Απαγορευμένες ζώνες για τις μηχανότρατες και νέες προστατευόμενες περιοχές – Οι δεσμεύσεις για τις ελληνικές θάλασσες

Σε περίπου 780 εκατ. ευρώ έχει εκτιμηθεί ο προϋπολογισμός για την υλοποίηση των  21 δεσμεύσεων της Ελλάδας για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο πλαίσιο της Διεθνούς Διάσκεψης Our Ocean Conference 2024 που διεξήχθη στην Αθήνα.  Η… μερίδα του λέοντος, ήτοι 500 εκατ. ευρώ, προορίζεται για  την «πράσινη» μετάβαση της ναυτιλίας, με την ηλεκτροδότηση πλοίων σε 12 λιμάνια της χώρας, το λεγόμενο “cold ironing”.

Για τη δημιουργία των δύο νέων θαλάσσιων πάρκων στο Αιγαίο και το Ιόνιο πέλαγος θα απαιτηθούν 10,7 εκατ. ευρώ, ενώ 30 εκατ. ευρώ υπολογίζεται το κόστος για την αποζημίωση των αλιέων με μηχανότρατες καθώς θα τους απαγορευτεί το ψάρεμα στις προστατευόμενες περιοχών. Όσο για τα υπόλοιπα έργα, εκ των οποίων πολλά ήταν ήδη δρομολογημένα καθώς αποτελούν και υποχρεώσεις της χώρας μας έναντι της ΕΕ ή του ΟΗΕ,  τα πλέον φιλόδοξα είναι τα προγράμματα ενίσχυσης ακτοπλοϊκών συνδέσεων με πράσινα πλοία  ύψους  80 εκατ. ευρώ  και προώθησης της βιώσιμης γαλάζιας οικονομίας, αλιείας και υδατοκαλλιεργειών προϋπολογισμού 70 εκατ. ευρώ.

Ειδικότερα, οι 21 δεσμεύσεις είναι οι εξής:

1) Απαγόρευση της μηχανότρατας (247 σκάφη) από όλες τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές έως το 2030, ξεκινώντας από τα Εθνικά Θαλάσσια πάρκα έως το 2026. 

Διάρκεια: 7 χρόνια (2024-2030)

Προϋπολογισμός:  έως 30 εκατ. ευρώ (κυρίως για αποζημιώσεις των αλιέων). Τα κονδύλια θα προέλθουν από τα έσοδα των πλειστηριασμών δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων,  το  Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και από αντισταθμιστικά μέτρα που θα επιβληθούν στις επενδύσεις υπεράκτιων αιολικών πάρκων.

Φορέας υλοποίησης: Λιμενικό σώμα, ΟΦΥΠΕΚΑ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Περιγραφή: Οι μηχανότρατες στη Μεσόγειο, σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία επιτρέπεται να αλιεύουν σε βάθη μεταξύ 50 και 1.000 μέτρων και σε απόσταση μεγαλύτερη από 1,5 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή. Ωστόσο,  η αστυνόμευση της δραστηριότητας στην Ελλάδα δεν έχει καταστεί εφικτή, γι΄ αυτό θα απαγορευτεί η αλιεία με μηχανότρατα στις προστατευόμενες περιοχές. Η μηχανότρατα θεωρείται η μεγαλύτερη απειλή για τους θαλάσσιους οικοτόπους καθώς προκαλεί καταστροφές στον βυθό, συχνά μη αναστρέψιμες,  διαταράσσοντας την τροφική αλυσίδα και επηρεάζοντας   όλα τα ευάλωτα  θαλάσσια είδη, π.χ. κοράλλια, λιβάδια Ποσειδονίας, ισχυαποθέματα κ.ά..  Επίσης,  εκπέμπει σημαντικές ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου,  συγκρίσιμες σε ποσότητα σε αυτές της αεροπορίας.

2) Διεύρυνση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών καλύπτοντας το 32% των πελάγων έως το τέλος του 2024.

Φορέας Υλοποίησης: ΟΦΥΠΕΚΑ

Προϋπολογισμός:   10.707.187,54 ευρώ από ευρωπαϊκά κονδύλια (πρόγραμμα LIFE) και Πράσινο Ταμείο

Περιγραφή: Σήμερα οι θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές  καταλαμβάνουν έκταση 22.796 km2 και καλύπτουν το 18,3% των θαλάσσιων υδάτων της χώρας.  Για την επίτευξη του στόχου θα ιδρυθούν εντός του έτους δύο νέα εθνικά θαλάσσια πάρκα.

