Ιορδανία, ένα «καναρίνι» αποσταθεροποίησης «στο ανθρακωρυχείο» της Μέσης Ανατολής;

«Αμάν – Γάζα: ένα πεπρωμένο», ήταν γραμμένο σε ένα πανό.

«Όλη η Ιορδανία είναι Χαμάς» είναι ένα από τα κυρίαρχα συνθήματα στις διαδηλώσεις που δεν κοπάζουν στην πρωτεύουσα του Χασεμιτικού Βασιλείου.

Τους τελευταίους μήνες και ιδιαίτερα τις τελευταίες εβδομάδες, χιλιάδες διαδηλώνουν καθημερινά κοντά στην ισραηλινή πρεσβεία στην πρωτεύουσα Αμμάν, απαιτώντας των τερματισμό των σχέσεων με το Τελ Αβίβ.

Αξιώνουν ανάκληση της διμερούς συνθήκης ειρήνης του 1994 -μόλις της δεύτερης που υπέγραψε το Ισραήλ με αραβικό κράτος, μετά από εκείνη με την Αίγυπτο- ακύρωση όλων των διμερών συμφωνιών σε οικονομικό, ενεργειακό επίπεδο, αλλά και επανεξέταση των σχέσεων με τις ΗΠΑ.

Ο Ισραηλινός πρέσβης έχει αποχωρήσει λίγο μετά την έναρξη του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας από το Αμμάν και η Ιορδανία έχει ανακαλέσει τον δικό της από το Τελ Αβίβ, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον αιματηρό πόλεμο στη Γάζα.

Καθώς όμως αυτός διανύει τον έβδομο μήνα, χωρίς ορατό τέλος στα δεινά των Παλαιστινίων, η λαϊκή οργή διογκώνεται στις τάξεις της ιορδανικής κοινωνίας.

Οι διαδηλώσεις επεκτάθηκαν μέχρι τον παλαιστινιακό προσφυγικό καταυλισμό Μπακάα, τον μεγαλύτερο στη χώρα. Σήμερα ζουν εκεί περισσότεροι από 131.000 Παλαιστίνιοι.

«Αυτό που συμβαίνει στη Γάζα είναι σε μεγάλο βαθμό μια ιορδανική υπόθεση», παρατηρεί ο Ιμάντ Χαρμπ, διευθυντής ερευνών και ανάλυσης στο ινστιτούτο Arab Center Washington DC, με έδρα την Ουάσιγκτον.

«Μιλάμε για μια χώρα με τουλάχιστον δύο εκατομμύρια Παλαιστίνιους, που ζουν και έχουν υπηκοότητα στην Ιορδανία», εξηγεί στο δίκτυο Al Jazeera.

Πρόκειται επίσης για τη χώρα-θεματοφύλακα των ιερών μουσουλμανικών τόπων στην Ιερουσαλήμ, με κομβικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις πέριξ της επίλυσης του παλαιστινιακού και τώρα της τρέχουσας κρίσης.

Κατά την ιρανική επίθεση της 13ης Απριλίου, ωστόσο, η Ιορδανία έγινε η πρώτη αραβική χώρα στα χρονικά που υπερασπίστηκε στρατιωτικά το Ισραήλ, στο πλευρό των αμερικανικών και άλλων δυτικών δυνάμεων.

In Amman, Jordan, large crowds persist in their protest outside the Israeli embassy on Friday. Hundreds voiced opposition to Jordan’s normalisation with Israel through chants and demonstrations, calling on Jordan to cut all ties with Israel. pic.twitter.com/YpQl6e2L6G

— Middle East Eye (@MiddleEastEye) April 6, 2024

Δείχνοντας «εχθρούς»

Άλλοτε ειρηνικές και άλλοτε ταραχώδεις, οι διαδηλώσεις έχουν αντιμετωπιστεί με αυστηρά μέτρα ασφαλείας και αρκετές φορές με βία από τις ιορδανικές αρχές.

Έχουν καταγραφεί δεκάδες συλλήψεις, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών, δημοσιογράφων και συνδικαλιστών, προκαλώντας επικρίσεις από διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Δεκάδες παραμένουν υπό διοικητική κράτηση, χωρίς την απαγγελία κατηγοριών ή δίκη.

Η αυξανόμενη υποστήριξη στη Χαμάς -στο 66% σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση- έχει σημάνει συναγερμό στις ιορδανικές αρχές.

Αντιμέτωπες εδώ και καιρό με τη λαϊκή δυσαρέσκεια για τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες στη χώρα, αποδίδουν τη συνεχιζόμενη αναταραχή σε «δακτύλους» εκτός συνόρων.

«Απορρίπτουμε οποιεσδήποτε απόπειρες από μια μικρή, με διείσδυση ομάδα, που επιδιώκει να σαμποτάρει και να υπονομεύσει την εθνική ενότητα στην Ιορδανία», ανέφερε σε προ προ ημερών ανακοίνωση η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Κάτω Βουλής της Ιορδανίας.

