Η Ρώμη του Νέρωνα έμοιαζε με την Αθήνα σήμερα: Υψηλά ενοίκια, gentrification και χαοτική κυκλοφορία

Τον πρώτο αιώνα μ.Χ., η Ρώμη έγινε η πρώτη πόλη με ένα εκατομμύριο κατοίκους. Μέχρι τον 19ο αιώνα, όταν το Πεκίνο και το Λονδίνο πέτυχαν αυτό το ορόσημο, καμία άλλη πόλη δεν είχε φτάσει σε τέτοιο πληθυσμό.

Αν και η χρονική και ανθρώπινη απόσταση που μας χωρίζει από την κλασική Ρώμη είναι τεράστια -ήταν ένας εξαιρετικά βίαιος κόσμος, με σκλάβους και αυτοκράτορες- τα αστικά προβλήματα που αντιμετώπισε επαναλαμβάνονται ανά τους αιώνες.

Ο Ιουβενάλιος (60-128 μ.Χ.) είχε ήδη προειδοποιήσει στις Σάτιρές του ότι το κόστος αγοράς μιας πολυτελούς κατοικίας σε ένα χωριό νότια της Ρώμης ισοδυναμούσε με το ετήσιο ενοίκιο «μιας παράγκας στην πρωτεύουσα».

«Υπήρχε τεράστια πίεση από την έλλειψη κατοικιών και έχτιζαν όλο και ψηλότερα»

Ο Γάλλος ιστορικός Dimitri Tilloi-d’Ambrosi παρουσιάζει σε αυτό το ανέκδοτο στο δοκίμιό του 24 heures de la vie sous Néron (που δημοσιεύθηκε αρχικά στα γαλλικά το 2022 και μεταφράστηκε πρόσφατα στα ισπανικά), στο οποίο περιγράφει όσα μας απομακρύνουν, αλλά και όσα μας ενώνουν με έναν κόσμο που τελικά δεν είναι τόσο μακρινός: Τη Ρώμη κατά τη διάρκεια του καθεστώτος του Νέρωνα.

«Ορισμένα προβλήματα αποδεικνύονται αρκετά παρόμοια με τα σημερινά», εξηγεί ο Tilloi-d’Ambrosi, ο οποίος διδάσκει μαθήματα ρωμαϊκής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Paris-Nanterre και στη Σορβόννη και είναι συγγραφέας διδακτορικής διατριβής για τα τρόφιμα και την ιατρική στην αρχαία Ρώμη, σε μια συνομιλία μέσω τηλεδιάσκεψης.

«Υπήρχε τεράστια πίεση από την έλλειψη κατοικιών και έχτιζαν όλο και ψηλότερα. Οι insulae – πολυκατοικίες – έφταναν τους πέντε, ακόμη και τους έξι ορόφους, ύψους 25 ή 30 μέτρων», σημειώνει.

Η Ρώμη, εξηγεί ο ερευνητής, βίωσε μια έντονη αγροτική έξοδο από τον πρώτο αιώνα π.Χ., στο τέλος της Δημοκρατίας: Πολλοί εργάτες εγκατέλειψαν την ύπαιθρο για να εγκατασταθούν στη μεγάλη πόλη. Επρόκειτο για ακτήμονες αγρότες που ζούσαν σε πολύ σκληρές συνθήκες, δουλεύοντας για μεγάλους γαιοκτήμονες.

«Υπήρχε τεράστια πίεση από την έλλειψη κατοικιών και έχτιζαν όλο και ψηλότερα. Οι insulae – πολυκατοικίες – έφταναν τους πέντε, ακόμη και τους έξι ορόφους, ύψους 25 ή 30 μέτρων»

Photo: Wikimedia Commons

Δεν τηρούσαν ούτε τα ελάχιστα πρότυπα ασφαλείας

«Πολλοί αποφάσισαν να φύγουν για την πόλη και μπορούμε να δούμε πώς η Ρώμη γινόταν όλο και μεγαλύτερη, αποτέλεσμα της τεράστιας δημογραφικής πίεσης», λέει ο Tilloi-d’Ambrosi. Ήταν μια πόλη με εκτεταμένες γειτονιές, ορισμένες από αυτές πολύ ανεπιθύμητες, με κατοικίες που χτίστηκαν σε πολλές περιπτώσεις από ασυνείδητους ιδιοκτήτες που δεν τηρούσαν ούτε τα ελάχιστα πρότυπα ασφαλείας.

Αυτό που ανησυχούσε περισσότερο τους αυτοκράτορες ήταν οι πυρκαγιές, οι οποίες ήταν καταστροφικές, όπως στην περίπτωση της πυρκαγιάς που κατέστρεψε την πόλη την εποχή του Νέρωνα, το 64 μ.Χ. – ο αυτοκράτορας κατηγορήθηκε και αυτός με τη σειρά του, σύμφωνα με μια εκδοχή που πολλοί ιστορικοί αμφισβητούν, κατηγόρησε τους χριστιανούς – αν και η εικόνα του Νέρωνα να παίζει τη λύρα του ενώ η Ρώμη καίγεται είναι εντελώς ψευδής.

Στο γεμάτο ανέκδοτα βιβλίο του Tilloi-d’Ambrosi υπάρχουν πολλά θέματα που αντηχούν στο παρόν. Αν και, προφανώς, το πρόβλημα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δεν υπήρχε, η ρύθμιση της κυκλοφορίας στις ρωμαϊκές πόλεις ήταν ένας πραγματικός εφιάλτης.

Την ημέρα, υπήρχαν μνημειώδεις κυκλοφοριακές συμφορήσεις

Αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε ηχορύπανση ήταν ένα τεράστιο πρόβλημα, το οποίο σημειώθηκε από συγγραφείς όπως ο Σενέκας.

Την ημέρα, υπήρχαν μνημειώδεις κυκλοφοριακές συμφορήσεις, οπότε από την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα, η κυκλοφορία των αμαξών περιορίστηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας για την παράδοση των εμπορευμάτων. «Δυστυχώς, το κροτάλισμα των σιδερόφρακτων τροχών πάνω στα καλντερίμια του οδοστρώματος ξυπνάει τους γείτονες μέσα στη νύχτα. Οι ηχορύπανση είναι ένα από τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα των σατιρικών ή επιστολικών κειμένων που μαρτυρούν τη ζωή στην πρωτεύουσα κατά την αυτοκρατορική εποχή», γράφει ο ερευνητής.

Κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Ρώμης, υπήρξαν επίσης «πραγματικά φαινόμενα αναμενόμενου εξευγενισμού», γράφει ο Tilloi-d’Ambrosi. Αν και η χρήση αυτού του όρου μπορεί να φαίνεται αναχρονιστική, αν ισχύει ο ορισμός του λεξικού της Οξφόρδης – «η διαδικασία κατά την οποία ο χαρακτήρας μιας φτωχής αστικής περιοχής αλλάζει με τη μετακίνηση πλουσιότερων ανθρώπων, τη βελτίωση της στέγασης και την προσέλκυση νέων επιχειρήσεων, συχνά εκτοπίζοντας τους σημερινούς κατοίκους κατά τη διαδικασία» – ήταν ακριβώς αυτό που συνέβη στον Αβεντίνο λόφο.

Ο αυτοκράτορας κατηγορήθηκε και αυτός με τη σειρά του, σύμφωνα με μια εκδοχή που πολλοί ιστορικοί αμφισβητούν, κατηγόρησε τους χριστιανούς – αν και η εικόνα του Νέρωνα να παίζει τη λύρα του ενώ η Ρώμη καίγεται είναι εντελώς ψευδής

Photo: Wikimedia Commons

Πολυπολιτισμικός κόμβος

«Για αιώνες, επί Δημοκρατίας, ο Αβεντίνος συνδέεται στενά με τη ρωμαϊκή πλέμπα. Ωστόσο, στους αυτοκρατορικούς χρόνους, οι πλουσιότερες κοινωνικές τάξεις εγκαταστάθηκαν σε αυτόν τον λόφο και ο Αβεντίνος έγινε στη συνέχεια μια γειτονιά που εκτιμήθηκε από τις ελίτ και αφθονούσε σε πολυτελώς διακοσμημένες πολυτέλειες» γράφει ο ιστορικός.

Όπως και οι σημερινές μεγάλες πόλεις, η Ρώμη ήταν επίσης μια πολύ κοσμοπολίτικη πρωτεύουσα, όπου συνυπήρχαν πολλές εθνικότητες, θρησκείες και γλώσσες. «Ήταν μια διεθνής πόλη, αλλά το ίδιο ήταν και τα λιμάνια της Όστια ή της Λυών», εξηγεί ο Tilloi-d’Ambrosi.

«Υπήρχαν σημαντικές εβραϊκές κοινότητες, άνθρωποι που προέρχονταν από άλλα μέρη της ιταλικής χερσονήσου και σκλάβοι από όλη την αυτοκρατορία, οι οποίοι αποτελούσαν ένα πολύ σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Και πολλοί ανατολίτες έμποροι. Οι Σύριοι, για παράδειγμα, ήταν πολύ διάσημοι στην αρχαιότητα ως μεγάλοι έμποροι, στον απόηχο των Φοινίκων.

