δυνατότητες, όσο και τις αδυναμίες μας.

Οι βασικές αξίες των προγόνων μας, η αυταπάρνηση και η ανιδιοτέλεια με την οποία υπερασπίστηκαν το ιδεώδες της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, παραμένουν ο σταθερός μας οδηγός. Στην ιστορική στιγμή και την κληρονομιά του 1821 βρίσκουμε τη θεμελίωση και την εδραίωση της νεωτερικής κατεύθυνσης του ελληνικού Κράτους, με άλλα λόγια την πυξίδα του πολιτειακού μας αυτοκαθορισμού. Από αυτήν εν τέλει ποτέ δεν παρεκκλίναμε και χάρη σε αυτήν την ακλόνητη πίστη και πεποίθηση η Ελλάδα κέρδισε και εδραίωσε τη θέση της ανάμεσα στα προηγμένα Κράτη της Ευρώπης.

Σήμερα ο κόσμος μας μεταβάλλεται ταχύτατα. Κρύβει συνεχείς κρίσεις και διακινδυνεύσεις, γεωπολιτικές μετατοπίσεις και ανατροπές. Αλλαγές τεχνολογικές που επιδρούν και μετασχηματίζουν την καθημερινότητα των ανθρώπων. Σε αυτό το περιβάλλον, το θεμελιώδες κεκτημένο που ριζώνει στην παράδοση του ‘21 και διατρέχει την ιστορία μας, η συνταγματική δημοκρατία, ως πολίτευμα και ταυτόχρονα ως τρόπος ζωής, είναι το πιο ισχυρό μας εφόδιο για το μέλλον και τις προκλήσεις του».

Διευθύνων σύμβουλος Τράπεζας Πειραιώς Χρήστος Μεγάλου: «Νιώθουμε υπερήφανοι που έχουμε συμβάλει στο να δημιουργηθεί ένα έργο επιστημονικής αρτιότητας και αξιοπιστίας»

Στον χαιρετισμό του ο Διευθύνων Σύμβουλος της Τράπεζας Πειραιώς, χάρη στη χορηγία της οποίας πραγματοποιήθηκε η έκδοση, υπογράμμισε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

«Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή και χαρά για την Τράπεζα Πειραιώς και για μένα προσωπικά να συμμετέχουμε στη σημερινή αυτή εκδήλωση.

Η έκδοση δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της γόνιμης συνεργασίας μας με το ΕΚΠΑ με σπουδαίους ακαδημαϊκούς δασκάλους, επιστήμονες και εξέχουσες προσωπικότητες της χώρας. Η συνεργασία μας πέραν της συγκεκριμένης έκδοσης έχει συμπεριλάβει ποικίλες δράσεις και πρωτοβουλίες μας έδωσε τη δυνατότητα να συμβάλουμε στην ολοκλήρωση του προγράμματος με το οποίο το μεγαλύτερο πανεπιστημιακό ίδρυμα της χώρας συμμετείχε στην επέτειο για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση και την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Στην Τράπεζα Πειραιώς νιώθουμε ιδιαίτερα υπερήφανοι που έχουμε συμβάλει στο να δημιουργηθεί ένα ακόμη έργο επιστημονικής αρτιότητας και αξιοπιστίας, ένα έργο που εμπλουτίζει την ιστορική έρευνα και ταυτόχρονα ενισχύει τον διάλογο με την κοινωνία για τα μεγάλα ιστορικά μας θέματα.

Γιατί η ιστορική έρευνα που είναι απαλλαγμένη από προκαταλήψεις και ο αναστοχασμός μέσα από τα πρίσμα της σύγχρονης εποχής παράγουν νέα γνώση η οποία φωτίζει το παρελθόν και συμβάλλει στην κεντρική επιδίωξη κάθε μεγάλης επετείου: την εθνική αυτογνωσία.

Η έκδοση αυτή εμπλουτίζει το πολύπλευρο πρόγραμμα δράσεων που έχει υλοποιήσει η Τράπεζα Πειραιώς. Ένα πρόγραμμα που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με καταξιωμένους φορείς και προσωπικότητες της χώρας από τους τομείς της επιστήμης των γραμμάτων και των τεχνών.

