«Έχουμε φτάσει σε ένα επίπεδο και κρίσης εκπροσώπησης αλλά και απαξίωσης της ίδιας της πολιτικής, δεν είναι μόνο το Tik Tok πολιτική». Είναι μια φράση του Αλέξη Τσίπρα που ειπώθηκε κατά τη διάρκεια της συνέντευξής του στο Φόρουμ των Δελφών.

Πολλοί την ερμήνευσαν ως αιχμή στην τακτική που ακολουθεί ο διάδοχός του στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., Στέφανος Κασσελάκης, ο οποίος χρησιμοποιεί κατά κόρον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να περάσει τα μηνύματά του.

«Να θυμηθούμε τον Φλεβάρη του 23 όταν έγιναν τα Τέμπη, πώς άλλαξε το κλίμα υπέρ του πρωθυπουργού; Πήγε στον φράχτη του Έβρου και άρχισε όλο αυτό το κομμάτι της εργαλειοποίησης του φράχτη με υπονοούμενα ότι αλλοτριώνεται η χώρα μας κλπ. Δεύτερον, χρησιμοποίησε Tik Tok ο κ. Μητσοτάκης και ξαφνικά ξεχάστηκε ότι δεν φταίει η κακιά η ώρα, φταίει η κακιά η χώρα. Και κατάφερε να κερδίσει τους νέους. Άρα εγώ έχω υποχρέωση να επικοινωνώ με όλα τα κοινά, ειδικά όταν απέναντί μου έχω μια λίστα Πέτσα η οποία ελέγχει πάρα πολλά συστήματα» ήταν η απάντηση του κ. Κασσελάκη στον Νίκο Ευαγγελάτο στη συνέντευξη στο Mega την ίδια μέρα.

Μέσα στο νέο περιβάλλον των μέσων ενημέρωσης, η προσωποποιημένη πολιτική προπαγάνδα βρήκε νέο πεδίο ανάπτυξης

Η αλήθεια είναι ότι ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. ακολουθεί τα βήματα της εποχής και εμφανίζεται ιδιαίτερα εξοικειωμένος με τη χρήση του Tik Tok αλλά και του Instagram, δύο πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης που θεωρούνται λιγότερο αμιγώς «πολιτικές» σε σχέση π.χ. με το Χ (πρώην Twitter) ή το Facebook. Γι’ αυτό και τα βίντεο που ανεβάζει εκεί μπορεί να είναι αμιγώς πολιτικά, αλλά έχουν να κάνουν και με δραστηριότητες της καθημερινότητάς του (π.χ. βίντεο από νυχτερινή έξοδο με φίλους και συνεργάτες).

Σύμφωνα με τον Σταμάτη Πουλακιδάκο, επίκουρο καθηγητή στο τμήμα Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, «μελέτες που επικεντρώνονται στο Facebook, το Twitter και το Instagram έχουν δείξει ότι αυτές οι πλατφόρμες χρησιμεύουν ως κανάλια μέσω των οποίων οι πολιτικοί προωθούν τις «καλύτερες πτυχές της προσωπικότητάς τους» στο εκλογικό σώμα χρησιμοποιώντας, είτε κείμενο είτε στρατηγικές οπτικής επικοινωνίας».

»Μέσα στο νέο περιβάλλον των μέσων ενημέρωσης, η προσωποποιημένη πολιτική προπαγάνδα βρήκε ένα νέο πεδίο ανάπτυξης, καθώς οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν σχεδιαστεί για να διευκολύνουν την άμεση επικοινωνία μεταξύ του αποστολέα του μηνύματος (πολιτικός) και του δέκτη (πολίτης) και αντίστροφα, παρακάμπτοντας τις παρεμβάσεις των δημοσιογράφων».

Πρώτο ερώτημα: Γιατί ειδικά στο Tik Tok;

Μια πρώτη ερώτηση που έρχεται αυθόρμητα στο μυαλό είναι για ποιους λόγους οι πολιτικοί παγκόσμια -όχι μόνο στην Ελλάδα- έχουν επενδύσει τόσο πολύ στη συγκεκριμένη πλατφόρμα.

