Πυθαγόρας: Ένας καθαρά λαϊκός δημιουργός

Τον Οκτώβριο του 1972, με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα από τη Μικρασιατική Καταστροφή, κυκλοφόρησε ένας από τους σημαντικότερους δίσκους της ελληνικής δισκογραφίας, η «Μικρά Ασία», με ερμηνευτές τον Γιώργο Νταλάρα και τη Χαρούλα Αλεξίου. Η μουσική των τραγουδιών του δίσκου ήταν έργο του μεγάλου λαϊκού συνθέτη Απόστολου Καλδάρα, οι δε στίχοι δημιούργημα του διάσημου τότε Πυθαγόρα — έτσι ήταν τοις πάσι γνωστός ο αγρινιώτης στιχουργός και θεατρικός συγγραφέας Πυθαγόρας Παπασταματίου.

Ο Πυθαγόρας, ο οποίος είχε γεννηθεί στις 12 Απριλίου 1930 και επέπρωτο να αποβιώσει νεότατος, στις 12 Νοεμβρίου 1979, σπούδασε στη δραματική σχολή του Ροντήρη και έγινε ηθοποιός, αλλά σύντομα στράφηκε προς το τραγούδι.

Συνεργάστηκε με πολλούς έλληνες συνθέτες και τραγουδιστές, ενώ άφησε πίσω του ένα πλουσιότατο έργο και δεκάδες μεγάλες επιτυχίες.

Πέραν τούτου, ο Πυθαγόρας ασχολήθηκε με το θέατρο και τον κινηματογράφο ως επιθεωρησιογράφος και σεναριογράφος, ενώ ήταν μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων.

Για τον Πυθαγόρα και τη στιχουργική συμβολή του στη «Μικρά Ασία» δύο σημαντικοί άνθρωποι του πνεύματος, ο Παύλος Παλαιολόγος και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, είχαν γράψει τα ακόλουθα:

[…] Ούτε στους καλλιτέχνες μας το γεγονός (σ.σ. τα πενήντα χρόνια του ’22) ενέπνευσε έργο ανάλογο με τη σημασία του, έναν πίνακα, μια πελεκημένη πέτρα, σαν αυτές που απαθανατίζουν την πορεία του έθνους σε λεωφόρους θριάμβου.

Σκέψεις που κάνω ανοίγοντας μια πρόσκληση σε πρεμιέρα δίσκου με περιεχόμενο τη Μικρασιατική Καταστροφή.

[…]

«Μικρά Ασία» ο τίτλος. Του Καρδάρα η μουσική, του Πυθαγόρα —του Πυθαγόρα με το λοχία της Αμφιλοχίας— οι στίχοι, του Νταλάρα και της Αλεξίου το τραγούδι.

Δεν είναι Σεφέρηδες, Σικελιανοί και Παλαμάδες. Ούτε μουσουργοί με παγκοσμιότητα που δονούν το πεντάγραμμο.

Ναι, αλλά στις στροφές του δίσκου είμαστ’ εμείς, είναι ο πόνος, ο καημός, το βογγητό ενός λαού. Μαζί μ’ αυτά και η βαθύτατη ανθρωπιά.

Ο Γιάννης κι’ ο Μεμέτης που τα πίνουν και κλαίνε το ριζικό τους: «Τούρκος εγώ και συ Ρωμιός, και γω λαός και συ λαός. Εσύ Χριστό και γω Αλλάχ, όμως κι’ οι δυο μας αχ και βαχ».

Μέσα στους καπνούς των μαχών η ρομβία (σ.σ. λατέρνα) που καλεί Ρωμιούς και Τούρκους σε συναδέλφωση.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 31.8.1972, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Φυσικά και κάποια σβησμένη απήχηση απ’ τη Μεγάλη Ιδέα: «Για τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά ούτε φωνή, ούτε λαλιά».

Δυο πουλιά που φτερούγισαν ως την Κόκκινη Μηλιά δεν ήρθαν πίσω: «Έστειλα δυο πουλιά στην Κόκκινη Μηλιά… το ’να σκοτώθηκε, τ’ άλλο λαβώθηκε, δε γύρισε κανένα».

Να μην αντηχήση και το κλάμα του πρόσφυγα;

Κλαίει το σπίτι του το πατρικό, κλαίει τη Σμύρνη που καίγεται, κλαίει τη Ρωμιοσύνη που «ένα χρόνο ζει ειρήνη και τριάντα στη φωτιά».

Ο Παύλος Παλαιολόγος

Κι’ αφού πια στραγγίσουν οι πηγές των δακρύων, αναλογίζεται τη ζωή που θεμελίωσε με τον ιδρώτα του: «Πέτρα-πέτρα χτίσαμε μια φτωχή γωνιά, τη ζωή μας κλείσαμε μες στην Κοκκινιά».

Μεγάλωσαν, γέρασαν, «τα παιδιά μας γέννησαν κόρες κι’ εγγονούς», κι’ αυτοί που «δάκρυ-δάκρυ φτάσανε ως τη λησμονιά, τι είμασταν ξεχάσανε μες στην Κοκκινιά».