Το νέο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αιγαίου θα έχει συνολική έκταση άνω των 8.000 km2 (συμπεριλαμβανομένων των υφιστάμενων περιοχών Natura 2000 των 545 km2). Το πάρκο θα καλύπτει το 6,61% των ελληνικών χωρικών υδάτων. Ο πυρήνας του θα είναι οι μικρές βραχονησίδες (σχεδόν όλες είναι ήδη χαρακτηρισμένες ως Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά και τη Βιοποικιλότητα) και το θαλάσσιο περιβάλλον τους. Ουσιαστικά περιλαμβάνει 13 υπάρχουσες περιοχές Natura 2000  και επεκτείνεται η  προστασία τους προς τη θάλασσα. Κύριος στόχος είναι η προστασία των άγριων πτηνών, όπως του μαυροπετρίτη που υπάρχει σε όλες αυτές τις περιοχές ή του σπιζαετού που αναπαράγεται στην Αντίμηλο. Οι βραχονησίδες χρησιμοποιούνται επίσης από αποδημητικά είδη πτηνών  ως σταθμός  κατά την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή μετανάστευση. Επίσης, σημαντική είναι η παρουσία φώκιας Monachus monachus καθώς και δελφινιών, ενώ στα βαθύτερα νερά περνούν φάλαινες φυσητήρες, ζωνοδέλφινα και ζιφιοί.

Το νέο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ιονίου (από τα βόρεια της Κεφαλονιάς έως νότια των Αντικυθήρων) θα είναι συνολικής έκτασης άνω των 14.000 km2 (συμπεριλαμβανομένων υφιστάμενων περιοχών Natura 3.668,86 km2). Το πάρκο θα καλύπτει πάνω από το 11% των ελληνικών χωρικών υδάτων, με το Ιόνιο τμήμα της Ελληνικής Τάφρου να είναι ο πυρήνας του. Η περιοχή είναι πολύ σημαντική για τα θαλάσσια θηλαστικά (φάλαινες, δελφίνια, ζιφιοί,  Monachus monachus), τις   χελώνες Caretta caretta, τα υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδονίας, ενώ στα  βαθιά νερά υπάρχουν κοραλλιογενείς σχηματισμοί.

Σήμερα, έπειτα από μεγάλη καθυστέρηση,  βρίσκονται υπό επεξεργασία τα  Σχέδια Διαχείρισης και τα Προεδρικά Διατάγματα που θα καθορίσουν τους όρους και συνθήκες προστασίας και τις επιτρεπόμενες χρήσεις.

3) Λειτουργία από το 2026 συστήματος επιτήρησης των προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών

Φορέας Υλοποίησης: ΟΦΥΠΕΚΑ, με τη συνεργασία του Global Fishing Watch (GFW) και του Ιδρύματος Α.Κ.Λασκαρίδη.

Διάρκεια: 2 χρόνια (2024-2025)

Προϋπολογισμός: 10,58 εκατ. ευρώ από Ταμείο Ανάκαμψης .

Περιγραφή: Το έργο περιλαμβάνει τη δημιουργία συστήματος επιστημονικής παρακολούθησης και επιτήρησης των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών της Ελλάδας, με χρήση φορητού εξοπλισμού (όπως GPS, κάμερες κ.λπ.), τηλεπισκόπηση, πλοία ανοιχτής θαλάσσης, εναέρια επιτήρηση κλπ..  Θα υποστηρίζεται επίσης από  πλατφόρμας χαρτογράφησης, σε συνδυασμό με  συστήματα AIS (από τον διεθνή οργανισμό Global Fishing Watch  και το Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης) για την παρακολούθηση της αλιευτικής δραστηριότητας σε σχεδόν πραγματικό χρόνο.

4) Χαρτογράφηση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών 

Φορέας Υλοποίησης: Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) με τη συνδρομή του ΟΦΥΠΕΚΑ

Διάρκεια: 1 έτος προετοιμασίας (πρόσκληση ενδιαφέροντος και φάση προμήθειας) + 3 έτη (φάση υλοποίησης) (2024-2027)

Προϋπολογισμός: 8,4 εκατ. ευρώ από το Ταμεία Συνοχής.