Η απάντηση έρχεται από τον Σταμάτη Πουλακιδάκο: «Το TikTok είναι η νεότερη εφαρμογή κοινωνικών μέσων στην οποία συμμετέχουν οι πολιτικοί προκειμένου να δημιουργήσουν ευνοϊκές απόψεις για τον εαυτό τους από πιθανούς ψηφοφόρους και ειδικότερα τους νέους (Gen Z). Σχεδόν οι μισοί χρήστες του TikTok παγκοσμίως είναι περίπου έως 24-25 ετών. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο οι πολιτικοί προτιμούν σε μεγάλο βαθμό το TikTok είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με έρευνες, η νεότερη γενιά πιστεύει ότι οι πολιτικοί είναι πιο ειλικρινείς και αυθεντικοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρά στα mainstream μέσα ενημέρωσης».

Το Tik Tok παρέχει τη δυνατότητα να δημιουργήσεις μια πολιτική ελκυστικότητα μέσα από την αυθεντικότητα

Για την αυθεντικότητα μιλάει και η Λίζα Τσαλίκη, καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ με ειδίκευση στο κομμάτι «Πολιτική, Κοινωνία της Πληροφορίας, Δημοφιλής Κουλτούρα»:

«Αυτός που μιλάει εκείνη την ώρα στο βίντεο λέει κάτι προσωπικό, που τον καθιστά μια φιγούρα που το κοινό που τον παρακολουθεί μπορεί να ταυτιστεί μαζί του. Είναι αυτή η αμεσότητα της στιγμής που δίνει μια χροιά αυθεντικότητας. Αυτή με τη σειρά της αποτελεί βασικό κομμάτι σε αυτό που επικοινωνιακά ονομάζουμε «πολιτική ελκυστικότητα». Για να είναι ένας πολιτικός δημοφιλής θα πρέπει να μετρήσει πόσο πολιτικά ελκυστικός είναι. Το Tik Tok παρέχει τη δυνατότητα να δημιουργήσεις μια πολιτική ελκυστικότητα μέσα από την αυθεντικότητα».

»Για παράδειγμα ο Στέφανος Κασσελάκης το χρησιμοποίησε από την αρχή για να βγει και να δηλώσει τη σεξουαλική του ταυτότητα. Είπε «είμαι αυτός, κάνω αυτά κι αυτά, δεν μιλάω την ξύλινη γλώσσα των πολιτικών» και μ’ αυτόν τον τρόπο χτίζει αυτό που χαρακτηρίζει ως «αδιαμεσολάβητη» σχέση με το κοινό που τον παρακολουθεί. Θεωρώ ότι ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ χρησιμοποιεί την πλατφόρμα καλύτερα και από τον πρωθυπουργό. Εμφανίζεται πολύ φυσικός στην οθόνη, περνάει το μήνυμα what you get is what you see. Αυτό που βλέπει ο χρήστης είναι μια αμεσότητα, ότι δεν υπάρχουν ενδιάμεσοι κι εκεί χτίζει ένα ολόκληρο κοινωνικό κεφάλαιο που μεταφράζεται σε πολιτικό κέρδος».

Δεύτερο ερώτημα: To μέσο ή το μήνυμα;

Η επόμενη ερώτηση που αξίζει να απαντηθεί είναι εάν αρκεί μόνο η χρήση του μέσου και τι ισχύει για το περιεχόμενο του μηνύματος που εκπέμπεται. «Το πρόβλημα δεν είναι το μέσο αλλά το περιεχόμενο», ξεκαθαρίζει ο Κώστας Ελευθερίου, επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

«Διαχρονικά τα κόμματα χρησιμοποιούσαν τεχνολογικά εργαλεία για να προωθήσουν τα μηνύματά τους. Μεγάλη τομή αποτέλεσε η τηλεόραση που έφερνε το μήνυμα στο προσωπικό χώρο των πολιτών. Δεν χρειαζόταν να πάνε σε μια πολιτική εκδήλωση ούτε καν ως το περίπτερο να αγοράσουν εφημερίδα και να ενημερωθούν. Ήταν το πρώτο δείγμα της εξατομίκευσης που θα χαρακτήριζε πλέον την σχέση μεταξύ του πολιτικού στην τηλεόραση και του ψηφοφόρου-τηλεθεατή που καταναλώνει ένα προϊόν».

Η σχέση εξατομίκευσης που περιγράφει ο κ. Ελευθερίου μεταδόθηκε και στις πλατφόρμες του Διαδικτύου. «Υπάρχει μια θεωρία ότι το μέσο διαμορφώνει το μήνυμα», συνεχίζει.