Κάναμε επιλογές με το βλέμμα στραμμένο στην κοινωνία και ιδιαίτερα τις νέες γενιές.

Αναδείχτηκε η δυναμική που έχει και η σημασία που έχει η σύμπραξη διαφορετικών και πρωτοπόρων δυνάμεων της χώρας όπως είναι η ακαδημαϊκή και η επιστημονική κοινότητα με τους φορείς της οικονομικής και επιχειρηματικής ζωής για την επίτευξη των μεγάλων κοινών εθνικών στόχων.

Η συμμετοχή στον επετειακό εορτασμό ήταν μια πράξη ευθύνης

Ευθύνη που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής που είναι να είναι η Τράπεζα Πειραιώς ενεργά και υπεύθυνα παρούσα όχι μόνο στην οικονομική ζωή της χώρας αλλά και στο κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι.

Αποτελεί στρατηγική μας δέσμευση να επιστρέφουμε στην κοινωνία μέρος της οικονομικής αξίας που δημιουργούμε μέσα από το θετικό αποτύπωμα που με συνέπεια επιδιώκουμε να έχουμε στην πνευματική και πολιτισμική ζωή του τόπου μας».

Νίκος Αλιβιζάτος, ομότιμος καθητητής ΕΚΠΑ, συντονιστής της σειράς των ημερίδων: «Εν τέλει ο απολογισμός είναι θετικός»

Μιλώντας με τη σειρά του ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος, που συντόνισε και οργάνωσε τις ημερίδες που οδήγησαν στην έκδοση, υπογράμμισε ότι την την άνοιξη του 2019 όταν η επιτροπή εορτασμού κατήρτιζε το σχετικό πρόγραμμα τέθηκε ένα διπλός στόχο. Όχι μόνο την απόδοση τιμής στους πρωταγωνιστές μέσω της μελέτης των πηγών και της επιστημονικής έρευνας αλλά και τον αναστοχασμό. Τέθηκε δηλαδή το ερώτημη: «Δικαιώθηκαν οι προσδοκίες των αγωνιστών μας με την ίδρυση ελληνικού κράτους και με την πορεία του αυτά τα διακόσια χρόνια;»

Όπως σημείωσε, «ήταν μία πρόταση την οποία ως μελετητής του κράτους και των συνταγματικών του κράτους έκανα και έγινε ευμενώς δεκτή από όλους και από εκεί και πέρα το δίλημμά μας ήταν: θα διαλέξουμε έναν επετειακό – δοξαστικό τρόπο ή θα προχωρήσουμε σε έναν πιο επιστημονικό τρόπο ανάλυσης». Για τον καθηγητή Αλιβιζάτο το βασικό χαρακτηριστικό του δοξαστικού τρόμου είναι η γενίκευση. Συνήθως λέμε «πήγαμε καλά». Ειδικά μιλώντας για τα 200 χρόνια του ελληνικού κράτους ακούστηκε πολλές φορές «ανήκουμε στο κλαμπ των πιο αναπτυγμένων κρατών, άρα να success story η Ελλάδα». Για να συμπληρώσει: «Θυμάμαι τον δάσκαλό μου στο Παρίσι, τον Νίκο Σβορώνο να σχολιάζει ότι από πλευράς στόχων εθνικής ολοκλήρωσης σε σύγκριση με τα άλλα βαλκανικά κράτη τα επιτεύγματα είναι ανώτερα από κάθε άλλη βαλκανική χώρα. Πετύχαμε παρά την ήττα μας το 1922 πράγματα που θα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθούν, αν προσθέσει κανείς και όσα πετύχαμε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».

Όμως, όπως υπογράμμισε, ο  δοξαστικός τρόπος που είναι των μεγάλων εορτασμών συνήθως ενδεχομένως κολακεύει για λίγο αλλά δεν βοηθάει πολύ.