Δόξες του έθνους, μεγάλοι ποιητές, ακαδημαϊκοί και Νομπέλ, σας στρώνω δάφνες για να περάσετε. Συμπαθάτε μας όμως όταν σας λέμε ότι η δική σας λύρα με τους υψηλούς φθόγγους δεν ράγισε την ψυχή της μάζας όσο οι απλοϊκοί αυτοί στίχοι και τα λαϊκά μοτίβα που γυρίζουν με τις στροφές ενός δίσκου».

(Παύλος Παλαιολόγος, «Ιστορία σ’ ένα δίσκο», εφημερίδα «Το Βήμα», 31 Αυγούστου 1972)

Πιστεύω ότι δύο είναι τα σημαντικότερα έργα του Απόστολου Καλδάρα: η «Μικρά Ασία» και ο «Βυζαντινός Εσπερινός». Τους στίχους της «Μικράς Ασίας» τούς έχει γράψει ο Πυθαγόρας. Τους στίχους του «Βυζαντινού Εσπερινού», εγώ. Αν με ρωτούσαν όμως ποιο από τα δύο έργα προτιμώ, θα απαντούσα χωρίς δισταγμό: τη «Μικρά Ασία». Η «Μικρά Ασία», πριν απ’ όλα, έχει ένα καταπληκτικό θέμα. Κι αυτό το θέμα δεν αφορά μόνο τους Μικρασιάτες, τους Πόντιους, τους Κωνσταντινουπολίτες κ.λπ. Αφορά όλους τους Έλληνες. Και τα εκατομμύρια των παιδιών που είχαν πρόσφυγες γονείς και τώρα έχουν γίνει κι αυτά πατεράδες και παππούδες, αλλά και τους Πελοποννήσιους και τους Αθηναίους και τους Θεσσαλούς και τους Μακεδόνες και τους νησιώτες και τους Ηπειρώτες και τους Θράκες — τους πάντες. Διότι το ’22, η Μικρασιατική Καταστροφή, ήταν ένα συνταρακτικό γεγονός, από κάθε πλευρά. Ένα συνταρακτικό γεγονός που άλλαξε ουσιαστικά και καίρια την Ελλάδα.

[…]

Τα περισσότερα τραγούδια του ο Καλδάρας τα ξεκινούσε από τη μουσική: έγραφε τη μελωδία και κατόπιν αναζητούσε τους στίχους, που, πολλές φορές, ήταν δικοί του. Το ίδιο πιθανολογώ πως έκανε και με τη «Μικρά Ασία». Ασφαλής ένδειξη γι’ αυτό το ότι έτσι γράψαμε το «Βυζαντινό Εσπερινό». Εν πάση περιπτώσει, στιχουργό για την περίπτωση της «Μικράς Ασίας» ο Kαλδάρας επέλεξε τον Πυθαγόρα. Και, κατά την άποψή μου, έπραξε άριστα. Διότι ο Πυθαγόρας ήταν ο πιο κατάλληλος για να γράψει ένα καθαρά λαϊκό έργο, χωρίς να παρεισφρύσουν στους στίχους του «φιλολογικές κορόνες», που και το ύφος του έργου θα νόθευαν και θα γίνονταν λιγότερο κατανοητές από το μεγάλο κοινό.

Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος

Ο Πυθαγόρας, ως την εποχή της «Μικράς Ασίας», ήταν ένας στιχουργός που είχε στο ενεργητικό του έναν τεράστιο αριθμό επιτυχιών. Στα δέκα τραγούδια που έγραφε, τα τρία τουλάχιστον γίνονταν σουξέ. Σε βαθμό που όλες οι εταιρείες δίσκων να επιζητούν τη συνεργασία του και να τον αμείβουν πλουσιοπάροχα. Οι συνθέτες όμως που δούλευαν μαζί του δεν ήταν οι λεγόμενοι «έντεχνοι» (μόνο με τον Λοΐζο συνυπέγραψαν τρία τραγούδια, στο δίσκο «Τα τραγούδια της Χαρούλας»). Ήταν οι λαϊκοί. Και απ’ αυτούς, πρωτίστως, ο Kαλδάρας. Με τη «Μικρά Ασία» όμως ο Πυθαγόρας πέρασε σε ένα άλλο επίπεδο. Γιατί το έργο αυτό, με την αποφασιστική δική του συμβολή, βρέθηκε στα χείλη όλων των Ελλήνων, και ο δίσκος φυσικά, εμπορικά, εκτοξεύθηκε στα ύψη. Δεν υπήρχε δισκοθήκη που να μην έχει τη «Μικρά Ασία» τη δεκαετία του ’70. Από τότε όμως έχουν περάσει πολλά χρόνια. Στις δισκοθήκες της νεολαίας αμφιβάλλω αν υπάρχει το έργο. Ένα έργο πλούσιο, χυμώδες, ουσιαστικό και προπαντός έντιμο.

Οι μελωδίες που έγραψε ο Καλδάρας, οι στίχοι που έγραψε ο Πυθαγόρας, οι ενορχηστρώσεις που δεν έχουν κανένα ψεύτικο, «φιλολογικό» στοιχείο, μαζί φυσικά με τις έξοχες ερμηνείες από τον Γιώργο Νταλάρα και τη Χαρούλα Αλεξίου, έδωσαν στη «Μικρά Ασία» ένα ειδικό βάρος τέτοιο, που σπανίως συναντάμε σε ελληνικούς δίσκους. […]

(Λευτέρης Παπαδόπουλος)