Κόνραντ Αντενάουερ: Γραμμή του, η ευθεία

Ο Κόνραντ Αντενάουερ, καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, φτάνει απόψε στην Αθήνα. Προ 36 ετών, ύστερα από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, οι ιατροί τού είχαν προφητεύσει ότι σ’ όλη του την ζωή θα έμενε ανάπηρος και ποτέ πια δεν θα ήταν ικανός για εργασία. Λίγο αργότερα τον επεσκέφθη μια αντιπροσωπεία της μεγάλης πόλεως του Ρήνου, της Κολωνίας, και του πρόσφερε το αξίωμα του δημάρχου. Ο Κόνραντ Αντενάουερ, που κατά την γνώμη των ιατρών ήταν καταδικασμένος σε αδράνεια, δέχτηκε αμέσως την πρότασι. Κι’ ας μην είχε συνέλθει ακόμα, ας στηριζόταν σε δυο μπαστούνια, κι’ ας κούτσαινε. Το σώμα του είχε χτυπηθή. Η ψυχή του έμενε αδάμαστη. Ο Κόνραντ Αντενάουερ είναι σήμερα 78 ετών. Στη Δυτική Γερμανία, στο άμεσον περιβάλλον του, διηγούνται για τον μεγάλον αυτόν Γέρο της πολιτικής το ακόλουθο επεισόδιο. Ανέβαινε δυο-δυο τα σκαλοπάτια της ατέλειωτης σκάλας του σπιτιού του, προηγείτο των συνοδών του που στεκόντουσαν κάθε τόσο λαχανιασμένοι να πάρουν αναπνοή, τους περίμενε στο κεφαλόσκαλο, κι’ όταν τους έβλεπε να πλησιάζουν, τους έλεγε από του ύψους του μεγαλείου του κι’ όχι χωρίς κάποιο οίκτο: «Και να σκέπτεται κανείς ότι εσείς αντιπροσωπεύετε τις νεώτερες γενεές της Γερμανίας, την γερμανική νεολαία!»

«ΤΑ ΝΕΑ», 9.3.1954, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο άνθρωπος αυτός με την χαλύβδινη θέλησι και την καταπληκτική ζωτικότητα, που διατηρείται αμείωτη και στα 78 χρόνια του, αυτός ο Γερμανός που δεν λυγίζει μπροστά σε καμμιά δυσκολία, θεωρείται σήμερα σ’ όλο τον κόσμο —κι’ εκεί που τον θαυμάζουν, κι’ εκεί που τον μισούν— ως ενσάρκωσις και σύμβολο της χώρας του. Το πορτραίτο του Αντενάουερ είναι από πολλών απόψεων και πιστό πορτραίτο της Γερμανίας. Γιατί και γι’ αυτήν, όπως έκαναν προ 36 ετών οι ιατροί για τον Αντενάουερ, πολλοί έκαναν στο 1945 που είχε πέσει, όπως είχε πέσει κι’ ο Αντενάουερ, την διάγνωσι πως δεν επρόκειτο να συνέλθη ποτέ και πως ήταν καταδικασμένη να είναι για μακρά σειρά ετών και μάλλον επ’ αόριστον ο μεγάλος ανάπηρος της Διεθνούς Πολιτικής. Από το 1945 έως το 1954 μεσολαβούν εννιά χρόνια, και μέσα στο σύντομο αυτό διάστημα η Γερμανία του Αντενάουερ επέτυχε την οικονομική και πολιτική της ανόρθωσι, που πάει να την ολοκληρώση και με την στρατιωτική της αναγέννησι. Δεν είναι πολλές μέρες —15 Φεβρουαρίου— που το γνωστό αμερικανικό περιοδικό «Τάιμ» τόνιζε σε μια χτυπητή κίτρινη μανσέττα του χρωματιστού του εξωφύλλου και με υπερπαχέα μαύρα γράμματα: «Γερμανία, η μυθώδης ανόρθωσις». Και στο εσωτερικό του ιδίου τεύχους του, σχολιάζοντας την γερμανική ανόρθωσι, την χαρακτηρίζει ως το «υπ’ αρ. 1 οικονομικό φαινόμενον του μεταπολεμικού κόσμου». Τα πράγματα και τα σχήματα αναδεικνύονται καλύτερα με την αντίθεσι και την αντιπαράθεσι. Και υπάρχει το κοντράστο: το «Τάιμ» είναι το ίδιο αμερικανικό περιοδικό που προσφάτως ακόμα περνούσε το αναμμένο σίδερο του ελέγχου του στο σώμα δύο άλλων χωρών, της Γαλλίας και της Ιταλίας. Μιλούσε με σκληρή γλώσσα για τις αδυναμίες, τα ασθενή σημεία τους, την αχίλλειο φτέρνα τους. Αντιθέτως μιλάει με θαυμασμό για την γερμανική δύναμι.