Κατά συνέπεια, «διαλέξαμε τον επιστημονικό τρόπο το κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι ότι μπορεί να είναι δυσάρεστος καθότι και αυτοκριτικός. Διακρίναμε έτσι την κρατική δράση σε δέκα ξεχωριστά πεδία και απευθυνθήκαμε σε ειδικούς. Η μείζων δυσκολία είναι ότι δεν υπάρχουν επίσημοι γενικοί απολογισμοί. Ούτε στατιστικές».

Για να δώσει ένα παράδειγμα, παράθεσε «μια δική μου περιπέτεια προσωπική όταν είχε προκύψει το ζήτημα των ταυτοτήτων το 2000 γιατί ήμουν μέλος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων και ανέτρεξα στο πότε καθιερώθηκε η αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Για την ακρίβεια πότε καθιερώθηκαν οι ταυτότητες. Ήταν αδύνατο να λάβω οποιαδήποτε απάντηση από τη δημόσια διοίκηση. Δεν υπάρχει ιστορική μνήμη στην ελληνική δημόσια διοίκηση.

Προσπαθήσαμε επομένως να καλύψουμε αυτό το κενό.  Έτσι είχαμε συνθετικές εισηγήσεις που καλύπτουν το σύνολο των δύο αιώνων, που ήταν λίγες. Χαρακτηριστικές ήταν η εισήγηση του Λουκά Τσούκαλη για τις σχέσεις μας με την Ευρώπη, ή αυτή του καθηγητή και ακαδημαϊκού Χριστόφορου Χαραλαμπάκη για το γλωσσικό. Οι περισσότερες εισηγήσεις πιάνουν πιο ειδικά θέματα και περιόδους».

Υπογράμμισε ότι στόχος είναι η περαιτέρω έρευνα και ότι σε αυτό θα βοηθήσει και η ελεύθερη πρόσβαση. Δεν θα πουλιούνται οι τόμοι, γιατί αυτό δεν εμπίπτει στους σκοπούς της Τράπεζας Πειραιώς, αλλά υπάρχει ανάρτηση στο site και της Τράπεζας Πειραιώς και του ΕΚΠΑ και η πρόσβαση θα είναι ελεύθερη.

«Βγαίνουν κάποια συμπεράσματα; Ήταν τελικά ένα success story όπως διατείνονται μερικοί από τους εξ ημών πιο αισιόδοξους αλλά και ξένοι μελετητές, όχι από τους ελάσσονες – ο Ρόντρικ Μπίτον και ο Μαρκ Μαζάουερ είναι από αυτούς – ή τουναντίον είμαστε ένα προβληματικό κράτος, failed state  όπως δεν φείστηκαν να επισημάνουν οι δανειστές μας στη διάρκεια των μνημονίων αλλά και διάφοροι κυνικοί εξ ημών στους οποίους πρέπει να ομολογήσουμε ότι δεν δώσαμε αβάσιμα επιχειρήματα με τις διαδοχικές πτωχεύσεις του ελληνικού κράτους ήδη από τα χρόνια του 1821.

Νομίζω ότι από τα δέκα τομίδια που παραδίδουμε σήμερα στην κριτική, η απάντηση προκύπτει αβίαστα. Σε σύγκριση με τους γείτονές μας στα Βαλκάνια και τολμώ να πω και στη Νότια Ευρώπη δεν τα πήγαμε και τόσο άσχημα στους περισσότερους τομείς της κρατικής δράσης. Τουναντίον σε σχέση με τις αναπτυγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης ο απολογισμός είναι προβληματικότερος. Η απόσταση δεν μειώθηκε αντικειμενικά όσο θα θέλαμε, πολύ φοβούμαι και όσο θα μπορούσαμε.

