Δημήτρης Μαρωνίτης: Ο χρόνος ραγισμένος και ακίνητος

Απίστευτο: στις 27 Φεβρουαρίου συμπληρώθηκαν τριανταπέντε χρόνια συνεργατικής παρουσίας μου στο «Βήμα». Εναρκτήριο έτος από Χριστού γεννήσεως το 1971, τέταρτο της επάρατης χούντας. Το πράγμα ξεκίνησε ως πρωτοσέλιδη ανά μήνα επιφυλλίδα, που εξελίχθηκε διαδοχικά σε εσωσέλιδη (για κάποιο διάστημα ολοσέλιδη), ώσπου να καταλήξει στα κυριακάτικα «Πολιτιστικά Μονότονα», που μετονομάστηκαν, σε φάση νευρικής κρίσης, «Απολίτιστα Μονοτονικά». Ως εκ τούτου θα μπορούσα νομίμως να ζητήσω: σύνταξη τριακονταπενταετίας· δύο εικονογραφημένα αφιερώματα (ένα στις φιλόξενες «Νέες Εποχές» του Γιάννη Πρετεντέρη, δεύτερο στα αφιλόξενα «Βιβλία» του Νίκου Μπακουνάκη)· τέλος, κρατικό βραβείο διανοητικής και σωματικής αντοχής, δεδομένου ότι αρνήθηκα να γίνω μέλος σε σύλλογο αντιστασιακών της επταετίας. Ως εδώ τα μάλλον ευτράπελα. Έπονται τα κάπως σοβαρά.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.3.2006, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Για τους περίεργους αντιγράφω δύο παραγράφους από την πρώτη εκείνη επιφυλλίδα, η οποία, υπό τον τίτλο «Σημείο αναφοράς», με κατέστησε για εννέα μήνες τρόφιμο του ΕΑΤ-ΕΣΑ. Προηγήθηκαν: απόλυση από το Πανεπιστήμιο· ολιγοήμερος κατ’ οίκον περιορισμός· θερινή παραμονή στα υπόγεια της Ασφαλείας Θεσσαλονίκης· αδιάκριτες οχλήσεις για τη συμμετοχή μου στα «Δεκαοκτώ Κείμενα». Και πάμε στα αποδεικτικά παραθέματα, κατ’ ανάγκην κουτσουρεμένα:

Το πρώτο παράθεμα: Όχι βέβαια άσκοποι και άκαιροι αυτοχειριασμοί. Αλλά, για να ασφαλίσουμε το ψωμί και το μυαλό μας, δεν χρειάζεται τάχα, πλάι στην αναγκαία οικονομία δυνάμεων, να λειτουργήσει και η άλλη αντίρροπη, ριψοκίνδυνη τάση· να χάσουμε στην ανάγκη το ψωμί μας και το μυαλό μας, αν είναι να τα παραδώσουμε στα παιδιά μας ολότελα μολυσμένα;

Το δεύτερο παράθεμα: Γιατί στην προκειμένη περίσταση δεν φτάνουν μόνον οι αγαθές προθέσεις· ίσως μάλιστα και να θολώνουν τα νερά, αν αποδειχτούν στην πράξη ανεφάρμοστες. Άλλο πράγμα να μουρμουρίζεις ιδιωτικά, κι άλλο να μιλάς δημόσια. Η συνέχεια θα δείξει αν ο συγκεκριμένος και σαφής λόγος είναι στις μέρες μας δυνατός και ανεκτός. Και η συνέχεια έδειξε ό,τι είχε να δείξει.

Η επόμενη επιφυλλίδα δημοσιεύεται, στο «Βήμα» πάντα, στις 18.12.1971, ένα μήνα μετά την απόλυσή μου, με μείον δεκαπέντε κιλά. Επιγράφεται «Επιστροφή» και χωρίζεται σε δύο μέρη: στο μέσα και στο έξω.

Το μέσα: Στην αρχή κρεμιέσαι από τις γέφυρες που ενώνουν το μέσα με το έξω, το χθες με το σήμερα. Υπάρχει ευτυχώς ένας ολόκληρος κατάλογος από σωτήριες λέξεις, έτοιμες να σε περάσουν από τη μια όχθη στην άλλη, σε κατάσταση ανακουφιστικής ναυτίας. Η δυσκολία έρχεται όταν πια δεν μπορείς ή αρνείσαι να χρησιμοποιήσεις αυτές τις αιώρες… Φταίει ασφαλώς ο χώρος: μακρόστενος και περίφρακτος… Φταίει και το φως: εγκλωβισμένο ανάμεσα στα δυο ταβάνια από μπετόν, περνά από μια τρύπα στρόγγυλη κι αποπατεί πάνω στο κεφάλι σου. Εκεί που ξεφυσάς τα τρία άλφα της ανάσας σου, κι όπου μεσολαβούν μέρες πολλές, προτού ν’ ακούσεις κάτι δικό σου: πως ήσουν κάποτε έφηβος, ύστερα άντρας με γυναίκα, πατρίδα και παιδιά, σπιτικό και φίλους. Ο χώρος περιορισμένος στις παλάμες και στα πέλματά σου· ο χρόνος ραγισμένος και ακίνητος.

Το έξω: Δύσκολα αποκατασταίνεται ο κύκλος των αισθήσεων. Δύσκολα ξαναπερνούν οι κρίκοι τους στο σώμα. Ο ζαλισμένος δρόμος, η πόρτα του σπιτιού, το ζεστό νερό, το χέρι της γυναίκας, οι αγαπημένοι φίλοι, τα βιβλία — δεν πλησιάζονται παρά με πόνο. Πιο βολικές είναι οι πέτρες και τα όστρακα, τα πράσινα ερείπια, οι θρυμματισμένες πανοπλίες, οι πρώιμες επιγραφές και οι αρχαίοι μύθοι. 

Δυο μέρες στους Δελφούς κι έξι στην Αργολίδα. Ψηλά κι αριστερά από τις Φαιδριάδες το χλωρό στάδιο: έρημο, γεμάτο φως κι αέρα, κιβωτός δίχως οροφή, πολύ κοντά στον πάνω και στον κάτω κόσμο. Κι ανάμεσα ο Κλέοβις και ο Βίτων, με τα μεγάλα πετρωμένα μάτια, τα δυνατά μεριά, όρθιοι κι όμως βυθισμένοι στον ευτυχισμένο ύπνο τους… Ο χώρος έξω από τις παλάμες και τα πέλματά σου· ο χρόνος ξανά ένα ποτάμι από νερό και αίμα. Δεν πρόκειται για ηρεμία, πολύ λιγότερο για κάθαρση. Ίσως ένας άλλος βηματισμός, πιο αργός και πιο υπομονετικός.

Τα προηγούμενα παραθέματα αντλούνται από την πρώτη έκδοση της «Ανεμόσκαλας» (Δεκέμβριος 1972), που τη φρόντισε ο φίλος, απόδημος πια, Δήμος Μαυρομάτης στο βιβλιοπωλείο του Παπαζήση, επί της Φειδίου. Τα δώδεκα κείμενα της «Ανεμόσκαλας» αφιερώνονται στον Χριστόφορο (Αργυρόπουλο), συνήγορο θερμό σ’ εκείνη την έγκλειστη δοκιμασία, για την οδυνηρότερη συνέχεια της οποίας υπάρχουν και οι πρόσθετες «Σημαδούρες». Με κείμενα από τον Γενάρη του 1973 έως τον Δεκέμβρη του 1974, όπου και η «Μαύρη γαλήνη», που περιμένει την αυτόνομη έκδοσή της. Στο μεταξύ: Δώδεκα και μισή, που λέει κι ο ποιητής — αναπολώντας τη χαμένη ηδονή.

*Κείμενο του Δημήτρη Μαρωνίτη, που έφερε τον τίτλο «Το μέσα και το έξω» και είχε δημοσιευτεί στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 12 Μαρτίου 2006.

Ο θεσσαλονικιός Δημήτρης Μαρωνίτης, διαπρεπής φιλόλογος, μεταφραστής, κριτικός και διανοούμενος, γεννήθηκε στις 22 Απριλίου 1929 και απεβίωσε στις 12 Ιουλίου 2016.

Χαρισματικός δάσκαλος και δεινός ερμηνευτής τόσο της αρχαίας όσο και της νέας ελληνικής γραμματείας, ο Μαρωνίτης σφράγισε με το έργο του την εποχή του. Ως εμβριθής μελετητής της ελληνικής γλώσσας και στοχαστής, ως συστηματικός μεταφραστής αρχαίων ελληνικών κειμένων, ως κριτικός έργων νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά και ως ακάματος αρθρογράφος, ο Μαρωνίτης κατάφερε να βρεθεί στην κορυφή των ελληνικών γραμμάτων.

Οι παρεμβάσεις του σε θέματα της γλώσσας, της λογοτεχνίας αλλά και του ελληνικού δημόσιου βίου υπήρξαν πάντα καίριες και κατά κανόνα αιχμηρές.

Ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ευρέως γνωστός ως Δ. Ν. Μαρωνίτης, μετέφρασε τα ομηρικά έπη και έγραψε βιβλία, μονογραφίες και άρθρα για τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Ηρόδοτο, τον Σοφοκλή κ.ά.

Παράλληλα δημοσίευσε μελετήματα και κριτικά κείμενα για μείζονες νεοέλληνες λογοτέχνες (Σολωμό, Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Σαχτούρη, Σινόπουλο, Εγγονόπουλο, Πατρίκιο, Αναγνωστάκη, Αλεξάνδρου, Χειμωνά κ.ά.).

Ο πολυγραφότατος Μαρωνίτης, εκλεκτός συνεργάτης της εφημερίδας «Το Βήμα» επί σαράντα πέντε ολόκληρα έτη (1971-2016), τιμήθηκε το 1981 με το Α’ Κρατικό Βραβείο Κριτικής – Δοκιμίου για το έργο του «Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη» και το 2003 με τον Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και στον πολιτισμό.