Περιγραφή: θα αποτελέσει απαραίτητο εργαλείο για την αποτύπωση, την κατάσταση και τον  σχεδιασμό μιας αποτελεσματικής παρακολούθησης ώστε να υποστηριχθούν πολιτικές που αφορούν τις οικονομικές δραστηριότητες που συνδέονται με τη θάλασσα, αλλά και τηνπροστασία και αποκατάσταση θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών.

Οι τράτες που σέρνουν δίχτυα καταστρέφουν ό,τι βρουν μπροστά τους στον βυθό

5) Δράση για την αναγνώριση  σημαντικών περιοχών για τις θαλάσσιες χελώνες Caretta caretta και Μίδας.

Φορέας υλοποίησης: ΥΠΕΝ/ΟΦΥΠΕΚΑ

Διάρκεια: 48 μήνες

Προϋπολογισμός: 2.953 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης 2021 – 2027

Περιγραφή:  Οι θαλάσσιες χελώνες  είναι μεταναστευτικά είδη και οι θαλάσσιοι βιότοποι διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στον κύκλο ζωής τους για την αναζήτηση τροφής, το ξεχειμώνιασμα και την ανάπτυξή τους. Η γνώση  σχετικά με τη χωρική κατανομή των χελωνών   είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των προκλήσεων   που αντιμετωπίζουν οι πληθυσμοί τους. Η Δράση στοχεύει στην αγορά και εγκατάσταση 200 δορυφορικών πομπών σε θαλάσσιες χελώνες (Caretta caretta  και Chelonian mydas) και στην ανάπτυξη ενός έξυπνου, ψηφιακού, συστήματος υποστήριξης  με στόχο τον εντοπισμό  περιοχών υψηλού κινδύνου.

6) Βελτίωση της περιβαλλοντικής κατάστασης σε Κορινθιακό, Θερμαϊκό, Σαρωνικό και Παγασητικό

Φορέας Υλοποίησης: ΥΠΕΝ

Διάρκεια: 1 έτος (πρόσκληση ενδιαφέροντος & φάση προμήθειας) + 2 χρόνια (υλοποίηση) (2024-2026)

Προϋπολογισμός: 1,5 εκατ. ευρώ από τα ταμεία συνοχής

Περιγραφή: Στόχος είναι η λήψη tailor-made δράσεων στους τέσσερις κόλπους για τη βελτίωση του περιβάλλοντος.  Θα γίνει διεξοδική  ανάλυση των χαρακτηριστικών τους και των κυρίαρχων πιέσεων.

7) Εφαρμογή ψηφιακών τεχνικών, σε  συνδυασμό με   παρακολούθηση και επιθεώρηση της θαλάσσιας ρύπανσης

Φορέας Υλοποίησης: ΤΑΙΠΕΔ

Διάρκεια: 2 χρόνια (2024-2025)

Προϋπολογισμός: 5 εκατ. ευρώ από RRF

Περιγραφή: Ένας συνδυασμός τεχνικών παρακολούθησης με αισθητήρες, drones και δορυφορική τηλεπισκόπηση, παράλληλα με  χρήση ψηφιακών μέσων ανάλυσης και διαχείρισης (Internet of Things, κόμβοι δεδομένων κ.α) θα ενισχύσει το πρόγραμμα παρακολούθησης για την  αξιολόγηση της περιβαλλοντικής κατάστασης των ελληνικών θαλάσσιων υδάτων.

8) Παρακολούθηση παράκτιων και θαλάσσιων υδάτων μέσω τηλεπισκόπησης για αντιμετώπιση  οικολογικών φαινομένων

Φορέας υλοποίησης: Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διάρκεια: 3 έτη (2023-2025)

Προϋπολογισμός: 120.000 ευρώ από το Πράσινο Ταμείο

Περιγραφή: Παρακολούθηση παράκτιων και θαλάσσιων υδάτων με δορυφόρο για συγκέντρωση εξειδικευμένων πληροφοριών όπως για εστίες με φυτοπλαγκτόν, θαλάσσια λάσπη, θολότητα από θαλάσσιες ανασκαφές, εστίες από πληθυσμούς μεδουσών, προκειμένου να λαμβάνονται άμεσα μέτρα για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Το έργο θα εστιάσει σε περιοχές όπου εμφανίζονται συχνά τέτοια φαινόμενα όπως οι:

α) Θάλασσα Δαρδανελίων/Μαρμαρά, Εκβολές Έβρου

β) Εκβολές Νέστου, Κόλπος Καβάλας, Στρυμονικός,

γ) Θερμαϊκός Κόλπος,

δ) Παγασητικός και Μαλιακός Κόλπος

ε) Σαρωνικός.