Είναι, όμως, ορθό θα προβαίνουμε σε τέτοιες συγκρίσεις; Δηλαδή, να συγκρίνουμε την Ελλάδα με τη Γαλλία ή την Αγγλία. Το 1821 η Μεγάλη Βρετανία είχε πραγματοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τη Βιομηχανική Επανάσταση, πλούτιζε και ευημερούσε χάρη στις αποικίες της. Βέβαια και με τα προβλήματά της. Σε όλο τον πλανήτη. Το ίδιο και η Γαλλία που θυμίζω ότι το 1830 κατέκτησε και κατέστησε αποικία την μητροπόλεις.

Ας γυρεύουμε επομένως μονολεκτικές απαντήσεις στο ερώτημα success story  ή failed state. Αλλού τα πήγαμε καλά. Αλλού όχι. Θα τολμούσα μάλιστα την ακόλουθη αποτίμηση. Όσο πιο απομακρυσμένη ήταν από τη άγρα ψήφων, από την ψηφοθηρική λογική η κρατική δράση – π.χ. η εξωτερική πολιτική – τα πήγαμε καλύτερα σε σχέση με τις περιπτώσεις που η κάθε απόφαση έχει σημασία για τον εκλογικό κύκλο. Όσο πιο κοντά ήμασταν στον πολίτη – θυμίζω το ΑΣΕΠ ιδρύθηκε μόλις το 1993 – τόσο οι επιδόσεις μας ήταν προβληματικές. Εν τέλει ο απολογισμός είναι θετικός με κάποιες αδιαμφισβήτητες σκιές τις οποίες δεν πρέπει να παραβλέψουμε.

Κλείνοντας επειδή είμαστε στο πανεπιστήμιο, ας μου επιτραπεί μια τελευταία λέξη για τον λόγο των επιστημόνων. Νομίζω ο τίτλος της ημερίδας που οργάνωση σε καθηγήτρια κ. Γαρδίκα, «200 χρόνια δυτικής στροφής», θα ταίριαζε για το σύνολο του έργου που παρουσιάζουμε. Με κάποιες βέβαια αποχρώσεις σε ορισμένους τομείς όπου επιβιώνουν ανατολικοί θύλακες. Δυτική στροφή στην οποία συνέβαλε και το πανεπιστήμιο μας το οποίο κλείνει σε λίγο τα 187 χρόνια από την ίδρυσή του. Που οφείλεται όμως αυτή η στροφή και γιατί η επιρροή όχι τόσο της Τουρκίας, του «προαιώνιου εχθρού», αλλά του τόσο ελκυστικού σε πολλούς συμπατριώτες μας «ξανθού γένους», υπήρξε τελικά διαχρονικά τόσο περιορισμένη στη χώρα μας, παρά τη μεγάλη συνεισφορά της Ρωσίας στην εθνική μας αναγέννηση, να ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ερωτήματα που προέκυψαν από τις ημερίδες μας, στα οποία πρέπει, ειδικά υπό τις σημερινές συνθήκες να εγκύψουμε.»

Ευάνθης Χατζηβασιλείου, καθηγητής ΕΚΠΑ, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία: «Εφαλτήριο για την παραπέρα έρευνα»

Ο καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου στη δική του ομιλία υπογράμμισε ότι συγκεκριμένο έργο ξεφεύγει από τα συνήθη πλαίσια μιας συλλογικής ερευνητικής εργασίας, όπως και ότι το Πανεπιστήμιο Αθηνών δεν μονοπώλησε αλλά συντόνισε αυτή τη μεγάλης κλίμακας ανασκόπηση.

Τόνισε ότι η έκδοση αυτή που είναι προϊόν πολλών συντονιστών και πολλών επιστημόνων, είναι κατά βάση ηλεκτρονική, ελεύθερης πρόσβασης επομένως μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον οποιοδήποτε, από οποιοδήποτε ερευνητικό και εκπαιδευτικό ίδρυμα.

Σημείωσε ότι πρόκειται για ένα «εξαιρετικά τολμηρό εγχείρημα να συζητήσουμε μια πορεία 200 ετών που απαιτούσε ένα πνεύμα τόσο δυνατό και τόσο απροκατάληπτο όσο αυτό του κ. Αλιβιζάτου», όπως και ότι «η ιδέα δεν ήταν να ειπωθεί όλη η ιστορία, αλλά να ψηλαφίσουμε την εξέλιξη, τη ροή του ελληνικού κράτους, των πολιτικών των στοχεύσεων, ακόμη και των νοοτροπιών του».