Το αμερικανικό εγκώμιο, μπορεί όμως να παρατηρηθή, υπαγορεύεται από την σκοπιμότητα: η αμερικανική πολιτική βαθμολογεί τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης ανάλογα με την προθυμία που δείχνουν για την συγκρότησι του αμυντικού τείχους της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητος. Η Γερμανία του Αντενάουερ έφτασε να τροποποιήση ακόμα και το Σύνταγμά της για να επιταχύνη την στρατιωτική της αξιοποίησι, ενώ η ψυχολογία, αν όχι κι’ η πολιτική της Γαλλίας μπροστά στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα συνοψίζεται στο «παρελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο»! Όσο για την Ιταλία, η χώρα αυτή, ύστερα από τις γενικές εκλογές του περασμένου Ιουνίου, δείχνει το αινιγματικό πρόσωπο της Σφιγγός… Είναι λοιπόν φυσικό η Γερμανία του Αντενάουερ, με το να βρίσκεται πλησιέστερα στην αμερικανική πολιτική και τις άμεσες επιδιώξεις της, να εισπράττη ενθουσιώδη κι’ ανεπιφύλακτα αμερικανικά εγκώμια.

«ΤΑ ΝΕΑ», 9.3.1954, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ωστόσο, η διαπίστωσις της γερμανικής ανορθώσεως σ’ όλη την κλίμακα των αισθημάτων και των διαθέσεων, από την ομολογία έως τον φθόνο, κι’ από την διαμαρτυρία έως τα ανήσυχα συναισθήματα, υπάρχει κι’ από άλλες πλευρές. Υπάρχει μάλιστα από μια πλευρά που, για λόγους ιστορικούς και πολιτικούς, είναι η πιο ευαίσθητη σε ό,τι αφορά την Γερμανίαν: την γαλλική. Αν το αμερικανικό περιοδικό «Τάιμ» μιλούσε στις 15 Φεβρουαρίου 1954 για την «μυθώδη ανόρθωσι της Γερμανίας» και την χαρακτήριζε ως το «υπ’ αρ. 1 οικονομικό φαινόμενον του μεταπολεμικού κόσμου», η γαλλική «Ιλλουστρασιόν», αντιπροσωπευτικό κι’ αυτή στο είδος της περιοδικό, εχαρακτήριζε στους τίτλους που έβαζε σε μια έρευνά της του Σεπτεμβρίου 1953 την γερμανική ανόρθωσι ως «μια από τις ταχύτερες που εγνώρισε η Ιστορία».

Θέλετε μια ομολογία και από άλλη πλευρά; Υπάρχει κι’ αυτή, και μάλιστα στον τόνο της διαμαρτυρίας και της ανήσυχης προειδοποιήσεως: μερικοί αγγλικοί οίκοι έχουν τόσον θορυβηθή από τον ανταγωνισμό που τους κάνει σήμερα η Δυτική Γερμανία στο εμπορικό πεδίο, ώστε να θυμίζουν στους πελάτες τους ότι οι Γερμανοί που θέλουν σήμερα να τους πουλούν εμπορεύματα ήταν οι ίδιοι που χθες κατεσκεύαζαν τα V-25 που βομβάρδιζαν το Λονδίνον. Και το «Νταίηλυ Εξπρές» του λόρδου Μπήβερμπρουκ, αναφερόμενο στον ίδιο ανταγωνισμό, ετόνιζε τώρα τελευταία ακόμα: «Θα σας κτυπήσουν και πάλιν αυτοί οι Γερμανοί!»

Το πορτραίτο του Αντενάουερ είναι ταυτοχρόνως και το πορτραίτο της Γερμανίας. Σ’ ένα όμως ουσιώδες σημείο η ιστορία του διαφέρει ριζικά από την ιστορία της χώρας του. Από το 1876, που γεννήθηκε ο Αντενάουερ, η Γερμανία όχι μόνον υπέστη δύο μεγάλες καταστροφές που γι’ αφορμή τους είχαν την σύγκρουσί της με άλλα έθνη, τον πόλεμο, αλλά περιπλανήθηκε κι’ εσωτερικώς σ’ επικινδύνους δρόμους, πέρασε κρίσεις και παρασύρθηκε σε περιπέτειες που τις πλήρωσε ακριβά κι’ αυτή κι’ όλος ο άλλος κόσμος μαζί της. Από την δημιουργική περίοδο του Βίσμαρκ πέρασε χωρίς κανένα δισταγμό στον επιθετικό παγγερμανισμό του Κάιζερ, κι’ από αυτόν, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο κομματικό χάος της ερμαφρόδιτης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, κι’ από αυτήν και το πρώτο κοινοβουλευτικό της πείραμα στο άλλο άκρο, την απροκάλυπτη δικτατορία και την παραφροσύνη του χιτλερικού ολοκληρωτισμού. Με άλλα λόγια, από το 1876 έως το 1939 η Γερμανία ξέσχιζε απότομα την παράδοσι και την συνοχή της εξελίξεως, κι’ ανέτρεπε παλιές αξίες και τις αντικαθιστούσε με άλλες, που ήθελε να τις επιβάλη διά της βίας.