«Αυτό εν μέρει ισχύει. Για παράδειγμα στο Tik Tok μέσα σε μισό λεπτό οφείλεις να φτιάξεις ένα μήνυμα που θα εξυπηρετεί τη σχέση μεταξύ πομπού και δέκτη. Είναι η λογική του μέσου που διαμορφώνει το μήνυμα, καθώς δεν μπορείς να κάνεις μια εις βάθος ανάλυση μέσα σε μισό λεπτό. Ταυτόχρονα γνωρίζεις ότι θέλεις να απευθυνθείς σε ανθρώπους που για την πολιτική διαθέτουν πολύ λίγο χρόνο».

Δεν αρκεί μόνο να δείξεις τη συνοδεία. Χρειάζεται να αναδείξεις το γεγονός ότι μόνο σε αυταρχικά καθεστώτα ο πρωθυπουργός χρειάζεται τόση συνοδεία

Ζητάμε από τον κ. Ελευθερίου να σχολιάσει το βίντεο που ανέβασε πριν από μερικές μέρες ο κ. Κασσελάκης, μετρώντας τα αυτοκίνητα που αποτελούσαν την πρωθυπουργική συνοδεία κατά την επίσκεψη του κ. Μητσοτάκη σε σχολείο της Θεσσαλονίκης. Τα οχήματα ήταν 19, χώρια τις μοτοσυκλέτες της ΕΛ.ΑΣ.

«Το ζήτημα είναι πως προσεγγίζεται το βίντεο. Το ένα πράγμα είναι η εικόνα και το γεγονός που περιγράφει. Το άλλο, που είναι απολύτως απαραίτητο, είναι η σύνδεσή του με το γενικότερο πλαίσιο με το οποίο θα «κουμπώνει» το περιεχόμενο του βίντεο. Με απλά λόγια δεν αρκεί μόνο να δείξεις ότι ο πρωθυπουργός χρειάζεται συνοδεία τόσων αυτοκινήτων».

»Χρειάζεται να εστιάσεις και να αναδείξεις το γεγονός ότι π.χ. μόνο σε καθεστώτα με αυταρχικά χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός χρειάζεται τόση συνοδεία. Υπάρχουν π.χ. αντίστοιχα βίντεο με τον Ερντογάν ή με τον Πούτιν, τους οποίους συνοδεύουν πολλά αυτοκίνητα».

»Μπορείς επίσης να θέσεις το θέμα του κόστους, ότι πρόκειται για δημόσια οχήματα που κινούνται με τους φόρους των πολιτών. Με αυτόν τον συνδυασμό σαφώς και μπορεί να υπάρξει επιρροή στην κοινωνία, καθώς θα διαπιστώσει ότι ισχύει το επιχείρημα πως ο πρωθυπουργός εν προκειμένω αυθαιρετεί. Γι’ αυτό επιμένω ότι πρέπει να υπάρχει ένα πλαίσιο, αν αυτό δεν υφίσταται τότε απλώς μιλάμε για εντυπωσιοθηρία».

Τρίτο ερώτημα: Η γενιά του Tik Tok είναι «απολιτίκ»;

Ίσως η πιο δύσκολη ερώτηση καθώς οι παράγοντες που την συνθέτουν είναι πάρα πολλοί. Η Λίζα Τσαλίκη, καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ, υποστηρίζει ότι υπάρχει νεανική συμμετοχή στην πολιτική που καταγράφεται μέσω της πλατφόρμας. Βέβαια κι εδώ όλα είναι θέμα αλγόριθμου, καθώς όπως όλες οι πλατφόρμες παρουσιάζει στον χρήση θέματα που άπτονται του ενδιαφέροντός του.

