Οι ανοιξιάτικες σκηνές που ζωγράφισε ο Βαν Γκογκ μετά τον ακρωτηριασμό του αυτιού του

Τέσσερα από τα ωραιότερα τοπία της Προβηγκίας φιλοτεχνήθηκαν στις αρχές Απριλίου του 1889, όταν τα ανθισμένα λουλούδια έκαιγαν καρδιές. Ο καλλιτέχνης αγαπούσε τη φύση, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ένιωσε βαθιά εμπνευσμένος από το ανοιξιάτικο υπερθέαμα. Αυτό όμως που είναι εκπληκτικό είναι ότι σε αυτή τη δύσκολη περίοδο της ζωής του ήταν ικανός να δημιουργήσει αριστουργήματα.

Στις 8 Μαΐου 1889 ξεκίνησε για το άσυλο του Saint-Paul-de-Mausole, λίγο έξω από το Saint-Rémy-de-Provence. Τελικά θα έμενε εκεί έναν ολόκληρο χρόνο, ζωγραφίζοντας όποτε του το επέτρεπε η υγεία του

Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1888, ο Βαν Γκογκ υπέστη ψυχωσικό επεισόδιο και ακρωτηρίασε το αυτί του. Τις επόμενες εβδομάδες μπαινόβγαινε στο νοσοκομείο, ενώ τις περισσότερες νύχτες κοιμόταν στο κατάμεστο θάλαμο. Ωστόσο, παρά την ταραχώδη ζωή του, συνέχισε να ζωγραφίζει.

Η τέχνη του έδινε τη θέληση να προσπαθήσει να αναρρώσει.

Η ανθοφορία

Στις 24 Μαρτίου 1889, ο Βίνσεντ έγραψε στον αδελφό του Τεό, λέγοντας ότι «σε λίγο καιρό μπορώ να ξαναρχίσω να δουλεύω». Αμέσως μετά πρόσθεσε μια πλάγια αναφορά στον τρομερό αυτοακρωτηριασμό: «Αχ, μακάρι να μην είχε συμβεί τίποτα που να μου τα χαλάσει όλα!». Στην ίδια επιστολή ζητούσε από τον Τεό να του στείλει έντεκα σωληνάρια με χρώματα, απόδειξη της αποφασιστικότητάς του να επιστρέψει στο καβαλέτο.

Φωτογραφία: Orchard in Blossom, View of Arles (April 1889) | Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Foundation)

Στις αρχές Απριλίου, ο Βαν Γκογκ ολοκλήρωσε τα: Orchard in Blossom, View of Arles και Peach Trees in Blossom. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι το πόσο διαφορετικά είναι υφολογικά.

Το έργο Orchard in Blossom, View of Arles (Απρίλιος 1889) ζωγραφίστηκε στα ανατολικά προάστια της πόλης, λίγα μόλις μέτρα από το νοσοκομείο. Στο κάτω μισό του καμβά κυριαρχεί ένα καταπράσινο λιβάδι, κατακλυσμένο με λουλούδια που ανθίζουν. Πέρα από τα άνθη και τα λιγοστά ψηλά κυπαρίσσια διακρίνεται ο ορίζοντας της πόλης, όπου δεσπόζει ο πύργος της εκκλησίας του St Trophime στα δεξιά.

«Το προσκήνιο, περιφράξεις με φράχτες από καλάμια όπου ανθίζουν μικρές ροδακινιές – όλα εκεί είναι μικρά, οι κήποι, τα χωράφια … τα δέντρα, ακόμη και αυτά τα βουνά, όπως σε ορισμένα ιαπωνικά τοπία»

Αυτή η εικόνα, όπως την περιέγραψε ο Βαν Γκογκ, ήταν «σχεδόν όλη πράσινη με λίγο λιλά και γκρι – σε μια βροχερή μέρα». Πιθανότατα ήταν τόσο ανυπόμονος να επιστρέψει στη ζωγραφική που βιάστηκε να βγει από το νοσοκομείο όταν ο καιρός ήταν λιγότερο άστατος. Η ανθοφορία είναι τόσο σύντομη που ο καλλιτέχνης αισθάνθηκε ότι δεν είχε την πολυτέλεια να χάσει ούτε μια στιγμή. Πρέπει να ανησυχούσε ότι περαιτέρω βροχή θα κατέβαζε τα πέταλα.