9) Διαχείριση και χρήσεις στις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές.

Φορέας υλοποίησης: ΥΠΕΝ

Διάρκεια: 2 χρόνια (2024-2025)

Προϋπολογισμός: 6,7 εκατ. ευρώ από ταμεία συνοχής

Περιγραφή: Σήμερα, έπειτα από μεγάλη καθυστέρηση,  βρίσκονται υπό επεξεργασία τα  Σχέδια Διαχείρισης και τα Προεδρικά Διατάγματα που θα καθορίσουν τους όρους και συνθήκες προστασίας και τις επιτρεπόμενες χρήσεις.

10) “Πράσινη” μετάβαση της ναυτιλίας με ηλεκτροδότηση των πλοίων σε 12 λιμάνια (το λεγόμενο “cold ironing”) έως το 2030

Φορείς Υλοποίησης:  ΥΠΕΝ και Υπουργείο Ναυτιλίας.

Διάρκεια:  6 χρόνια (2025-2030)

Προϋπολογισμός: 500 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Απανθρακοποίησης για τα  νησιά, το Connecting Europe Facility και, εάν χρειαστεί από το  Alternative Fuels Infrastructure Facility.

 Περιγραφή: Το έργο αφορά δώδεκα λιμάνια της χώρας τα οποία θα μετατραπούν σε ενεργειακούς κόμβους.  

11) Περιορισμός των πλαστικών σκουπιδιών από τα ελληνικά ύδατα κατά 50% και από τα μικροπλαστικά κατά 30% έως το 2030, σε σύγκριση με το 2019. 

Φορείς Υλοποίησης: ΥΠΕΝ / Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης / Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης

Διάρκεια: 7 χρόνια (2024-2030)

Προϋπολογισμός: 10 εκατ. ευρώ από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης

Περιγραφή:  Όλες οι υπάρχουσες δράσεις για καθαρισμό παραλιών, βυθών και θαλασσών που υλοποιούνται με  πρωτοβουλία ιδιωτών, ΜΚΟ, δήμων και άλλων φορέων θα μπουν κάτω από  την ομπρέλα ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης του ΥΠΕΝ, το οποίο θα κινητοποιήσει ιδιωτικούς πόρους για την υποστήριξη των δράσεων.

12) Αποκατάσταση του 30% θαλάσσιων οικοτόπων έως το 2030

Φορέας Υλοποίησης: ΥΠΕΝ/ΟΦΥΠΕΚΑ

Διάρκεια: 6 χρόνια (2025-2030)

Προϋπολογισμός: 1 εκατ. ευρώ από τα ταμεία συνοχής

13) Εγκατάσταση συστήματος παρακολούθησης μεγάλων θηλαστικών και έγκαιρης προειδοποίησης πλοίων 

Φορέας υλοποίησης: ΥΠΕΝ/ΟΦΥΠΕΚΑ

Διάρκεια: 4,5 χρόνια (2024-2028)

Προϋπολογισμός: 3 εκατ. ευρώ από ιδιώτες χορηγούς, ΟΦΥΠΕΚΑ και Πράσινο Ταμείο.

Περιγραφή:  Θα εγκατασταθεί σύστημα παρακολούθησης μεγάλων θηλαστικών, κυρίως φαλαινών, στην   περιοχή μεταξύ Κυθήρων, Ακρωτηρίου Ταίναρου και Ακρωτηρίου Μαλέα και σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης πλοίων ώστε να επιβραδύνουν όταν περνούν από περιοχή όπου εντοπίζεται κάποιο θηλαστικό και να αποφεύγεται η  σύγκρουση μαζί του.

14) Κύρωση της συμφωνίας, βάσει της σύμβασης  του ΟΗΕ  για το δίκαιο της θάλασσας που αφορά στη διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας πριν το Συνέδριο για τους Ωκεανούς το 2025.

Φορέας υλοποίησης: Υπουργείο Εξωτερικών

15) Σχέδιο αντικατάστασης στόλου για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της  ακτοπλοΐας

Φορέας υλοποίησης: Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής

Διάρκεια: 2 χρόνια (2024-2025)

Προϋπολογισμός: 1,25 εκατ. ευρώ από RRF

Περιγραφή: Η ακτοπλοΐα  στην Ελλάδα συνδέει 116 κατοικημένα νησιά όπου κατοικούν περίπου 1,4 εκατομμύρια πολίτες (14,6% του συνολικού πληθυσμού της χώρας) με την ηπειρωτική χώρα.   Στόχος η εκπόνηση αναλυτικής μελέτης για την αναβάθμιση του στόλου, η χάραξη στρατηγικής και η ανάπτυξη μηχανισμού χρηματοδότησης για τη σταδιακή ανανέωση των πλοίων.

16) Ενίσχυση ακτοπλοϊκών συνδέσεων με πράσινα πλοία 

Φορέας Υλοποίησης: Υπουργείο Ναυτιλίας

Διάρκεια: 60 μήνες (2024-2029)

Προϋπολογισμός: 80 εκατ. ευρώ  από το εθνικό πρόγραμμα «Μεταφορές  2021-2027»

Περιγραφή:  Στο Εθνικό Πρόγραμμα «Μεταφορές 2021-2027» υπάρχει πρόβλεψη για  την προώθηση των ακτοπλοϊκών μεταφορών.  Η δράση, με χρηματοδότηση   80 εκατ. ευρώ υπό το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης περιλαμβάνει ενίσχυση των ακτοπλοϊκών συνδέσεων (έως το 2029) χρησιμοποιώντας «πράσινα» πλοία, ιδίως για τα απομακρυσμένα νησιά.

17) Αναβάθμιση των εγκαταστάσεων του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) 

Φορέας υλοποίησης: Υπουργείο Ανάπτυξης

Διάρκεια: 3 χρόνια (2024-2026)

Προϋπολογισμός: 15 εκατ. ευρώ από RRF

Περιγραφή: Το έργο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, κατασκευή νέου εργαστηρίου στην Ανάβυσσο, νέου κτιρίου για υποβρύχια οχήματα στις Γούρνες Ηρακλείου Κρήτης, προμήθεια  ενός υποβρύχιου τηλεχειριζόμενου οχήματος  κ.ά.

18) Προώθηση του καταδυτικού τουρισμού

Φορέας υλοποίησης: Υπουργείο Τουρισμού

Διάρκεια: 3 χρόνια (2024-2026)

Προϋπολογισμός: 22 εκατ. ευρώ από RRF

Περιγραφή: Στόχος είναι η  βελτίωση του τουριστικού προϊόντος της χώρας με την ανάπτυξη διαφορετικών «προϊόντων», όπως π.χ. τη δημιουργία υποβρύχιων πάρκων  κ.ά.

19) Εγκατάσταση Ευρωπαϊκού Κέντρου Αναφοράς για τα θαλάσσια είδη

Φορείς υλοποίησης: Πανεπιστήμιο Κρήτης, Βιολογικό Κέντρο της Ακαδημίας Επιστημών της Τσεχίας, Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων

Διάρκεια: τουλάχιστον 7 χρόνια

Προϋπολογισμός: 255.000 ευρώ από κονδύλια της Ε.Ε

Περιγραφή: Οι κύριες δραστηριότητες του κέντρου θα αφορούν στα είδη των υδατοκαλλιεργειών. Θα παρέχει επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις στις αρμόδιες εθνικές αρχές, δίκτυα ή επιστημονικούς φορείς.

20) Προώθηση της βιώσιμης γαλάζιας οικονομίας,της αειφόρου αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών.

Φορέας υλοποίησης: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων

Προϋπολογισμός: τουλάχιστον 70 εκατ. ευρώ από ευρωπαϊκούς πόρους.

Περιγραφή:  Προώθηση της αειφόρου   αλιείας και  υδατοκαλλιέργειας,  της μεταποίησης στις τοπικές παράκτιες κοινότητες, της παραγωγής τοπικών παραδοσιακών προϊόντων υψηλής ποιότητας ενώ σχεδιάζεται απλοποίηση των διαδικασιών για την εκκίνηση του αλιευτικού τουρισμού.

21) Ανάκληση αδειών για τις βιντζότρατες

Φορέας υλοποίησης: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων

Προϋπολογισμός: 3.050.000 ευρώ από de minimis κρατική ενίσχυση