«Η Gen Z προφανώς κι έχει ευρύτερη πολιτική συμμετοχή, αρκεί να κατανοήσουμε ότι δεν το κάνει με τους παραδοσιακούς τρόπους, αλλά τους νέους δημιουργικούς τρόπους αυτοέκφρασης. Είμαστε πλέον σε μια εποχή όπου ο πολίτης αυτοπραγματώνεται. Οδηγούμαστε στην πολιτική της προσωπικής έκφρασης σε σχέση με θέματα ταυτοτικής πολιτικής, λαμβάνοντας πληροφορίες που παίρνεις από πηγές όπως π.χ. το Tik Tok. Στην πλατφόρμα οι χρήστες κρίνουν αυτό που βλέπουν, σχολιάζουν, αλληλεπιδρούν με άλλους χρήστες. Αυτού του είδους η συμμετοχή θεωρείται εξίσου πολιτική και όχι μόνο δεν αποδυναμώνει την παραδοσιακή πολιτική συμμετοχή, αλλά ενισχύει και την off line (εκτός Διαδικτύου) συμμετοχή του κοινού σε πολιτικά πράγματα», εξηγεί η κα Τσαλίκη, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα όλων εκείνων που άφησαν τις οθόνες και ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα σε μαζική συμμετοχή στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για τα Τέμπη.

To Tik Tok αποτελεί μια παράσταση αυθεντικότητας και κρίνεσαι. Εάν είσαι ο εαυτός σου και δεν υποδύεσαι κάτι άλλο το κοινό θα το καταλάβει

Η Ειρήνη ψήφισε πέρυσι για πρώτη φορά. Ανήκει στην Gen Z και χρησιμοποιεί συχνά το Tik Tok. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου για τις εθνικές εκλογές του 2023 είχε δει ουκ ολίγα βίντεο πολιτικών που επιχειρούσαν να προσεγγίσουν τη γενιά της. «Του Τσίπρα ήταν κακό. Έμοιαζε με τον θείο που έρχεται στα τραπέζια και λέει «εγώ θα καθίσω με τη νεολαία». Κι αυτό το «μπρο», τί φάση; Όχι πως του Μητσοτάκη ήταν καλύτερο, απλώς δεν προσπάθησε να υποδυθεί κάτι που δεν είναι. Στα μάτια μου έμοιαζε με τον σοβαρό καθηγητή που τον βαριέσαι, αλλά αυτός είναι», μας λέει.

Την ρωτάμε αν την πείθουν οι Έλληνες πολιτικοί του Tik Tok και απαντάει αρνητικά. «Δεν είναι αυθεντικοί», λέει και το μυαλό μας πηγαίνει στα όσα ανέφεραν οι επιστήμονες, πως για να είναι κάποιος πολιτικά δημοφιλής στις πλατφόρμες πρέπει να είναι πολιτικά ελκυστικός, βασικό στοιχείο του οποίου είναι η αυθεντικότητα.

Επ’ αυτού η Λίζα Τσαλίκη, καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, σημειώνει με έμφαση: «To Tik Tok αποτελεί μια παράσταση αυθεντικότητας και κρίνεσαι, πόσο πραγματικός και αυθεντικός είσαι. Εάν είσαι ο εαυτός σου και δεν υποδύεσαι κάτι άλλο το κοινό θα το καταλάβει…».

Η Ειρήνη δεν χαρακτηρίζει τη γενιά της «απολιτίκ», ωστόσο λέει κάτι εντυπωσιακό: «Δεν έχουμε την κατάλληλη ενημέρωση για να μπορούμε να γνωρίζουμε τι να ψηφίσουμε, οι περισσότεροι ψηφίζουν ό,τι να’ ναι μόνο και μόνο για να το κάνουν».

Αναρωτιέμαι πώς γίνεται να μην ενημερώνεται η γενιά της όταν υπάρχουν τόσες πηγές πληροφόρησης και απαντά: «Υπάρχουν τα μέσα που σε ενημερώνουν αλλά κοιτάζουν μόνο την επιφάνεια των πραγμάτων. Δεν πάνε πιο κάτω».

Η Αλεξία είναι πρωτοετής φοιτήτρια. Ασχολείται περισσότερο με το Instagram το οποίο, σύμφωνα με την ίδια, επηρεάζεται πολύ από το Tik Tok. Έχει δει βίντεο πολιτικών και χαρακτηρίζει τη στάση τους «λίγο αστεία». Την ρωτάω γιατί και απαντάει «επειδή βλέπω ανθρώπους που δείχνουν σοβαροί να προσπαθούν να προσεγγίσουν τους νέους με λάθος τρόπο».