Όμως, «το πιο δύσκολο τμήμα της προσπάθειας ήταν αυτό που στη διεθνή βιβλιογραφία αποκαλείται policy implications δηλαδή προτάσεις πολιτικής για το μέλλον».

Κατά τον καθηγητή Χατζηβασιλείου το πρόγραμμα έδειξε ότι «στα τελευταία 200 χρόνια τα πήγαμε σχετικά καλά. Ξεκινήσαμε ως ένα μικρό έθνος, ως μέρος του κόσμου της υπανάπτυξης και εξελιχτήκαμε σε τμήμα του σκληρού πυρήνα του αναπτυγμένου κόσμου με εδραιωμένους θεσμούς δημοκρατίας και με κράτος δικαίου. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εφησυχάσουμε».

Τέλος ο καθηγητής του ΕΚΠΑ υπογράμμισε ότι δεν είναι έργο αποκλειστικά ιστορικών, αλλά έργο διεπιστημονικό που θέλει να είναι «εφαλτήριο για την παραπέρα έρευνα».

Βαγγέλης Καραμανωλάκης, καθηγητής ΕΚΠΑ, πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών: «Η ιστορία μας επιτρέπει να στοχαστούμε το παρόν και το μέλλον»

Ο καθηγητής Καραμανωλάκης υπογράμμισε ότι το πρόγραμμα επικεντρώθηκε στην ιστορία του κράτους, όχι μόνο γιατί η επανάσταση από την πρώτη στιγμή γέμισε κράτος αλλά και γιατί στο διάβα του χρόνου οι εορτασμοί της Επετείου έγιναν συνώνυμοι του απολογισμού της διαδρομής του ελληνικού κράτους.

Υπενθύμισε ότι «καταλυτική στιγμή ήταν ο καθυστερημένος εορτασμός του 1930 όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετέτρεψε τις εκδηλώσεις, τις πρώτες σε τόσο μεγάλη κλίμακα στο ελληνικό κράτος σε συστηματική ανάδειξη των κύριων επιτευγμάτων της ελληνικής πολιτείας και της προόδους που είχε συντελεστεί μέσα σε μία εκατονταετία. Χρησιμοποίησε τους εορτασμούς ως την κύρια συγκολλητική ουσία για ένα κράτος που ερχόταν βαριά τραυματισμένο από τη Μικρασιατική Καταστροφή και όπου το χάσμα ανάμεσα στην Παλιά και τη Νέα Ελλάδα και τους πρόσφυγες έμοιαζε δύσκολα να γεφυρώνεται. Επιβεβαίωσε ότι οι εορτασμοί δεν αφορούν κυρίως το παρελθόν, αλλά το παρόν και κυρίως το μέλλον».

Τόνισε ότι σήμερα «παρουσιάζουμε έναν απολογισμό του συνόλου των διακοσίων χρόνων που πέρασαν από την Επανάσταση του 1821 για να διαπραγματευτούμε μια σειρά από τομείς που συνδέθηκαν με την κρατική πολιτική».

Πεδία που αποτέλεσαν το αντικείμενο έρευνας έγκριτων συναδέλφων «οι οποίοι προσφέρουν μέσα από έναν πυκνό και εμπεριστατωμένο λόγο, που συχνά χαρτογραφεί περιοχές που δεν έχουν μέχρι τώρα μελετηθεί, ένα πυκνό πανόραμα σκέψεων και προτάσεων για την κατανόηση των διαδρομών του ελληνικού κράτους».