»Το βλέπουμε στα κείμενα του Ιουβενάλου, αν και δίνει μια μάλλον διαστρεβλωμένη εικόνα, αλλά και στην επιγραφή, όπου εμφανίζονται πολλά μη λατινικά ονόματα. Και το γνωρίζουμε επίσης από τις διάφορες λατρείες, του Σεράπι ή του Μίθρα. Οι θρησκείες δείχνουν το πολιτισμικό μείγμα που έλαβε χώρα στη Ρώμη και σε ολόκληρη την αυτοκρατορία».

Μια τάξη μισητή για τα βδελύγματά της, που ονομαζόταν «Χρίστιανς»

Μεταξύ όλων των θρησκειών, η σημασία των χριστιανών στη Ρώμη κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νέρωνα παραμένει ένα μυστήριο. Τα Χρονικά του Τάκιτου προσφέρουν ένα από τα πιο γνωστά αποσπάσματα όλης της λατινικής λογοτεχνίας.

Περίπου 60 χρόνια μετά τη μεγάλη πυρκαγιά στη Ρώμη, ο ιστορικός διηγείται ότι ο αυτοκράτορας θεωρούσε υπεύθυνους τους οπαδούς αυτής της νέας λατρείας. «Ο Νέρωνας επισώρευσε την ενοχή και επέβαλε τα πιο εκλεκτά βασανιστήρια σε μια τάξη μισητή για τα βδελύγματά της, που ονομαζόταν «Χρίστιανς» […]

»Κατά συνέπεια, έγινε πρώτα μια σύλληψη όλων όσοι δήλωναν ένοχοι- στη συνέχεια, μετά την ενημέρωσή τους, ένα τεράστιο πλήθος καταδικάστηκε, όχι τόσο για το έγκλημα της πυρπόλησης της πόλης, όσο για το μίσος κατά της ανθρωπότητας. Στους θανάτους τους προστέθηκε κάθε είδους χλευασμός. Καλυμμένοι με δέρματα ζώων, τους έσκιζαν τα σκυλιά και χάνονταν, ή τους κάρφωναν σε σταυρούς, ή τους καταδίκαζαν στις φλόγες και τους έκαιγαν, για να χρησιμεύουν ως νυχτερινός φωτισμός, όταν έληγε το φως της ημέρας».

Από τότε υπήρχαν οι ψευδείς ειδήσεις και οι εναλλακτικές αλήθειες

Ωστόσο, κατά την άποψη σημαντικού αριθμού ιστορικών, η χρονολογία δεν ταιριάζει, καθώς μετά τον διωγμό του Νέρωνα δεν υπήρξαν άλλες επιθέσεις κατά των χριστιανών για έναν αιώνα, μέχρι την εποχή του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου.

«Ήταν σε μεγάλο βαθμό μειονότητα στη Ρώμη την εποχή του Νέρωνα», εξηγεί ο Tilloi-d’Ambrosi. «Πρόκειται για κείμενα που αντιγράφηκαν κατά τον Μεσαίωνα και είναι πιθανό να προστέθηκαν τότε κάποια αποσπάσματα. Αυτό συνέβη σίγουρα με τον Φλάβιο Ιώσηπο και την αναφορά στον Ιησού στις Εβραϊκές Αρχαιότητες, η οποία πρέπει να ήταν πολύ μικρότερη στην αρχική έκδοση.

»Οι αντιγραφείς μοναχοί του Μεσαίωνα πρόσθεσαν στοιχεία της χριστιανικής σκέψης, τα οποία ο Ιώσηπος δεν θα μπορούσε να είχε διατυπώσει. Δεν αποκλείεται να συνέβη το ίδιο και με τον Τάκιτο, διότι, πράγματι, αυτός ο διωγμός των χριστιανών είναι πολύ απομονωμένος χρονολογικά.

»Μέχρι τη βασιλεία του Μάρκου Αυρηλίου, το έτος 177 στη Γαλατία, δεν υπήρξαν σημαντικοί διωγμοί. Και τον 3ο αιώνα είναι ένα φαινόμενο που αναπτύσσεται όλο και περισσότερο. Ο διωγμός του έτους 64 μ.Χ. τείνει να αμφισβητηθεί και, σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια πολύ μικρή κοινότητα. Οι χριστιανοί ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή και πολύ μειοψηφικοί στη Δύση». Οι ψευδείς ειδήσεις και οι εναλλακτικές αλήθειες, επίσης, δεν είναι μόνο στοιχεία της σύγχρονης εποχής.

*Με στοιχεία από elpais.com