Μέση Ανατολή: Οι λεπτές ισορροπίες Ιράν – Ισραήλ – Το ενδεχόμενο του λάθους και τα μαθήματα από το παρελθόν

Με κομμένη την ανάσα παρακολουθεί όλος ο πλανήτης τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή, καθώς το Ισραήλ έχει διαμηνύσει ότι θα απαντήσει στην επίθεση που εξαπέλυσε η Τεχεράνη το περασμένο Σαββατοκύριακο σε αντίποινα για τον φονικό βομβαρδισμό της πρεσβείας της στη Συρία στις αρχές του μήνα, που είχε σαν αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους υψηλόβαθμα στελέχη του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν (IRGC).

Μετά τα γεγονότα του περασμένου Σαββατοκύριακου, το ενδεχόμενο η κατάσταση να ξεφύγει και να οδηγηθούμε σε μία περιφερειακή σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, η οποία θα παρασύρει το Ιράν και τους συμμάχους του, καθώς και δυτικές χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, φαίνεται πιο κοντά από ποτέ.

Παρόλο που κάθε πλευρά δεν θέλει μια ολοκληρωμένη σύγκρουση, συμβαίνουν λανθασμένοι υπολογισμοί και τα καλύτερα σχέδια μπορούν συχνά να πάνε στραβά

Η κατάσταση είναι έκρυθμη από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στη Γάζα τον Οκτώβριο, με την περιοχή να θυμίζει πυριτιδαποθήκη που μπορεί να ανατιναχθεί οποιαδήποτε στιγμή και αρκεί ακόμα και ένας λάθος υπολογισμός για να κλιμακωθεί η σύγκρουση με απρόβλεπτες συνέπειες.

Έξι μήνες μετά την έναρξη της σύγκρουσης, η βία στην ευρύτερη Μέση Ανατολή είναι καθημερινό φαινόμενο με εκατέρωθεν επιθέσεις μεταξύ του Ισραήλ και των δυνάμεων που υποστηρίζονται από το Ιράν, κυρίως της λιβανέζικης ομάδας Χεζμπολάχ.

Προς το παρόν οι συγκεκριμένες επιθέσεις ακολούθησαν ένα μοτίβο, όπου σε κάθε βίαιο περιστατικό ανεβαίνει η κλιμάκωση. Οι πύραυλοι και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη εκτοξεύονται όλο και πιο βαθιά στο Λίβανο και στο Ισραήλ, αλλά κάθε πλευρά φροντίζει να αυξάνει αυτές τις αποστάσεις σταδιακά και να επιλέγει προσεκτικά τους στόχους.

Κίνδυνος επέκτασης στον Λίβανο

Το Ισραήλ είναι πιο τολμηρό και όπως υπογραμμίζει ο Αμπουμπάκρ Αλ-Σαμάχι του Al Jazeera διευρύνει τα όρια των «κόκκινων γραμμών», θέλοντας πιθανώς να αναγκάσει τη Χεζμπολάχ να επιτεθεί με τρόπο που θα του δώσει την αφορμή για έναν πιο ολοκληρωμένο βομβαρδισμό του Λιβάνου.

Μέχρι στιγμής, παρά τη δολοφονία αρκετών ανώτερων διοικητών της Χεζμπολάχ, η λιβανέζικη οργάνωση έχει συγκρατηθεί από τη χρήση των πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς της.

Αλλά όταν το Ιράν είδε έναν από τους στρατηγούς του να σκοτώνεται σε μια ισραηλινή επίθεση κατά του συγκροτήματος της ιρανικής πρεσβείας στη Δαμασκό, που θεωρείται ευρέως ότι ήταν μια πρωτοφανής στρατιωτική επίθεση σε διπλωματική αποστολή και σε έδαφος που θεωρείται ιρανικό, η Τεχεράνη αύξησε το διακύβευμα με μια άμεση επίθεση κατά του Ισραήλ.