Η επόμενη ερώτηση έχει να κάνει με το αν θεωρεί πως τα πολιτικά μηνύματα στις πλατφόρμες μπορεί να επηρεάσουν τη γενιά της και απαντά πως «πιθανότατα κάποιους τους επηρεάζει». Το αποδίδει στο γεγονός ότι «έχουμε μεγαλώσει με αυτό» – εννοεί την πλατφόρμα.

Ψήφισα με βάση την πληροφόρηση που είχα από διάφορες πηγές υπέρ εκείνων που έχουν κάνει τα λιγότερα κακά

Ο Φίλιππος επίσης ψήφισε για πρώτη φορά στη ζωή του στις προηγούμενες εκλογές. Συνήθως βλέπει βίντεο προερχόμενα από το Tik Tok ή το Instagram που έχουν αναρτήσει άλλοι, και στα οποία σχολιάζουν δηλώσεις ή βίντεο πολιτικών προσώπων.

Σπάνια επιλέγει να δει το αρχικό βίντεο – του ίδιου του πολιτικού – συνήθως πηγαίνει στα σχόλια και διαβάζει τις αντιδράσεις άλλων χρηστών. Δεν πιστεύει ότι τη γενιά του δεν την απασχολεί η πολιτική πλευρά των πραγμάτων.

«Για τα Τέμπη συζητούσαμε συνέχεια στο σχολείο με τους φίλους μου», λέει, φέρνοντας ως παράδειγμα ένα περιστατικό-ορόσημο για την κοινωνία. Τον ρωτάω, όχι να μου πει τι ψήφισε, αλλά με πια δεδομένα ψήφισε. «Ψήφισα με βάση την πληροφόρηση που είχα από διάφορες πηγές υπέρ εκείνων που έχουν κάνει τα λιγότερα κακά», είναι η απάντηση.

Τέταρτο ερώτημα: Το Tik Tok κάνει καλό στην Πολιτική;

«Ο μετασχηματισμός των κομμάτων, η αποδυνάμωση της συλλογικής διαδικασίας, ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε πρόσωπα και όχι στις πολιτικές είναι φαινόμενα που παρατηρούνται στην Ελλάδα ήδη από τη δεκαετία του 80 όταν από τότε οι πολιτικοί αναζητούσαν τον καλό επικοινωνιολόγο», σημειώνει ο κ. Ελευθερίου από το Δημοκρίτειο, «και δημιουργούν μια εικόνα που παραπέμπει περισσότερο στο αμερικανικό μοντέλο».

Ο ίδιος συμπληρώνει πως οι όροι με τους οποίους παράγεται η πολιτική επικοινωνία σήμερα, με την υπέρμετρη χρήση των ψηφιακών εργαλείων «φτωχαίνει τον πολιτικό διάλογο και αποϊδεολογικοποιεί την κοινωνία».

Φτάνουμε στο οξύμωρο για έναν πολιτικό φορέα: Να κερδίσει εκλογικά αλλά να έχει ηττηθεί πολιτικά

«Οι φορείς της πολιτικής μετέρχονται μεθόδων πολιτικού μάρκετινγκ και δεν τους απασχολεί να φτιάξουν μια κανονική σχέση με τους ψηφοφόρους. Αποϊδεολογικοποιείται ο κομματικός ανταγωνισμός επειδή τα κόμματα δεν μπορούν ν’ αντιμετωπίσουν την κρίση της πολιτικής, ασχολούνται με τη συγκυρία και όχι με κάτι που μπορεί να έχει προοπτική. Κι εδώ φτάνουμε στο οξύμωρο για έναν πολιτικό φορέα: Να κερδίσει εκλογικά αλλά να έχει ηττηθεί πολιτικά».

»Με λίγα λόγια να έχει κερδίσει στην κάλπη, αλλά να έχει ηττηθεί ιδεολογικά μέσω συμβιβασμών και πολιτικών που δεν εκφράζουν τον χώρο του. Οι δεξιοί πιο εύκολα ενσωματώνονται σε τέτοιες λογικές. Η Αριστερά; Η Αριστερά πρόβαλλε πάντα ιδέες έναντι της δεξιάς αντίληψης περί «διαχείρισης» και «κοινής λογικής». Στην Ελλάδα βλέπουμε τα τελευταία χρόνια έναν ανταγωνισμό μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς αναφορικά με το ποιος είναι ο καλύτερος διαχειριστής».