Η σταδιοδρομία όμως του Αντενάουερ εμφανίζει ενότητα, χωρίς παρεκκλίσεις και χωρίς τεθλασμένες. Γραμμή του είναι η ευθεία. Τα νεανικά του χρόνια συμπίπτουν με την προκαϊζερική περίοδο, την εποχή που η Γερμανία, υπό την συνετή καθοδήγησι του Βίσμαρκ, είχε γίνει ισχυρή, αλλά διατηρούσε μέτρο στην πολιτική της, ήταν μετριοπαθής και λογική, και συγκατελέγετο μεταξύ των φορέων της ευρωπαϊκής τάξεως. Έως σήμερα ακόμα ο Αντενάουερ αντανακλά κάτι από εκείνη την εποχή, από εκείνο το πνεύμα της μετριοπαθείας και την πίστι προς την ευρωπαϊκή τάξι. Δυο πόλεμοι της Γερμανίας κατά της Γαλλίας δεν κατώρθωσαν να τον κάνουν να χάση ή να προδώση την συμπάθειά του προς τον δυτικό γείτονα της χώρας του. Στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, τότε που την Γερμανίαν την κυβερνούσαν οι σοσιαλισταί, έδειξε ως δήμαρχος της Κολωνίας πνεύμα προοδευτικού συντηρητισμού, διηύθυνε τον δήμο του σαν καλός πατέρας που φροντίζει για τα παιδιά του, σαν ένας εργοστασιάρχης που ενδιαφέρεται για τους εργάτες του, και δεν αποκλείει έως ένα σημείο τις καινοτομίες και τις μεταρρυθμίσεις, αλλά που εννοεί να διευθύνη την επιχείρησί του με τις πατριαρχικές αντιλήψεις του οικογενειάρχη του καλού παλιού καιρού, μακρυά από κάθε ανατρεπτική επαναστατική ιδέα, μακρυά κι’ από αυτόν ακόμα τον σοσιαλισμό. Μόλις όμως ανήλθαν στην εξουσία ο Χίτλερ και οι ναζήδες, ο Αντενάουερ, ασυνθηκολόγητος εχθρός της βίας υπό όλες της τις μορφές, έσπευσε να παραιτηθή. Τρεις φορές συνελήφθη για σύντομο διάστημα, όχι όμως γιατί πέρασε στην ενεργό αντίστασι —δεν έχει την ιδιοσυγκρασία του μαχητή που κατεβαίνει στο δρόμο— αλλ’ απλώς και μόνο γιατί υπήρχε και διατηρούσε τις ιδέες του και τον αλύγιστο χαρακτήρα του. Ενοχλούσε το δικτατορικό καθεστώς όχι ως δρώσα δύναμις, ούτε καν ως πολιτικό πρόσωπο, αλλ’ ως ηθική προσωπικότης. Κι’ ίσαμε σήμερα, που μετά την κατάρρευσι και την άβυσσο που έρριξε την Γερμανίαν ο Χίτλερ, ανέλαβε στη μεταπολεμική Γερμανία μια από τις δυσκολώτερες αποστολές και ένα από τα πιο εκτεθειμένα πόστα, και σήμερα ακόμα που οι ανακοινώσεις του έχουν παγκόσμια απήχησι κι’ οι αρχηγοί των νικητριών δυνάμεων τού ζητούν την γνώμη του, τίποτε στις πράξεις και στους λόγους του Αντενάουερ δεν έρχεται σε αντίθεσι και σύγκρουσι με ό,τι πίστευε σ’ όλα αυτά τα 78 χρόνια της ζωής του. Τίποτε, ούτε η πίστις του στο καθεστώς της ελεύθερης συζητήσεως, αλλά και της ισχυράς κυβερνήσεως, ούτε η πίστις του στην ιδέα και την ανάγκη της ευρωπαϊκής ενότητας, ούτε η αρνητική του στάσις απέναντι του σοσιαλισμού, ούτε η καθολική Χριστιανοδημοκρατία του, ούτε ο ιδεαλισμός στην κοσμοθεωρία του, ούτε ο ρεαλισμός που χαρακτηρίζει την πολιτική του τακτική, αποτελούν παρέκκλισι από την οδό που ανέκαθεν ακολούθησε στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του.