Η επίθεση του Ιράν αναμφίβολα ανέβασε τον πήχη, καθώς είναι η πρώτη επίθεση ξένου κράτους κατά του Ισραήλ από το 1991. Αλλά οι Ιρανοί φρόντισαν να τονίσουν ότι η επίθεσή τους ήταν «περιορισμένη», η πλειονότητα των βλημάτων ήταν μη επανδρωμένα αεροσκάφη που χρειάστηκαν ώρες για να ταξιδέψουν από το Ιράν και όλα καταρρίφθηκαν.

Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν επίσης επανειλημμένα ξεκαθαρίσει ότι τα περιφερειακά κράτη είχαν προειδοποιηθεί 72 ώρες πριν από την επίθεση.

Κίνδυνος πολέμου

Όμως το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα ακολουθήσει; Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το Ισραήλ να απαντήσει στρατιωτικά με κάποιο τρόπο, με τον πρωθυπουργό, Μπενιαμίν Νετανιάχου, να είναι απίθανο να αφήσει μια άμεση επίθεση από το Ιράν να περάσει χωρίς απάντηση, κάτι που κατέστησε σαφές και στους υπουργούς Εξωτερικών της Βρετανίας και της Γερμανίας με τους οποίους είχε συνομιλίες στην Ιερουσαλήμ.

Το Ισραήλ υπερηφανεύεται για την αντίληψη ότι είναι η κύρια στρατιωτική δύναμη στη Μέση Ανατολή και η αποτρεπτική ικανότητα είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση αυτής της εικόνας, ιδίως μετά τη ζημιά που προκάλεσε η Χαμάς κατά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου που έπληξαν σημαντικά το γόητρό του.

Το αντιπυραυλικό σύστημα αεράμυνας του Ισραήλ Iron Dome, κοντά στην Ασκέλον, στο νότιο Ισραήλ 17 Απριλίου 2024. (Πηγή: REUTERS/Hannah McKay)

Και όμως, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλοι σύμμαχοι ήταν αρχικά αποφασισμένοι να υποστηρίξουν το Ισραήλ στον πόλεμο κατά της Γάζας, προσπαθούν απεγνωσμένα να πείσουν τον Νετανιάχου να μην απαντήσει στο Ιράν και να διακινδυνεύσει την έναρξη ενός πολέμου στον οποίο πολλοί, ιδίως η Ουάσιγκτον, θα αισθάνονταν υποχρεωμένοι να συμμετάσχουν.

Τι προσδοκά ο Μπάιντεν

Ο Τζο Μπάιντεν επιθυμεί διακαώς να αποφύγει αυτό που θα ήταν ένας ακόμη επιζήμιος πόλεμος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή σε μια χρονιά εκλογών, όταν η δημοτικότητά του έχει ήδη πληγεί από την υποστήριξή του προς το Ισραήλ, καθώς οι δυνάμεις του έχουν σκοτώσει σχεδόν 34.000 Παλαιστίνιους στη Γάζα.

Ωστόσο, πιθανότατα γνωρίζει ότι το Ισραήλ θα επιτεθεί και θα ασκήσει πίεση στον Νετανιάχου για περιορισμένα αντίποινα και στη συνέχεια να ελπίζει ότι το Ιράν δεν θα απαντήσει και όλοι θα επιστρέψουν στον «ψυχρό πόλεμο» δι’ αντιπροσώπων στον οποίο το Ισραήλ και το Ιράν συμμετέχουν εδώ και χρόνια.

Παρόλο που φαίνεται ότι σχεδόν όλοι, εκτός ίσως, από κάποιες ακροδεξιές φωνές στην ισραηλινή κυβέρνηση, θέλουν να αποφύγουν έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, ο οποίος θα ήταν καταστροφικός για όλους, αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε πλευρά δεν έχει τις δικές της προσδοκίες και απαιτήσεις που θα μπορούσαν δυνητικά να οδηγήσουν στη σύγκρουση.