Μιλώντας ανωνύμως στην αραβική εφημερίδα Asharq Al-Awsat, ιορδανική πηγή κατηγόρησε «τους ηγέτες του Ισλαμικού Κινήματος Δράσης στο Αμμάν ότι συντονίστηκαν με τους ηγέτες της Χαμάς στο εξωτερικό, για να σύρουν το ιορδανικό κοινό στον πόλεμο στη Γάζα».

Κοινός παρονομαστής τους είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Μιλώντας σε σαουδαραβικό δίκτυο ο πρώην υπουργός Πληροφοριών της Ιορδανίας, Σαμίχ αλ Μααϊτάχ, κατηγόρησε ανοιχτά τους ηγέτες της Χαμάς στο Κατάρ ότι υποδαυλίζουν αναταραχές στην Ιορδανία.

Είχε προηγηθεί στα τέλη Μαρτίου εξ αποστάσεως παρέμβαση του πρώην επικεφαλής του πολιτικού γραφείου της Χαμάς, Χαλέντ Μεσάαλ, σε εκδήλωση στο Αμμάν, όπου ο ίδιος είχε επιζήσει απόπειρας δολοφονίας από τη Μοσάντ, το 1997.

Δύο χρόνια μετά, το 1999, ο Ιορδανός βασιλιάς Αμπντάλα Β’ εκδίωξε την «εξωτερική ηγεσία της Χαμάς», κατηγορώντας την ισλαμιστική οργάνωση για παράνομες δραστηριότητες.

Τώρα, μια 25ετια μετά, ο Μεσάαλ καλεί τις «μάζες του έθνους να συμμετάσχουν στη μάχη της Πλημμύρας αλ Άκσα», όπως ονόμασε η παλαιστινιακή οργάνωση την επίθεση στο νότιο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου.

Ζήτησε να «αναμιχθεί το αίμα των Αράβων με το αίμα των Παλαιστινίων».

Στιγμιότυπο από τις διαδηλώσεις κατά του Ισραήλ και των ΗΠΑ στην πρωτεύουσα της Ιορδανίας, το Αμμάν (REUTERS/Alaa Al-Sukhni)

Σκηνικό επικίνδυνης ρευστότητας

Η κατάσταση στο εσωτερικό της Ιορδανίας ήταν δύσκολη, ακόμη και πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας.

Οι μεταρρυθμίσεις που υποσχέθηκε ο βασιλιάς Αμπντάλα Β’ το 2021 -εν μέσω πανδημίας και έπειτα από την ανακοίνωση αποτροπής «συνομωσίας» για την ανατροπή του- δεν έχουν προχωρήσει.

Υπάρχει αυξανόμενη λαϊκή δυσαρέσκεια για την οικονομική κατάσταση και για τη διαφθορά, σε μια χώρα όπου η ανεργία έχει αυξηθεί στο 22,3%.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ξεπερνά το 46% στους νέους.

Σε πολιτικό επίπεδο, το βασίλειο της Ιορδανίας παραμένει σταθερά στην κατηγορία των «μη ελεύθερων» κρατών, στις ετήσιες εκθέσεις της αμερικανικής μη κυβερνητικής οργάνωσης Freedom House.

Πλέον εκφράζονται φόβοι για αποσταθεροποίηση, εν μέσω της σφαγής στη Γάζα και έκρηξης της λαϊκής οργής.

Μέχρι τώρα, δεν την έχουν κατευνάσει ούτε οι υψηλοί τόνοι της ιορδανικής ηγεσίας κατά του Ισραήλ και υπέρ της κατάπαυσης του πυρός ή η ανάκληση πρέσβεων.

Ούτε και οι όψιμες -και σε συντονισμό με το Ισραήλ- ρίψεις ανθρωπιστικής βοήθειας στους λιμοκτονούντες κατοίκους του παλαιστινιακού θύλακα, στις οποίες συμμετείχε αρχικά αυτοπροσώπως ο βασιλιάς Αμπντάλα Β’.

Στο «κάδρο» των διαδηλωτών έχει ωστόσο τώρα μπει, πέρα από τις διπλωματικές σχέσεις, κάθε πτυχή της διμερούς συνεργασίας με το Ισραήλ.

Αν και έχει μπει στον «πάγο» η επέκτασή τους -τον Νοέμβριο το Αμμάν ανέβαλε διμερή συμφωνία για εισαγωγή νερού και εξαγωγή ενέργειας- άλλες συμφωνίες, όπως π.χ. στον τομέα του φυσικού αερίου, συνεχίζονται.

«Η λεπτή εξισορροπητική στάση της Ιορδανίας στον πόλεμο της Γάζας πηγάζει από την ανάγκη της να διατηρήσει εγκάρδιους δεσμούς με τις ΗΠΑ», εξηγεί σε ανάλυση στην αμερικανική δεξαμενή σκέψης Atlantic Council ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Ααρόν Μαγκίντ.

Η χώρα εξαρτάται από την ετήσια στήριξη της Ουάσιγκτον, ύψους 1,45 δισεκατομμυρίων δολαρίων έως το 2029, συνοδεία εγγυήσεων ασφαλείας και μιας δύναμης 3.000 Αμερικανών στρατιωτών στα ιορδανικά εδάφη.