Κατά τον καθηγητή Καραμανωλάκη αυτά τα 200 χρόνια τα όρια του κράτους δεν παρέμειναν σταθερά. Αντιθέτως, διαφοροποιήθηκαν σε ένα διάλογο με την ιστορική πραγματικότητα, με βάση τα εκάστοτε διακυβευμάτα. Η ιστορικότητα του κράτους δεν μειώνει τη σημασία του για τη διαμόρφωση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής στην Ελλάδα διαχρονικά. Η δημιουργία κράτους αποτέλεσε από την πρώτη στιγμή επιδίωξη των επαναστατών συνδεδεμένα με το αίτημα αναγνώρισης και νομιμοποίησης του κράτους από τη Δύση. Από τότε η Ελλάδα αποτέλεσε τμήμα αυτού του κόσμου, οι διαδρομές της επηρεάστηκαν αλλά και επηρέασαν την ευρωπαϊκή πραγματικότητα. «Πρόκειται για μία σταθερά η οποία παρά τα πλήγματα που δέχτηκε ιδίως στην περίοδο της οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων εξακολουθεί να διατηρεί τη σημαντική της θέση».

Παρά την κριτική που έχει δεχτεί ο ελληνικό κράτος «δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη σημασία των θεσμών που ιδρύθηκαν στο όνομά του ούτε τη συμβολή τους στην ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας», πώς οι παρόντες τόμοι επιτρέπουν να σκεφτούμε και την αντοχή των θεσμών στη μακρά διάρκειά τους και το πώς διαμόρφωσαν και μια ιδέα των δημόσιων αγαθών

Κατά τον καθηγητή του ΕΚΠΑ, οι θεσμοί δεν υπήρξαν ποτέ μόνο τα «δοχεία» που φιλοξένησαν πολιτικές. Αντιθέτως, «επηρέασαν το περιεχόμενό τους, διαμόρφωσαν αντιλήψεις, έδωσαν σχήμα σε επιδιώξεις». Όπως υπογράμμισε: «Η ιστορία των θεσμών είναι σε μεγάλο βαθμό η ιστορία του ελληνικού κράτους».

Και ένας τέτοιος θεσμός ήταν το δημόσιο πανεπιστήμιο με το Πανεπιστήμιο Αθηνών να ιδρύεται επτά μόλις χρόνια μετά το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας, το Πανεπιστήμιο Αθηνών ταύτισε τη διαδρομή του με την ανάπτυξη του ελληνικού κράτους, υπήρξε και παραμένει στυλοβάτης της επιστημονικής και πολιτιστικής ζωής της της ελληνικής κοινωνίας.

Η μελέτη της διαδρομής αναγκαίο τμήμα μιας συλλογικής αυτογνωσίας. Όχι γιατί γενικά η ιστορία διδάσκει αλλά γιατί μας επιτρέπει να στοχαστούμε το παρόν και ως ένα βαθμό το μέλλον.

Καταλήγοντας ο καθηγητής Καραμανωλάκης σημείωσε τα ακόλουθα: «οι τόμοι τους οποίους συζητάμε σχεδιάστηκαν με αφορμή την επέτειο των διακοσίων ετών από την Επανάσταση του 1821. Η παρουσίασή τους γίνεται στο πλαίσιο μιας άλλης επετείου, εκείνης των πενήντα χρόνων από την πρώτη του δικτατορικού καθεστώτος. Πενήντα χρόνια δημοκρατικού πολιτεύματος. Πενήντα χρόνια συνεχούς λειτουργίας δημοκρατικών θεσμών στη χώρα μας. Εάν οι επέτειοι δεν μιλούν για το χτες, αλλά για το σήμερα και το μέλλον, τότε το έργο που παρουσιάζουμε έρχεται να συνομιλήσει απόλυτα με το πνεύμα που θέλουμε για τη φετινή επέτειο, την ανάγκη μιας εμπεριστατωμένης γνώσης του παρελθόντος, την ανάγκη μιας κριτικής στάσης και μιας αναστοχαστικής ματιάς την κατανόηση αλλά και την υποστήριξη των δημοκρατικών θεσμών σε δύσκολους καιρούς σε ένα κράτος που γεννήθηκε διακόσια χρόνια πριν μέσα από μια επανάσταση που ζητούσε εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη»