Σπύρος Μαρκεζίνης: Ο «συντονιστής» μιας «πεφωτισμένης» δικτατορίας

Στις 9 Απριλίου 1909 γεννήθηκε ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο οποίος κατάφερε να διαγράψει μια αξιοσημείωτη πορεία στο δημόσιο βίο του τόπου μας, και μάλιστα σε ταραχώδεις περιόδους όπως η δεκαετία του ’40 με τον αδελφοκτόνο πόλεμο, αλλά και τα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών.

Προσωπικότητα ομολογουμένως πληθωρική και σίγουρα αμφιλεγόμενη, ο νομομαθής, πολιτικός και συγγραφέας Μαρκεζίνης —έφυγε από τη ζωή στις 4 Ιανουαρίου 2000— άσκησε υπουργικά καθήκοντα, ενώ υπήρξε και βραχύβιος πρωθυπουργός της χώρας επί χούντας, από τις 8 Οκτωβρίου έως τις 25 Νοεμβρίου 1973.

Στα κρίσιμα χρόνια του Εμφυλίου ο Μαρκεζίνης παρουσιάζεται από Δυτικές διπλωματικές πηγές (αμερικανικές και βρετανικές) ως αρχιτέκτονας σχεδίων πολιτικής εκτροπής, στα οποία μάλιστα εμπλέκεται τόσο το Παλάτι, ως ιθύνων νους, όσο και το όνομα του στρατηγού Αλέξανδρου Παπάγου, ως ένα είδος προμετωπίδας.

Στο τεύχος του «Ταχυδρόμου» που είχε κυκλοφορήσει στις 2 Ιουλίου 1981 περιλαμβανόταν ένα άρθρο αφιερωμένο σε όσα αποκάλυπταν τα μυστικά αμερικανικά αρχεία σχετικά με τις παρασκηνιακές κινήσεις των Ανακτόρων και του Μαρκεζίνη κατά τα έτη 1948-1949, προκειμένου να εγκαθιδρυθεί μια μορφή «πεφωτισμένης» δικτατορίας στη χώρα μας με τις ευλογίες και τη στήριξη του αμερικανικού παράγοντα.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 2.7.1981, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στο πολύ ενδιαφέρον αυτό κείμενο του «Ταχυδρόμου» διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

Ιανουάριος 1948. Πρώτες νύξεις για δικτατορία. Βασιλική, όμως, δικτατορία και «πεφωτισμένη». Στα παρασκήνια το Παλάτι και ιδιαίτερα η Φρειδερίκη.

Τα αμερικανικά μυστικά αρχεία που δημοσιεύει σήμερα ο «Τ», από την επιλογή που έκανε στα «Νέα» ο επιμελητής της Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Γιάννης Μαλακάσης, μιλούν πιο εύγλωττα από κάθε άλλο στοιχείο για την εποχή.

[…]

Μέσα από τα αμερικανικά μυστικά αρχεία προβάλλει και ένα ακόμα πρόσωπο, που εκείνη την εποχή κινείται παρασκηνιακά σε σχέση με τα παλατιανά σχέδια για δικτατορία. Είναι ο Σπύρος Μαρκεζίνης, υπουργός Συντονισμού στην κυβέρνηση Σοφούλη, στέλεχος του Λαϊκού Κόμματος, από το οποίο αποσχίζεται εκείνη ακριβώς την εποχή και ιδρύει το Νέο Κόμμα. Που, έπειτα από δυο δεκαετίες, θα γίνει ο «δοτός» πρωθυπουργός του Γ. Παπαδόπουλου.

Τότε, στις αρχές του 1948, ο Μαρκεζίνης μιλάει με τους Αμερικανούς για το σχέδιο μιας δικτατορίας με τις ευλογίες του Παλατιού και της Ουάσινγκτον. Βλέπει τον εαυτό του «υπερδικτάτορα» και το στρατηγό Παπάγο «διακοσμητικό δικτάτορα».

Ξέροντας τους στενούς δεσμούς του Μαρκεζίνη με το Παλάτι και τη Φρειδερίκη ιδιαίτερα, πολλοί είδαν στην αποχώρησή του από το Λαϊκό Κόμμα και την ίδρυση, όπως είπαμε, δικού του κόμματος το πρώτο βήμα της Φρειδερίκης να ανανεώσει τη Δεξιά με ηγεσία αφοσιωμένη απολύτως σ’ αυτήν.

Ας δούμε όμως ένα ακόμα απόρρητο αμερικανικό έγγραφο:

«Εμπιστευτικό – 26 Ιανουαρίου 1948 – Από αμερικανική πρεσβεία προς Σταίητ Ντηπάρτμεντ.

Θέμα: Πολιτικά σχέδια του Σπύρου Μαρκεζίνη, ηγέτη του Νέου Κόμματος.

Συνομιλητές: Σπύρος Μαρκεζίνης – Καρλ Ράνκιν (σ.σ. επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας).

Μετά το γεύμα χτες, στο σπίτι του Χρήστου Ζαλοκώστα (σ.σ. βιομήχανος, στενός φίλος του Μαρκεζίνη και στέλεχος του κόμματός του), ο Σπύρος Μαρκεζίνης μού μίλησε, επί μία περίπου ώρα, για τα σχέδιά του. Αποτελεί έναν περίεργο συνδυασμό ευφυΐας και απλοϊκότητας, αλλά έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Με την πρώτη ματιά δεν μπορεί να φανταστεί κανείς πως είναι πολιτικός ηγέτης. Αλλά όταν μιλάει, η βεβαιότητά του είναι το λιγότερο εντυπωσιακή.

Ο Μαρκεζίνης άρχισε λέγοντας ότι είναι μόνο 38 χρονών και ότι πήρε μέρος στην Αντίσταση κατά τη διάρκεια της Κατοχής (σ.σ. πολλοί υποστηρίζουν πως ο Μαρκεζίνης πήρε μέρος στη λεγόμενη χρυσή Αντίσταση, τα δίκτυα ανθρώπων των Βρετανών που χρηματοδοτούνταν με χιλιάδες χρυσές λίρες). Ήταν πολύ νέος για ν’ ασχοληθεί με την πολιτική πριν την περίοδο Μεταξά, αλλά μου είπε ότι προέρχεται από πολιτική οικογένεια.

Ο ίδιος συνόψισε τη θέση του ως εξής: Όταν προσθέσεις μηδέν και μηδέν, έχεις πάλι μηδέν. Αυτό είναι η σημερινή κυβέρνηση συνασπισμού. Αν κάποιος άλλος έχει έστω και μόνο 1% πιθανότητα επιτυχίας, είναι πολύ προτιμότερος από το σημερινό σχήμα. Κατά την ελληνική παράδοση, ο Μαρκεζίνης πιστεύει στην πολιτική λύση. Δεν εννοεί όμως κατευνασμό, μάλλον το αντίθετο. Απλώς πιστεύει ότι μια δυναμική κυβέρνηση, που θα διοργανώσει ένα στρατηγικό σχέδιο εναντίον των ανταρτών, θα εμπνέει τέτοια εμπιστοσύνη στο λαό και το στρατό, που η επιτυχία θα είναι εξασφαλισμένη. Πιστεύει πραγματικά ότι μια δυναμική κυβέρνηση, σαν κι αυτή που έχει στο μυαλό του, θα μεταβάλει αποτελεσματικά όλη την ελληνική πραγματικότητα σε δύο ή τρεις βδομάδες, όχι με πρακτικά επιτεύγματα σε τόσο λίγο χρόνο, αλλά εμπνέοντας εμπιστοσύνη στο λαό.

Στη συνέχεια ο Μαρκεζίνης ανέπτυξε τις απόψεις του για το πώς θα ανέβει στην εξουσία μια τέτοια κυβέρνηση. Άφησε να εννοηθεί ότι η σημερινή κυβέρνηση θα συνεχίσει να ασκεί τα καθήκοντά της. Αλλά η πτώση της θα είναι αναπόφευκτη, μέσα σε λίγες βδομάδες ή μήνες. Τότε ο βασιλιάς θα πρέπει να ζητήσει από μια διακεκριμένη εξωκοινοβουλευτική προσωπικότητα να σχηματίσει κυβέρνηση. Θεωρεί ότι ο στρατηγός Παπάγος είναι το πιο κατάλληλο πρόσωπο, αν και ανέφερε και τον Βούλγαρη (σ.σ. αντιναύαρχος Πέτρος Βούλγαρης, πρώην αρχηγός του Στόλου, που είχε καταστείλει το αριστερό κίνημα του Ναυτικού στην Αίγυπτο και είχε διαδεχτεί τον Νικόλαο Πλαστήρα στην πρωθυπουργία τον Απρίλιο του 1945) σαν δεύτερη, εναλλακτική λύση. Το άτομο που θα διοριστεί πρωθυπουργός θα έχει απόλυτη ελευθερία να σχηματίσει κυβέρνηση από κοινοβουλευτικά ή εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα.

Ο Μαρκεζίνης πιστεύει ότι μια τέτοια κυβέρνηση, που θα υποστηρίζεται και από το βασιλιά και από τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα πάρει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή. Πιστεύει ακόμα ότι, μετά, η Βουλή θα πρέπει να διακόψει τις εργασίες της για ένα χρονικό διάστημα, δίνοντας στην κυβέρνηση απόλυτη εξουσία δράσης. Ο Μαρκεζίνης φαντάζεται τον εαυτό του ως συντονιστή μιας τέτοιας κυβέρνησης. Λέει ειλικρινά ότι ο στρατηγός Παπάγος θα είναι το μέτωπο, αν και έκανε σαφές ότι θαυμάζει και σέβεται το στρατηγό και τον θεωρεί προσωπικότητα.

Καταλήγοντας, ο Μαρκεζίνης μού ζήτησε να μελετήσω προσεκτικά την πρότασή του, ώστε να αποφασίσουν γρήγορα οι Ηνωμένες Πολιτείες μόλις, αναπόφευκτα, πέσει η σημερινή ελληνική κυβέρνηση».

