Όλοι στο διαδίκτυο ισχυρίζονται πάντα ότι πεθαίνουν από τα γέλια

Στην ανάλογη ζωή, ένα ενήλικο άτομο γελάει περίπου 15 φορές την ημέρα. Αλλά αν μπορούσαμε να διαβάσουμε όλες τις εικονικές αλληλεπιδράσεις τους, θα νομίζαμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν κλόουν, έναν μανιακό ή ένα παιδί (οι ανήλικοι γελούν περίπου 400 φορές την ημέρα).

Το προσωπάκι που κλαίει από τα γέλια είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο emoji στην Apple, στο Facebook, ακόμη και στο X. Όλοι στο διαδίκτυο ισχυρίζονται πάντα ότι πεθαίνουν από τα γέλια. Αν αυτό ήταν αλήθεια, η ώρα αιχμής στο μετρό θα ήταν ένα γαϊτανάκι από γέλια και όχι σιωπηλοί άνθρωποι με το βλέμμα θαμμένο στο κινητό τους. Αντί για αστείο, θα ήταν ένα τρομακτικό θέαμα.

Ευτυχώς, αυτά που λέμε στο Διαδίκτυο δεν πρέπει να τα παίρνουμε κυριολεκτικά. Μπορεί να υπερβάλλουμε. Σε ένα άρθρο στο The Conversation, οι καθηγητές Benjamin Nicki και Christopher Muller υπολόγισαν ότι υπάρχει 85% πιθανότητα ένας εικονικός συνομιλητής να απαντήσει με ένα emoji, με ένα πρόσωπο που κλαίει από τα γέλια σε οποιοδήποτε σχόλιο θεωρεί έστω και ελάχιστα αστείο.

Πέρα από το χιούμορ

Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Κολούμπια ανέλυσε 45.000 μηνύματα κειμένου από νεαρούς ενήλικες: Το 14% περιείχε την έκφραση LOL (laughing out loud). Μια άλλη μελέτη, από το περιοδικό American Speech, σημείωσε ότι η έκφραση αυτή έχει επικρατήσει να χρησιμοποιείται «ως ένδειξη συμμετοχής του ομιλητή, όπως ακριβώς θα μπορούσε κανείς να πει «mm-hm» κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης».

Πολλοί ειδικοί συμφωνούν ότι τα haha, LOL και 😂 ξεπερνούν το χιούμορ για να εκφράσουν κάτι περισσότερο. Όταν συμβαίνει στον αναλογικό κόσμο, το γέλιο απελευθερώνει ενδορφίνες, ανακουφίζει από το άγχος και χρησιμεύει στη δημιουργία δεσμών μεταξύ των ανθρώπων. Αποτελεί εξελικτικό πλεονέκτημα και παίζει ρόλο και για άλλα είδη κοινωνικών ζώων.

Όμως υπάρχουν λίγες μελέτες που αναλύουν αν το εικονικό αντίστοιχο γέλιο έχει την ίδια επίδραση. Και έχει όλο και περισσότερο νόημα να βρούμε την απάντηση, καθώς τα μιμίδια έχουν αντικαταστήσει τα προφορικά αστεία και πολλές δουλειές εκτελούνται εξ αποστάσεως και η μόνη αλληλεπίδραση μεταξύ συναδέλφων γίνεται σε μια ομάδα WhatsApp.

Το γέλιο δεν είναι αποκλειστικότητα των ανθρώπων. Οι αρουραίοι γελάνε, οι νυφίτσες γελάνε, οι μεγάλοι πίθηκοι γελάνε με τρόπο που μοιάζει πολύ με τον τρόπο που το κάνουμε εμείς

Τα τελευταία χρόνια, έχουμε μεταφέρει τη συζήτησή μας στον διαδικτυακό κόσμο

Οι προφορικές λέξεις έχουν μετατραπεί σε γραπτές, χάνοντας κάποιες πληροφορίες (τονισμό, προφορά κ.λπ.) στην πορεία, αλλά διατηρώντας την ουσία και το νόημά τους. Δεν ισχύει το ίδιο για το γέλιο, μια διαφορετική μορφή έκφρασης που περιλαμβάνει άλλους νευρικούς μηχανισμούς, που εμφανίζεται αυθόρμητα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και είναι δύσκολο να μεταφερθεί σε χαρτί ή οθόνη. Και όμως, μόλις μπαίνουμε στα τηλέφωνα ή τους υπολογιστές μας, δεν μπορούμε να σταματήσουμε να γελάμε.

Το γέλιο -μαζί με το κλάμα και την κραυγή- είναι ένας από τους λίγους ήχους που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε πριν μιλήσουμε. Επίσης, προηγείται της γλώσσας σε εξελικτικό επίπεδο. Πριν οι πρώτοι ανθρωποειδείς εφεύρουν τις λέξεις, γελούσαν ήδη μαζί.

Το γέλιο δεν είναι αποκλειστικότητα των ανθρώπων. Οι αρουραίοι γελάνε, οι νυφίτσες γελάνε, οι μεγάλοι πίθηκοι γελάνε με τρόπο που μοιάζει πολύ με τον τρόπο που το κάνουμε εμείς. Ο Michael Brecht, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου, μελετά εδώ και χρόνια τον τρόπο με τον οποίο συμβαίνει αυτό το γέλιο στα ζώα. Μέχρι στιγμής γνωρίζει πού παράγεται το γέλιο. Η ομάδα του δείχνει την περιακροταφική φαιά ουσία, μια ομάδα νευρώνων που βρίσκεται γύρω από τον μέσο εγκέφαλο, όπως δημοσιεύεται σε μελέτη στο περιοδικό Neuron.

Το γέλιο των ζώων και το μεταδοτικό γέλιο

«Οι φωνές όπως το γέλιο είναι πολύ σημαντικές στο παιχνίδι», εξηγεί ο Brecht. Όταν τα ζώα παίζουν, το γέλιο συντονίζει και κατευθύνει τη διαδικασία. Χρησιμεύει ως αναγνώριση της χιουμοριστικής πρόθεσης. Κάνει τη διαφορά ανάμεσα σε μια μάχη και ένα παιχνίδι- ένα κυνήγι και ένα παιχνίδι μαρκαρίσματος.

»Αυτό λειτουργεί και με τους ανθρώπους. Το γέλιο μετατρέπει ένα πολιτικά μη ορθό σχόλιο σε αστείο- είναι η σκοπιμότητα που αφοπλίζει μια απειλή. Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον, όπου στερούμαστε τα μη λεκτικά συμφραζόμενα – χαμόγελα, τονισμούς και βλέμματα – είναι πιο απαραίτητο να επισημαίνουμε τη χιουμοριστική σκοπιμότητα των λόγων μας.

Ο Brecht πιστεύει επίσης ότι τα emojis και τα memes χρησιμεύουν για να διοχετεύσουν το χιούμορ. «Οι άνθρωποι έχουν αυτή την ικανότητα για συμβολισμό και νομίζω ότι παίρνουμε πολλά από τα σύμβολα», λέει. Μην ξεχνάτε ότι το χιούμορ έχει μια κοινωνική συνιστώσα και το να βλέπετε -ή να διαβάζετε- ένα άλλο άτομο να γελάει μπορεί να είναι μεταδοτικό. Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αρκετές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι άνθρωποι τείνουν να γελούν περισσότερο όταν μιλούν με φίλους παρά όταν βλέπουν τηλεόραση ή διαβάζουν βιβλία μόνοι τους.

Το γέλιο είναι παγκόσμιο, εκτός αν προσπαθήσετε να το εκφράσετε γραπτώς. «Τείνει να υπάρχει πάντα ένα παρόμοιο μοτίβο, αποτελείται από επανάληψη, αλλά διαφέρει πολύ μεταξύ των γλωσσών»

Αυτό είναι κάτι που γνωρίζουν και οι τηλεοπτικοί παραγωγοί

«Γι’ αυτό, όταν παρακολουθούμε κωμικές εκπομπές, εισάγουν αυτό το κονσερβοποιημένο γέλιο κάθε φορά που υπάρχει ένα αστείο», εξηγεί ο Brecht. «Είναι εκπληκτικό, αλλά λειτουργεί- βοηθάει τους ανθρώπους να γελάσουν».

Μια μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Biology, υποστήριξε ότι ακόμη και τα κακά αστεία ήταν πιο αστεία αν τονίζονταν ακουστικά με κονσερβοποιημένο γέλιο- αλλά για να λειτουργήσει αυτό το φαινόμενο μετάδοσης, πρέπει να ακούγεται αυθόρμητο, αυθεντικό. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στις διαδικτυακές συνομιλίες.

Το γέλιο είναι παγκόσμιο, εκτός αν προσπαθήσετε να το εκφράσετε γραπτώς. «Τείνει να υπάρχει πάντα ένα παρόμοιο μοτίβο, αποτελείται από επανάληψη, αλλά διαφέρει πολύ μεταξύ των γλωσσών», εξηγεί η Lezandra Grundlingh, ειδικός στη λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Αφρικής, η οποία έχει ερευνήσει τις επιπτώσεις του γραπτού γέλιου σε διάφορες γλώσσες, σε μια ανταλλαγή ηλεκτρονικών μηνυμάτων.

«Αυτή η επανάληψη μπορεί να αποτελείται από φωνήεντα και σύμφωνα [hahaha στα αγγλικά- jajaja στα ισπανικά- χαχαχα στα ελληνικά], επανάληψη μόνο συμφώνων [kkkkk στα πορτογαλικά- wwwww στα ιαπωνικά] ή επανάληψη αριθμών [555 στην ταϊλανδέζικη γλώσσα ή 233 στην κινεζική]. Αυτοί οι τύποι επαναλήψεων χρησιμοποιούνται για να μιμηθούν τον ήχο του γέλιου», επισημαίνει η ειδικός.

Η ανατομία ενός emoji

Αλλά ο τρόπος που γελάμε στο διαδίκτυο δίνει επίσης μια ένδειξη για το πόσο χρονών είμαστε. «Όπως πολλές πτυχές της γλώσσας, η χρήση των emojis, των αρχικών και των γραπτών μορφών γέλιου εξελίσσεται συνεχώς», εξηγεί η Grundlingh.

Σύμφωνα με μια ανάλυση 700 εκατομμυρίων σχολίων στο αγγλόφωνο φόρουμ Reddit, η έκφραση LOL από το 30% του γέλιου το 2009 έφτασε στο 60% το 2019: το LMAO (ένα άλλο ακρωνύμιο, το οποίο σημαίνει laughing my ass off) έχει επίσης αυξηθεί, αν και λιγότερο δραματικά, ενώ το παραδοσιακό hahaha έχει μειωθεί ελαφρώς, από το να ξεπερνάει οριακά το 30% του διαδικτυακού γέλιου το 2013 σε λιγότερο από 19% το 2019.

Τους τελευταίους μήνες, βίντεο με νέους της γενιάς Z που διαμαρτύρονται για τη χρήση και την κατάχρηση του emoji με το προσωπάκι που κλαίει από τα γέλια από τους millennials έχουν γίνει viral στο TikTok. Μεταξύ της νεότερης γενιάς, το κρανίο, 💀, χρησιμοποιείται ως γραφική απεικόνιση της έκφρασης πεθαίνω από τα γέλια.

Οι άνθρωποι γράφουν αστεία τουλάχιστον από τον 4ο αιώνα, όταν ο Φιλόγελος έγινε η πρώτη χιουμοριστική συλλογή στην ιστορία

Οι άνθρωποι που ξέρουν να λένε ένα καλό αστείο συχνά θεωρούνται πιο ικανοί στην εργασία τους

«Η χρήση συγκεκριμένων μορφών επικοινωνίας συνδέεται σίγουρα με συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες. Αυτό υπογραμμίζει τη σχέση μεταξύ γλώσσας και ταυτότητας. Οι άνθρωποι που συνεχίζουν να χρησιμοποιούν εκφράσεις που σήμερα θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε παλιομοδίτικες, το κάνουν επειδή είναι μέρος της γλωσσικής τους ταυτότητας σε μια συγκεκριμένη γλώσσα», λέει η Grundlingh.

Η Barbara Plester είναι λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Όκλαντ και συν-συγγραφέας του Laugh Out Loud: A User’s Guide to Workplace Humor. Ερευνά το γέλιο από γνωστική και συμπεριφορική άποψη, ιδίως το ρόλο του στο χώρο εργασίας. Σύμφωνα με την έρευνά της, οι άνθρωποι που ξέρουν να λένε ένα καλό αστείο συχνά θεωρούνται πιο ικανοί στην εργασία τους.

«Το χιούμορ βοηθά στην ανακούφιση από την ένταση και το στρες. Βοηθά επίσης στο δέσιμο με τους συναδέλφους και μπορεί ακόμη και να χρησιμοποιηθεί για να εκφράσει κανείς με ασφάλεια την αντίσταση στην εντολή ή την οδηγία ενός αφεντικού», εξηγεί η Plester.

Από το αστείο στην προσβολή

Η ερευνήτρια προσθέτει ότι το χιούμορ συχνά ξεπερνά τα όρια του κοινωνικά αποδεκτού, οπότε σε ένα εργασιακό πλαίσιο «μπορεί να προσβάλει και να ενοχλήσει τους συναδέλφους». Σε τέτοιες περιπτώσεις, το γεγονός ότι είναι γραπτό, η απουσία πληροφοριών με χειρονομίες, η αδυναμία να δει κανείς πώς αντιδρούν οι συνάδελφοι στο αστείο μπορεί να επιδεινώσει τις ευαισθησίες.

Το 2005, οι εξελικτικοί βιολόγοι David Sloan Wilson και ο συνάδελφός του Matthew Gervais εξήγησαν τα εξελικτικά οφέλη του χιούμορ στην επιθεώρηση Quarterly Review of Biology. Και οι δύο είναι υποστηρικτές της ομαδικής επιλογής, μιας εξελικτικής θεωρίας που βασίζεται στην ιδέα ότι, σε κοινωνικά είδη όπως το δικό μας, η φυσική επιλογή ευνοεί τα χαρακτηριστικά που προάγουν την επιβίωση της ομάδας και όχι μόνο των ατόμων.

Το γέλιο είναι ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά.

Η ουσία του γέλιου είναι το κοινωνικό, το κοινό»

Οι Wilson και Gervais σημειώνουν ότι υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι ανθρώπινου γέλιου: Το αυθόρμητο, συναισθηματικό και ακούσιο γέλιο, ως αντίδραση στο παιχνίδι και στα αστεία, και το μη αυθόρμητο γέλιο, μια μελετημένη και χωρίς συναισθήματα μίμηση του πρώτου.

Οι άνθρωποι τον χρησιμοποιούν ως εκούσια κοινωνική στρατηγική- για παράδειγμα, όταν τα χαμόγελα και το γέλιο διανθίζουν τις συνηθισμένες συζητήσεις, ακόμη και όταν αυτές δεν είναι ιδιαίτερα αστείες, για παράδειγμα, όταν λέμε σε ένα chat room ότι γελάμε δυνατά, παρά το γεγονός ότι το σχόλιο μπορεί να μην έχει προκαλέσει ούτε ένα αμυδρό χαμόγελο.

Οι άνθρωποι γράφουν αστεία τουλάχιστον από τον 4ο αιώνα, όταν ο Φιλόγελος έγινε η πρώτη χιουμοριστική συλλογή στην ιστορία. Δεν είναι η ικανότητα της ανάγνωσης να μας κάνει να γελάσουμε που τίθεται υπό αμφισβήτηση, αλλά μάλλον το κατά πόσον η κοινωνική συνιστώσα του γέλιου μπορεί να εξαλειφθεί στον φυσικό ή στον εικονικό κόσμο. Ο Michael Brecht το θεωρεί αδύνατο και πιστεύει ότι, ακόμη και στο εικονικό περιβάλλον, έχουμε την τάση να γελάμε με την παρέα άλλων. «Γι’ αυτό, όταν βλέπεις ένα ιδιαίτερα αστείο meme, το πρώτο πράγμα που κάνεις είναι να προσπαθήσεις να το δείξεις σε περισσότερους ανθρώπους. Γιατί η ουσία του γέλιου είναι το κοινωνικό, το κοινό», καταλήγει.

*Με στοιχεία από elpais.com