Από την πλευρά της η Δέσποινα Χρονάκη, επιστημονική συνεργάτης στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ υπενθυμίζει ότι «οι νέες τεχνολογίες πάντα εξυπηρετούσαν την πολιτική». Προσθέτει πως τόσο το Tik Tok όσο και το Instagram αποτελούν κατά κύριο λόγο leisure πλατφόρμες που ασχολούνται περισσότερο με το lifestyle και την ψυχαγωγία και λιγότερο με την πολιτική.

«Η γραμματική του Τικ Τοκ είναι στηριγμένη στη φιλοσοφία ότι οποιοσδήποτε από εσάς είναι δυνάμει influencer. To Tik Tok διευκολύνει το one man show» εξηγεί. Παίρνοντας ως παράδειγμα τη δραστηριότητα του Στέφανου Κασσελάκη στην πλατφόρμα, σχολιάζει πως μέσω των βίντεο που ο ίδιος αναρτά παρουσιάζει τρία χαρακτηριστικά: «1. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν έχει δώσει ένα σαφές πολιτικό στίγμα, 2. Η πολιτική του ατζέντα θυμίζει περισσότερο το κόμμα των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ παρά ελληνικό κόμμα και 3. Η αναπαραγωγή κάποιων βίντεο που αναρτά γίνεται θέμα στα μέσα της Ελλάδας που ασχολούνται περισσότερο με το lifestyle παρά με την πολιτική».

To τελευταίο μπορεί εύκολα να το επιβεβαιώσει κανείς το αντιληφθεί κανείς, αναλογιζόμενος δύο πράγματα: τον ντόρο στις lifestyle εκπομπές της τηλεόρασης σχετικά με το σπίτι του κ. Κασσελάκη στο Κολωνάκι, αλλά και τον επικείμενο γάμο του στην Κρήτη.

Έχει ήδη διαμορφωθεί μια αντίληψη ενός ψηφοφόρου που είναι καταναλωτής πολιτικών προϊόντων

Πέμπτο ερώτημα: Mπορεί το Tik Tok να εκλέξει πρωθυπουργό;

Ρώτησα και τα τρία παιδιά της Gen Z, την Ειρήνη, την Αλεξία και τον Φίλιππο αν θα ψήφιζαν κάποιον πολιτικό με βάση τη δραστηριότητά του στις ψηφιακές πλατφόρμες. Η απάντηση και των τριών ήταν ξεκάθαρα «όχι».

Μπορεί κάποια στιγμή να φτάσουμε στο σημείο το Tik Tok ή κάτι ανάλογο σαν κι αυτό στο μέλλον να έχει τη δύναμη και να επηρεάζει σε τέτοιο βαθμό τον κόσμο ώστε να μπορεί να εκλέγει πρωθυπουργό; Δυστοπική η σκέψη άλλα άξιζε να ρωτηθούν οι επιστήμονες.

«Απαισιόδοξη θεώρηση, αλλά υπαρκτή», ήταν το σχόλιο του Κώστα Ελευθερίου, από το Δημοκρίτειο. «Έχει ήδη διαμορφωθεί μια αντίληψη ενός ψηφοφόρου που είναι καταναλωτής πολιτικών προϊόντων. Σε φάση που οι θεσμοί δέχονται πυρά και κριτική απέναντι στην πολιτική διαδικασία και που η ίδια η πολιτική περνάει κρίση, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει τίποτε στο μέλλον», λέει.

Ως «πολύ ακραίο και απαξιωτικό» χαρακτηρίζει αυτό το ενδεχόμενο η Λίζα Τσαλίκη από το ΕΚΠΑ. Κάθετα αντίθετη με αυτό το ενδεχόμενο εμφανίζεται και η Δέσποινα Χρονάκη από το ίδιο Πανεπιστήμιο.

«Όπως δεν έβγαλε η τηλεόραση πρωθυπουργό έτσι και το Tik Tok δεν μπορεί να πετύχει κάτι τέτοιο. Είναι τόσο στιβαρά άλλα χαρακτηριστικά του εκλογικού σώματος, όπως η οικογενειακή ψήφος, το πελατειακό κράτος, το μοίρασμα χρημάτων ή επιδομάτων και οι παγιωμένες πολιτικές πεποιθήσεις, που το θεωρώ αδύνατον να συμβεί».

Ποιος έχει δίκιο μένει να το δούμε στο μέλλον…

Headlines