Ο εκπρόσωπος των ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων (IDF) υποναύαρχος Ντάνιελ Χαγκάρι μιλάει στα μέσα ενημέρωσης καθώς ο στρατός του Ισραήλ επιδεικνύει αυτό που υποστηρίζουν ότι είναι ένας ιρανικός βαλλιστικός πύραυλος, τον οποίο ανέσυραν από τη Νεκρά Θάλασσα μετά την εκτόξευση μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων από το Ιράν προς το Ισραήλ (Πηγή:΅REUTERS/Amir Cohen)

Το Ισραήλ θέλει να αποκαταστήσει την αποτρεπτική του ικανότητα και θέλει να έχει τον τελευταίο λόγο, ενώ όπως αναφέρει ο Αλ-Σαμάχι, το Ιράν δεν θέλει να φανεί αδύναμο ή να μην απαντήσει στις κλιμακούμενες ισραηλινές επιθέσεις.

Το ενδεχόμενο λάθους υπολογισμού

Ακόμα και αν κάθε πλευρά θέλει μόνο αυτό και όχι μια ολοκληρωμένη σύγκρουση, συμβαίνουν λανθασμένοι υπολογισμοί και τα καλύτερα σχέδια μπορούν συχνά να πάνε στραβά.

Μάλιστα ο Αλ-Σαμάχι φέρνει κάποια παραδείγματα από την ιστορία για να δείξει πώς συνέβη αυτό.

Αρχικά έκανε έναν παραλληλισμό με το πώς ξεκίνησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Όπως εξηγεί ο τρόπος με τον οποίο μια δολοφονία στο Σεράγεβο πυροδότησε μια αλυσίδα γεγονότων που παρέσυρε χώρες σε πόλεμο και είχε σαν αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους εκατομμύρια άνθρωποι είναι ένα μάθημα από την ιστορία που δεν πρέπει να ξεχαστεί.

Όμως ο πόλεμος δεν είναι αναπόφευκτος και οι χώρες μπορούν να αποκλιμακώσουν την κατάσταση έγκαιρα, με ένα χρήσιμο παράδειγμα να είναι ο Ψυχρός Πόλεμος.

Ειδικότερα η κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962 έκανε τις ΗΠΑ και την πρώην Σοβιετική Ένωση να φτάνουν επικίνδυνα κοντά σε αυτό που θα μπορούσε να είναι ένας καταστροφικός πυρηνικός πόλεμος και οδήγησε τελικά στην αποτροπή του κινδύνου την τελευταία στιγμή, παρόλο που οι δύο χώρες παρέμειναν εχθροί για δεκαετίες.

Αυτό θα μπορούσε να συμβεί και σήμερα. Αλλά οποιαδήποτε λύση για την αποτροπή της σημερινής κρίσης δεν μπορεί να είναι απλώς μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ. Πρέπει να φτάσει στη ρίζα του προβλήματος που έχει οδηγήσει την περιοχή στο χείλος του πολέμου: Τον καταστροφικό πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα.

Όσο διαρκεί η σύγκρουση και όσο το Ισραήλ συνεχίζει τις δολοφονίες αμάχων, θα υπάρχουν πάντα πιθανές αιτίες που θα μπορούσαν να παρασύρουν ολόκληρη την περιοχή σε έναν εξουθενωτικό πόλεμο.

Πέραν αυτού, η αδυναμία των παγκόσμιων δυνάμεων να επιλύσουν την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, το πιο δυσεπίλυτο από τα προβλήματα της περιοχής, θα συνεχίσει να αποτελεί πηγή αστάθειας.

Όσο δεν βρίσκεται λύση και συνεχίζεται η παράνομη κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών, το ενδεχόμενο να βυθιστεί η περιοχή σε πόλεμο θα παραμένει, περιμένοντας πάντα μία σπίθα.