«Πράσινη ύπαιθρος με μικρά σπιτάκια»

Ο Βαν Γκογκ επηρεάστηκε στη συνέχεια έντονα από τον ενθουσιασμό του για τις ιαπωνική τέχνη (ένα παράδειγμα βρίσκεται στο πίσω μέρος της αυτοπροσωπογραφίας του με δεμένο αυτί). Η αγάπη για τα άνθη στην Ιαπωνία τα καθιστά συχνό μοτίβο στην τέχνη τους. Τα δέντρα στο προσκήνιο του πίνακα του Βαν Γκογκ αντικατοπτρίζουν σαφώς εκείνα που συναντάμε στα έργα τους – οι κεκλιμένες και έντονα γωνιώδεις μορφές, τα σκοτεινά περιγράμματα που πλαισιώνουν τους κορμούς και η απότομη περικοπή.

Όταν ζωγράφιζε το «Orchard in Blossom, View of Arles », ο Βαν Γκογκ μπορεί να σκεφτόταν ένα συγκεκριμένο έργο που είχε στην κατοχή του, το έργο του Utagawa Hiroshige «Plum Garden in  Kameido» (1857). Αυτή ήταν μια από τις αγαπημένες του ξυλογραφίες.

Φωτογραφία: Utagawa Hiroshige’s Plum Garden in Kameido (1857) | Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Foundation)

Το Peach Trees in Blossom δημιουργήθηκε επίσης στις αρχές Απριλίου, αν και το ύφος διαφέρει σημαντικά. Είναι μια πολύ πιο «μαλακή» εικόνα, κυρίως σε παστέλ αποχρώσεις. Συντίθεται κυρίως με σύντομες, παράλληλες πινελιές, και αναπαριστά μια πανοραμική άποψη της υπαίθρου. Έγινε ακριβώς βορειοανατολικά από την Αρλ, στην πεδιάδα κάτω από το Les Alpilles.

Ο Βαν Γκογκ έδωσε μια λιτή περιγραφή του πίνακα σε μια επιστολή προς τον φίλο του καλλιτέχνη Πολ Σινιάκ: «Πράσινη ύπαιθρος με μικρά σπιτάκια, μπλε γραμμή των Alpilles, λευκός και μπλε ουρανός. Το προσκήνιο, περιφράξεις με φράχτες από καλάμια όπου ανθίζουν μικρές ροδακινιές – όλα εκεί είναι μικρά, οι κήποι, τα χωράφια … τα δέντρα, ακόμη και αυτά τα βουνά, όπως σε ορισμένα ιαπωνικά τοπία».

Πίσω στο ατελιέ του

Η τελευταία ανοιξιάτικη σκηνή του Βαν Γκογκ ήταν το Orchard in Blossom (Απρίλιος 1889), ένας πιο συμβατικός πίνακας. Δεν ήταν απόλυτα ικανοποιημένος με αυτόν, και τον τελειοποίησε αργότερα τον Ιούλιο. Έγραψε στον αδελφό του: «Άρχισα να το ξαναδουλέψω και βρήκα έναν τρόπο να εκφράσω καλύτερα την αρμονία των τόνων». Αυτή ήταν συχνά η πρακτική του: να κάνει το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς σε ένα τοπίο έξω, μπροστά στο θέμα, και στη συνέχεια να κάνει μικρές χρωματικές προσαρμογές πίσω στο ατελιέ του.

Φωτογραφία: Orchard in Blossom (April 1889)
Van Gogh Museum | Amsterdam (Vincent van Gogh Foundation)

Τον Απρίλιο του 1889 ο Βαν Γκογκ επικεντρώθηκε στη δουλειά του, αλλά η γόνιμη ανοιξιάτικη ομορφιά αυτών των πινάκων υποκρύπτει τις δύσκολες συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκαν. H ζωή ήταν σκληρή για εκείνον μετά το ψυχωσικό επεισόδιο που τον είχε οδηγήσει με τραγικό τρόπο να ακρωτηριάσει το αυτί του. Είχε περιοριστεί κυρίως στο νοσοκομείο, εκτός από τις σύντομες ολιγόωρες εκδρομές ζωγραφικής στην κοντινή εξοχή.

Στα τέλη Απριλίου, ο Βαν Γκογκ συνειδητοποίησε απρόθυμα ότι έπρεπε να εγκατασταθεί σε ίδρυμα. Στις 8 Μαΐου 1889 ξεκίνησε για το άσυλο του Saint-Paul-de-Mausole, λίγο έξω από το Saint-Rémy-de-Provence. Τελικά θα έμενε εκεί έναν ολόκληρο χρόνο, ζωγραφίζοντας όποτε του το επέτρεπε η υγεία του.

*Με πληροφορίες από: The Art Newspaper | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Αυτοπροσωπογραφία του Βαν Γκογκ με δεμένο αυτί (Ιανουάριος 1889)Courtauld Gallery, Λονδίνο