[…]

Στο επόμενο απόρρητο αμερικανικό έγγραφο η Φρειδερίκη ζητάει στην αρχή ένα προσωπικό ρουσφέτι από τον Αμερικανό συνομιλητή της. Και έπειτα αναφέρει τα παλατιανά σχέδια με στόχο την υπερενίσχυση της βασιλικής εξουσίας. Όχι όμως πια με μια βασιλική – δικτατορική κυβέρνηση, αλλά με βασιλικό αρχιστράτηγο, που θα συγκεντρώνει στα χέρια του εξουσίες πραγματικής υπερκυβέρνησης.

Με αυτό το νέο σχήμα η Φρειδερίκη και ο Παύλος εγκαταλείπουν τελείως την ιδέα σχηματισμού κυβέρνησης Παπάγου – Μαρκεζίνη. Και είναι χαρακτηριστικό ότι η Φρειδερίκη αποκαλεί τώρα τον Μαρκεζίνη «ανθρωπάκι».

«Απόρρητο – 6 Φεβρουαρίου 1948 – Από αμερικανική πρεσβεία προς Σταίητ Ντηπάρτμεντ.

Συνομιλητές: Α. Μ. Βασίλισσα Φρειδερίκη – Καρλ Ράνκιν.

Η βασίλισσα Φρειδερίκη ζήτησε να με δει. Η συνάντησή μας κράτησε πάνω από μία ώρα. Κανείς άλλος δεν ήταν παρών στη συζήτηση.

Η βασίλισσα αναφέρθηκε πρώτα στην υπόθεση που απασχολούσε το μικρότερο αδελφό της, πρίγκιπα Κρίστιαν του Ανοβέρου, που εργάζεται στην εταιρεία Φίλιπς, στην Ελβετία. […]

Στη συνέχεια η βασίλισσα έφερε το θέμα του ανώτατου αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων. Είπε ότι ο βασιλιάς είναι απόλυτα βέβαιος για την αναγκαιότητα να υπάρξει ανώτατος αρχηγός, που δε θα είναι μόνο πρώτης κατηγορίας στρατιωτικός, αλλά θα έχει και την εμπιστοσύνη του λαού. Ο βασιλιάς πιστεύει πως ο κατάλληλος άνθρωπος είναι ο στρατηγός Παπάγος. Και λυπάται που οι Σοφούλης – Τσαλδάρης αντιτάχθηκαν στο διορισμό του.

Παρατήρησα πως το όνομα του στρατηγού Παπάγου έχει συνδυαστεί με διάφορα πολιτικά σχήματα που θα αντικαθιστούσαν την παρούσα κυβέρνηση. Επομένως, κάθε υπαινιγμός να διοριστεί ανώτατος αρχηγός θα έδινε αναπόφευκτα αξιοπιστία στα σχήματα αυτά.

Η βασίλισσα απάντησε: Αναφέρεστε στο ανθρωπάκι; Και με διαβεβαίωσε κατηγορηματικά ότι ο Παπάγος είναι άνθρωπος του βασιλιά και δεν έχει πολιτικές φιλοδοξίες άλλες από το να υπηρετήσει το βασιλιά. Δεν είναι άνθρωπος του Μαρκεζίνη, επέμεινε. Η βασίλισσα με διαβεβαίωσε και πάλι πως το μόνο που ενδιαφέρει το βασιλιά είναι να διορίσει τον Παπάγο ανώτατο αρχηγό.

[…]

Στο επόμενο αμερικανικό απόρρητο έγγραφο φαίνεται πως ο Παύλος αναφέρει στον Αμερικανό επιτετραμμένο τις όχι και τόσο κολακευτικές απόψεις του για τον Σπύρο Μαρκεζίνη και τον Σοφοκλή Βενιζέλο, υπαρχηγό τότε του Κόμματος των Φιλελευθέρων και υποψήφιο διάδοχο του Σοφούλη για την αρχηγία του.

«Απόρρητο – 11 Φεβρουαρίου 1948 – Από αμερικανική πρεσβεία προς Σταίητ Ντηπάρτμεντ.

Συνομιλητές: Βασιλιάς Παύλος – Βασίλισσα Φρειδερίκη – Καρλ Ράνκιν.

«Στη διάρκεια της βραδιάς ο βασιλιάς εξέφρασε την ανησυχία του για το ποια κυβέρνηση θα διαδεχτεί τη σημερινή. Και αμέσως μετά με ρώτησε τη γνώμη μου για τον Μαρκεζίνη. Ο ίδιος τον χαρακτήρισε αντιφατικό και παρορμητικό, αλλά μεγαλοφυή. […] Ο βασιλιάς απάντησε (σε ερώτηση για τον Βενιζέλο) ότι τον θεωρεί ανεμοδούρα, που συμφωνεί με τη γνώμη του τελευταίου ανθρώπου με τον οποίον έχει μιλήσει».