Το περίεργο στην φωτεινή αυτή προσωπικότητα είναι πως δεν έχει διαφάνεια. Ο ιδιωτικός του βίος παραμένει αδιείσδυτος. Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για την ζωή του και τις συνήθειές του. Ότι δεν καπνίζει και δεν πίνει, αλλ’ αντιθέτως τρελλαίνεται για τα γλυκίσματα, ότι η αδυναμία του είναι η ανθοκομία, ότι πάσχει από αϋπνίαν χωρίς αυτό να τον εμποδίζη να είναι στο πόδι από τα χαράματα, πως τα αγαπημένα του αναγνώσματα είναι τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Έντγκαρ Ουάλλας ή τα παλιά ποιήματα του Γερμανού Άιχεντορφ, κι’ ότι καμμιά φορά, αντί να σέρνη από το λουρί το σκυλί του, σέρνει μαζί του στον περίπατο από το λουρί ένα κάτασπρο αρνάκι που το λέει «Νέλκε», δηλαδή Γαρούφαλο. Το γεγονός πως ο ιδιωτικός του βίος είναι σχεδόν άγνωστος αποκαλύπτει ένα άλλο ουσιαστικό στοιχείο της πολιτικής και ηθικής του προσωπικότητας: ο Αντενάουερ, όση εκτίμησι και όσο σεβασμό κι’ αν εμπνέη στο λαό του, όσο κι’ αν αναγνωρίζωνται από τους συμπατριώτες του οι μεγάλες υπηρεσίες του, δεν υπήρξε ποτέ δημοφιλής. Είναι μία ιδιοσυγκρασία αντιδημαγωγική, που δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για την μεγάλη δημοτικότητα.

*Άρθρο για τον Κόνραντ Αντενάουερ, που έφερε τον τίτλο «Η Γερμανία του Αντενάουερ – Η χώρα που υπέταξε τους κατακτητάς της» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τρίτη 9 Μαρτίου 1954, ημέρα κατά την οποία ο γερμανός καγκελάριος επρόκειτο να πραγματοποιήσει επίσημη επίσκεψη στη χώρα μας.

Ο Κόνραντ Αντενάουερ, που έφυγε από τη ζωή στις 19 Απριλίου 1967, σε ηλικία 91 ετών, υπήρξε ο πρώτος καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Κατά τη διάρκεια της πολυετούς καγκελαρίας του (1949-1963) ο Αντενάουερ κλήθηκε να λάβει αποφάσεις σημαντικότατες, που καθόρισαν τη μεταπολεμική φυσιογνωμία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας σε επίπεδο εσωτερικής και —κυρίως— εξωτερικής πολιτικής.

Η ενσωμάτωση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην οικογένεια των Δυτικών δημοκρατιών, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η γαλλογερμανική συμφιλίωση είναι συνυφασμένες με το όνομα του Αντενάουερ.

Από το 1917, όταν εξελέγη δήμαρχος της Κολωνίας, έως το 1963, όταν αποσύρθηκε από τον ενεργό πολιτικό βίο σε ηλικία 87 ετών, ο Αντενάουερ πολιτεύτηκε με κύρια χαρακτηριστικά το ρεαλισμό, την αποφασιστικότητα και την αποτελεσματικότητα.

Επί ναζιστικής κυριαρχίας ο Αντενάουερ απώλεσε ως αντιφρονών το δημαρχιακό αξίωμα και φυλακίστηκε δύο φορές.

Μετά τον πόλεμο αφοσιώθηκε στην ίδρυση της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU).

Όταν πήρε στα χέρια του τις τύχες της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, το 1949, ο Αντενάουερ βρισκόταν ήδη σε προβεβηκυία ηλικία (ήταν 73 ετών), γι’ αυτό και του αποδόθηκε η προσωνυμία Der Alte («Ο Γέρος»).

Παρά ταύτα, κατάφερε να ηγηθεί επιτυχώς της χώρας του επί 14 ολόκληρα χρόνια και να διαμορφώσει, ως ο γηραιότερος καγκελάριος στη γερμανική ιστορία, συνθήκες δημοκρατικής ομαλότητας, σταθερότητας και ευημερίας, ξορκίζοντας παράλληλα το κακό παρελθόν και τις μνήμες του ναζισμού.

Ο Αντενάουερ υπήρξε εκείνος που κατά γενική ομολογία οδήγησε ταχέως και θαρραλέα τους συμπατριώτες του από την ολοκληρωτική ήττα και τα συντρίμμια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο περίφημο «οικονομικό θαύμα» (Wirtschaftswunder).