Δημήτριος Ψαρρός: Έπεσεν άπνους με χαίνουσαν πληγήν εις την κεφαλήν

Στρατιωτικός, ένθερμος πατριώτης και ηγετική μορφή του αντιστασιακού κινήματος στην πατρίδα μας κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Δημήτριος Ψαρρός είχε γεννηθεί στο Χρισσό Φωκίδας το 1893.

Ο Ψαρρός κατετάγη στη Σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού, και έλαβε μέρος στο βενιζελικό – αντιμοναρχικό Κίνημα Εθνικής Αμύνης του 1916.

Ο Ψαρρός διακρίθηκε για τον ηρωισμό του στο Μακεδονικό Μέτωπο κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ συμμετείχε στην Ουκρανική Εκστρατεία του 1919 (τραυματίστηκε φέροντας το βαθμό του λοχαγού) και στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου ο Ψαρρός προήχθη στο βαθμό του ταγματάρχη, το 1924, και του αντισυνταγματάρχη, το 1931. Επίσης, έλαβε μέρος στο αποτυχημένο επαναστατικό κίνημα του Βενιζέλου το 1935 και αποτάχθηκε.

Επί Κατοχής ο Ψαρρός συγκρότησε αρχικά ανταρτικές ομάδες στα εδάφη της Μακεδονίας.

Εν συνεχεία εντάχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση ΕΑΣ (Ελληνικός Απελευθερωτικός Στρατός), που είχε συσταθεί από μονίμους και εφέδρους αξιωματικούς στην περιοχή της Παρνασσίδας. Η δράση της ομάδας αυτής επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη Ρούμελη, καθώς και στα ορεινά της βόρειας Πελοποννήσου.

Το φθινόπωρο του 1942 ο Ψαρρός ίδρυσε μαζί με τον πρώην υπουργό Γεώργιο Καρτάλη τη μετριοπαθών αντιλήψεων και κεντρώου προσανατολισμού αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση).

Το Μάρτιο του 1943 ο Ψαρρός ανέλαβε την ηγεσία του ΕΑΣ, που υποστηριζόταν από τους Άγγλους. Μετονόμασε την οργάνωση σε 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, σε ανάμνηση του ξακουστού ευζωνικού συντάγματος του Νικολάου Πλαστήρα, που είχε φθάσει στο απόγειο της δόξας του κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων του Ψαρρού αποτέλεσε το στρατιωτικό σκέλος της ΕΚΚΑ.

Ο Ψαρρός, που ανέπτυξε επιχειρησιακή δράση στα εδάφη της Ρούμελης, είχε τραγικό τέλος, καθώς έπεσε θύμα των αδελφοκτόνων συγκρούσεων που μαίνονταν σε διάφορες περιοχές της πατρίδας μας την κατοχική περίοδο.

Ο αντιστασιακός αγώνας του Ψαρρού και των ανδρών του προκάλεσε την αντίδραση των τοπικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ —τον θεωρούσαν αγγλική σφήνα στα πλευρά τους—, οι οποίες κατάφεραν δύο φορές να διαλύσουν το σύνταγμά του (Μάιος και Ιούνιος 1943).

Τελικά, στις 17 Απριλίου 1944, Δευτέρα της Διακαινησίμου, ο αμετακίνητα αντιμοναρχικός συνταγματάρχης συνελήφθη μαζί με τους άνδρες του από στελέχη του ΕΛΑΣ στο Κλήμα Δωρίδος, στην ορεινή Ναυπακτία.

Ο αιχμάλωτος Ψαρρός εκτελέστηκε την ίδια ημέρα εν ψυχρώ κατόπιν διαταγής —ή, κατ’ άλλη εκδοχή, από τα ίδια τα χέρια— του ταγματάρχη του ΕΛΑΣ Ευθυμίου (Θύμιου) Ζούλα, ο οποίος γνώριζε παλαιόθεν τον άτυχο συνταγματάρχη και δεν έτρεφε τα καλύτερα αισθήματα για εκείνον.

Για το αν ο Ζούλας ενήργησε εν προκειμένω αυτοβούλως ή κατόπιν εντολής ηγετικού στελέχους του ΕΛΑΣ έχουν διατυπωθεί πολλές και αντικρουόμενες απόψεις.

Σε κάθε περίπτωση, ο Ζούλας —στον οποίον, αξίζει να σημειωθεί, δεν επιβλήθηκε καμία τιμωρία για την αποτρόπαιη πράξη του— είχε συναντήσει τον Ψαρρό και ορισμένους επιτελείς του ενόσω αυτοί οδηγούνταν υπό φρούρηση στο σταθμό διοικήσεως της 5ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ (τελούσε υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη Ρήγου).

Δυστυχώς, την ίδια τύχη με τον Ψαρρό είχαν τις αμέσως επόμενες ημέρες και δεκάδες εκ των συλληφθέντων ανδρών του.

Ο Ψαρρός προήχθη τιμητικώς μετά θάνατον στο βαθμό του υποστρατήγου.

Προς τιμήν του αειμνήστου Ψαρρού το Κέντρο Εκπαίδευσης Πυροβολικού Θήβας (ΚΕΠΒ) ονομάζεται Στρατόπεδο Υποστρατήγου Δημητρίου Ψαρρού.

Στο φύλλο των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει την Παρασκευή 28 Νοεμβρίου 1975, και σε άρθρο υπό τον τίτλο «Η τρίτη διάλυση του 5/42 και η δολοφονία του Ψαρρού», είχε φιλοξενηθεί η μαρτυρία του Γεωργίου Καϊμάρα, τότε αντιστρατήγου εν αποστρατεία, ο οποίος είχε διατελέσει διοικητής λόχου του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων του Ψαρρού και είχε ιδία αντίληψη για τα τραγικά γεγονότα της τελευταίας σύγκρουσης ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και το 5/42, τον Απρίλιο του 1944.

«ΤΑ ΝΕΑ», 28.11.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στο εν λόγω δημοσίευμα των «Νέων» διαβάζουμε, μεταξύ πολλών άλλων, τα εξής:

17 Απριλίου 1944

Περί ώραν 3ην νυκτερινήν το Σύνταγμα δέχεται σφοδροτάτη επίθεση καθ’ όλο το μέτωπο από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ (δεκαπλάσιαι του 5/42). Το μεγαλύτερο βάρος της επιθέσεως εδέχθη το αριστερό του Συν/τος (λόχος Δεδούση). Τα τμήματα του ΕΛΑΣ επετίθεντο κατά διαδοχικά κύματα εναντίον των θέσεων των ημετέρων τμημάτων, που κατεκλύζοντο από βλήματα όλμων και εθερίζοντο διά δραστικών πυρών πολυβόλων, οπλοπολυβόλων και αυτομάτων όπλων.

Οι άνδρες του 5/42 αμύνθηκαν σθεναρά, όμως ο αγώνας ήταν άνισος. Έτσι, οι ΕΛΑσίτες εισέδυσαν στις κατεχόμενες από τον λόχο Δεδούση θέσεις και επετέθησαν από τα νώτα.

[…]

Τα τμήματα του 5/42, πιεζόμενα και κυκλούμενα συνεχώς από πολυάριθμα τμήματα του ΕΛΑΣ, υπεχώρησαν προς ανατολάς, ακολουθήσαντα δύο κατευθύνσεις, ήτοι προς Γκιώνα και Τριζόνια.

Έτσι, το αμυντικό συγκρότημα των Κλημάτων κατέρρευσε εντός ολίγων ωρών και η όλη αμυντική διάταξη του Συν/τος εξηρθρώθη.

Ο συνταγματάρχης Ψαρρός, λόγω της σφοδροτάτης επιθέσεως του ΕΛΑΣ, είχε χάσει την επαφήν με τα τμήματα του Συντάγματος.

Κατόπιν της συμπτύξεως των τμημάτων του ο Ψαρρός ηναγκάσθη να εγκαταλείψη το πεδίον της μάχης τελευταίος και να κατευθυνθή προς τη Σκάλα Καραΐσκου, όπου βρίσκονταν οι λόχοι Κούτρα, Καϊμάρα και το τμήμα Πατυχάκη με τις προφυλακές δυτικά του χειμάρρου Μαραθιά.

[…]

«ΤΑ ΝΕΑ», 28.11.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο συνταγματάρχης Ψαρρός, παρά τας επιμόνους συστάσεις των αξιωματικών του να ακολουθήση τα διαφυγόντα τμήματα και σωθή, δεν θέλησε, αλλά παρέμεινε στη Σκάλα Καραΐσκου, ειπών επί λέξει: «Δεν θα φύγω, αλλά θα καθίσω εδώ διά να περισώσω ό,τι μπορέσω έστω και διά της προσωπικής μου θυσίας».

Δυστυχώς, το παράδειγμά του ακολούθησαν πολλοί αξιωματικοί και αντάρτες, νομίζοντες ότι παραμένοντες με τον αρχηγόν τους θα διέφευγαν τη σφαγή. Όλοι αυτοί, εκτός λίγων, βρήκαν μαρτυρικό θάνατο.

Κατά πληροφορίας αυτοπτών μαρτύρων ο συνταγματάρχης Ψαρρός συνελήφθη αιχμάλωτος και απεστάλη με αυστηρή συνοδεία στα Κλήματα, όπου ήταν το αρχηγείο του Άρη Βελουχιώτη. 

Καθ’ οδόν τον συνάντησε κατερχόμενος προς την Σκάλα Καραΐσκου ο συντ/ρχης του ΕΛΑΣ Ζούλας, ο οποίος τον ύβρισε κατά τρόπο προσβλητικό και κατόπιν διέταξεν έναν των συνοδών του και τον εξετέλεσεν. Ο συντ/ρχης Ψαρρός έπεσεν άπνους με χαίνουσαν πληγήν εις την κεφαλήν.

Μαζί με τον Ψαρρό εκτελέσθηκαν ομαδικώς και χωρίς διαδικασία οι πλείστοι των συλληφθέντων αξιωματικών και οπλιτών του Συντάγματος.

Το 5/42, παρά το δραματικόν του τέλος, προσέφερε υψίστας υπηρεσίας εις τον εθνικόν μας αγώνα, αφ’ ενός μεν διά της φθοράς την οποίαν επέφερε στους κατακτητές με τις επιθετικές ενέργειές του, αφ’ ετέρου δε διότι εξύψωσε και διετήρησε το εθνικό φρόνημα του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια της Κατοχής.